«Μένουμε με τη Βρωμιά Μέχρι να μας Εξετάσουν» - Τι Γίνεται με τις Γυναίκες που Καταγγέλλουν Έμφυλη Βία;

«Στις περισσότερες περιπτώσεις -έτσι και στη δική μου- η κακοποίηση που είχα υποστεί ήταν από τον πρώην σύντροφό μου. Αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει ξαφνικά, από τη μία στιγμή στην άλλη. Είναι μια κατάσταση που δημιουργείται καιρό πριν και κλιμακώνεται μέχρι το “ξέσπασμα”. Τότε ήμουν 25, οπότε δεν είχα τόση ωριμότητα, πρώτον για να αντιληφθώ ότι κάτι δεν πάει καλά και δεύτερον για να καταλάβω ότι όλο αυτό θα γινόταν όλο και χειρότερο εάν το αγνοούσα. Όλα ξεκίνησαν από κάποιες στιγμές “αθώας” ζήλιας προς εμένα, οι οποίες μετατράπηκαν αρχικά σε ψυχολογική βία και έπειτα σε σωματική, όταν μία μέρα με ώθησε σε σεξουαλική πράξη χωρίς τη συναίνεσή μου. Ναι, ο βιασμός γίνεται και μέσα στη σχέση και είναι το ίδιο οδυνηρός για όλες. Ναι, μπορεί να παγώσεις και να μην αντιδράσεις, αλλά εξακολουθεί να είναι βιασμός», αναφέρει η Μ. μιλώντας στο VICE.

Αυτή ήταν η στιγμή, που έπειτα από παρότρυνση της κολλητής της φίλης -ήταν η μοναδική στην οποία εξομολογήθηκε τι της συνέβη- μπήκε σε διαδικασία να καταγγείλει τον βιασμό της. Έτσι πήγε στο Α.Τ. της περιοχής της. «Η αντιμετώπιση που είχα από τους αστυνομικούς ήταν επιεικώς απαράδεκτη. Όταν πήγα, στην αρχή, διέκρινα καχυποψία, λες και δεν πίστευαν αυτά που τους έλεγα. Εισέπραττα ότι υποτιμούσαν το γεγονός, τονίζοντας μάλιστα συνεχώς ότι μιλούσα για τον νυν σύντροφό μου, λες και δεν ήταν βιασμός. Αφού με κράτησαν για αρκετή ώρα εκεί να περιμένω, παρά την άθλια κατάσταση που βρισκόμουν, μου είπαν να πάω σε νοσοκομείο. Πήγα σε εφημερεύον -όπου περίμενα ξανά αρκετά μέχρι να εξυπηρετηθώ- για να μου πουν ότι εκείνη την ώρα δεν υπήρχε κάποιος ιατροδικαστής διαθέσιμος να έρθει για να με εξετάσει, επειδή ήταν μεταμεσονύχτιες ώρες και ότι αυτό θα γινόταν την επόμενη μέρα. Έφυγα, πήγα στο σπίτι της φίλης μου και κοιμήθηκα εκεί, παραμένοντας άπλυτη. Ο ιατροδικαστής τελικά με εξέτασε την επόμενη ημέρα. Η υπόθεσή μου ήταν δύσκολη, ακριβώς επειδή δεν είχα εμφανή σωματικά σημάδια που να υποδηλώνουν βιασμό».

Όπως λέει η Μ., «δεν γίνεται μία γυναίκα που είναι θύμα και έχει καταφέρει να επιζήσει, να περνά από μία τέτοια επίπονη και σκληρή διαδικασία για να αποδείξει ότι βιάστηκε. Πέρα από το ψυχολογικό ράκος που γινόμαστε ακόμα και για να πάμε να καταγγείλλουμε με λεπτομέρειες τι μας συνέβη -όσο trigger και αν μας κάνει να βιώνουμε από την αρχή αυτό που ζήσαμε- υπάρχει η σωματική εξαθλίωση που αισθανόμαστε, μένοντας με τη βρωμιά αυτού που ασέλγησε πάνω μας και η ντροπή που νιώθουμε όταν μας αντιμετωπίζουν λες και ευθυνόμαστε εμείς για ό,τι μας συνέβη».

Είναι ένα παράδειγμα που αποδεικνύει γιατί χιλιάδες γυναίκες αποτρέπονται να αναφέρουν και να καταγγείλουν την κακοποίησή τους από τους συντρόφους τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται -μεταξύ άλλων- στην ενοχικότητα και τις τύψεις, στην ασάφεια της έννοιας για το τι σημαίνει έμφυλη βία αλλά και την αρνητική στάση που μπορεί να έχουν οι αστυνομικοί στις καταγγελίες έμφυλης βίας. Η καταγγελία στη δικαιοσύνη γίνεται με ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία εξαιτίας της θυματοποίησης της γυναίκας, της συναισθηματικής φόρτισης, του φόβου για τις αντιδράσεις που μπορεί να προκαλέσει στον θύτη ή για την αντιμετώπιση της δικαιοσύνης, αλλά και την ταπεινωτική διαδικασία από την οποία περνά το θύμα για να αποδείξει ότι όντως έχει υποστεί έμφυλη βία. Αυτή η καθυστέρηση πολλές φορές δεν οφείλεται στο δισταγμό της, αλλά στην καθυστερημένη και προβληματική αντίδραση των Αρχών σε σχέση με τη λήψη δειγμάτων. Αυτό άλλωστε συνέβη και στην περίπτωση της 24χρονης Γεωργίας Μπίκα από τη Θεσσαλονίκη, η οποία είναι ένα από τα χιλιάδες θύματα αυτής της αδικαιολόγητης καθυστέρησης των Αρχών, που είχε αποτέλεσμα να μην μπορέσει να αποδείξει ότι έχει υποστεί βιασμό και στη συνέχεια, να πέσει θύμα ανθρωποφαγίας και κανιβαλισμού από εκείνους που, διαιωνίζοντας τα έμφυλα στερεότυπα - επέμεναν ότι «προκάλεσε» και «έφταιγε» για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε.

Τα θύματα ενός βιασμού, πέρα από όλα τα υπόλοιπα, θα πρέπει να αναζητήσουν ιατρική βοήθεια σε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο, όπου εκεί τυχαίνει να αντιμετωπίσουν μια προβληματική αντίδραση από το ιατρικό προσωπικό, που συνήθως δεν είναι εξειδικευμένο στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Για να υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση θα πρέπει να συνεργάζονται και να αλληλοσυμπληρώνονται οι εμπλεκόμενοι φορείς, δηλαδή θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα, για παράδειγμα, να μπορεί ένας ιατρός να αναγνωρίσει την κακοποίηση, να εκμαιεύσει τις απαραίτητες πληροφορίες, να κάνει καταγραφή του περιστατικού παρέχοντας παράλληλα την ανάλογη ιατρική βοήθεια και παράλληλα να μπορεί να παραπέμψει το περιστατικό και στην κοινωνική υπηρεσία του νοσοκομείου για ψυχοκοινωνική υποστήριξη του θύματος. Ακόμη πιο δύσκολη είναι η πρόσβαση των γυναικών στις ιατροδικαστικές υπηρεσίες, εάν λάβουμε υπόψη ότι απαιτείται πρώτα η ποινική διαδικασία και σχετικό διαβιβαστικό σημείωμα από την Αστυνομία ή την Εισαγγελία.

Όπως λέει στο VICE η ιατροδικαστής Ελένη Ζαγγελίδου, από την καθημερινή πρακτική στο εργαστήρι της ιατροδικαστικής υπηρεσίας όπου εξετάζονται -μεταξύ άλλων- περιστατικά σωματικών βλαβών απότοκων ενδοοικογενειακής ή άλλης βίας, προκύπτει ότι τα τελευταία χρόνια που ακολούθησαν την οικονομική κρίση αρχικά και την πανδημία μετέπειτα, τα περιστατικά αυτά αυξήθηκαν σημαντικά. «Από τη στιγμή που βλέπαμε δύο περιστατικά την εβδομάδα, πλέον μπορεί να δούμε 15. Υπάρχει στατιστικά εμφανής διαφορά».

Μάλιστα, η ίδια προσθέτει ότι «εμείς ως ιατροδικαστική υπηρεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, εξετάζουμε τα περιστατικά αυτά για το ενδεχόμενο παρουσίας σωματικών βλαβών, έπειτα από εντολή των ανακριτικών ή προανακριτικών Αρχών, δηλαδή των εισαγγελικών Αρχών ή των Α.Τ. στα οποία καταφεύγουν τα θύματα. Αφού πάρουμε γραπτή έκδοση παραπεμπτικού, τα θύματα έρχονται στην υπηρεσία μας ή εάν ο τραυματισμός είναι σοβαρός, πηγαίνουμε εμείς στο νοσοκομείο όπου γίνεται η καταγραφή σωματικών κακώσεων και στη συνέχεια αποτυπώνεται σε ιατροδικαστική έκθεση η οποία αποστέλλεται στην Αρχή που μας ζήτησε την εξέταση, προκειμένου να μπει στον φάκελο της δικογραφίας».

Σύμφωνα με την κ. Ζαγγελίδου, τα νοσοκομεία της χώρας δεν έχουν την ειδικότητα της ιατροδικαστικής, διότι δεν συγκαταλέγεται στις ειδικότητες πρώτης γραμμής. Η εξέταση καλό είναι να γίνεται την ίδια ή την επόμενη μέρα καθώς υπάρχει ακόμα το σωματικό αποτύπωμα. Εφημερεύοντες ιατροδικαστές υπάρχουν στις υπηρεσίες, ενώ στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, υπάρχουν ειδικά Α.Τ. όπου το προσωπικό είναι εξειδικευμένο για καταγγελίες έμφυλης βίας.

Υπάρχουν γυναίκες που δεν μπόρεσαν να αποδείξουν τον βιασμό τους ή άλλη μορφή έμφυλης βίας, εξαιτίας της καθυστερημένης απόκρισης των Αρχών; «Από τη στιγμή που ένα θύμα καταγγείλει βιασμό, η εξέταση γίνεται άμεσα, την ίδια ή την επόμενη μέρα, εάν αποκριθούν γρήγορα οι αστυνομικές Αρχές. Ωστόσο, πολλές φορές υπάρχουν χρονικά κενά, γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αδικήματα γίνονται σε προγενέστερο χρόνο και η καταγγελία σε μεταγενέστερο, δηλαδή μετά από μία εβδομάδα ή δέκα μέρες, οπότε δεν υπάρχει πλέον το σωματικό αποτύπωμα, έχει επουλωθεί. Αν το συμβάν γίνει σήμερα, το θύμα θα πρέπει να το καταγγείλει άμεσα, γιατί όσο καθυστερεί η εξέταση, δεν υπάρχουν σημάδια. Ακόμα και την επόμενη μέρα συνήθως φαίνεται το αποτύπωμα εάν υπάρχουν εκδορές, εκχυμώσεις, τραύματα μαλακών μορίων ή κατάγματα».

Σύμφωνα με την ίδια, οι δυσκολότερες περιπτώσεις είναι όταν δεν υπάρχουν σημάδια στο σώμα ή γενετικό υλικό. «Έχουν συμβεί περιπτώσεις όπου η βία μπορεί να είναι λεκτική ή να υπάρχει απειλή σωματικής βίας, που δεν έχει αποτυπωθεί στο σώμα. Σε ένα άτομο ενεργά σεξουαλικό, όπως είναι οι γυναίκες νεαρής ηλικίας, είναι δύσκολη η αποτύπωση των κακώσεων στη γεννητική περιοχή, δηλαδή μπορεί να υπάρξει βίαιη συνουσία χωρίς σημάδια. Εκεί αποδεικνύεται μόνο με την ανίχνευση γενετικού υλικού. Όταν όμως δεν υπάρχει ούτε αυτό, είναι ζόρικες περιπτώσεις γιατί είναι ο λόγος του ενός ενάντια στου άλλου». Αυτό που πρέπει να γίνει, όπως τονίζει, είναι «να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία και τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή και να καταγγείλουν όσο πιο γρήγορα γίνεται τον βιασμό τους».

VICE Video: Η Βία στις Σχέσεις

Η Ελληνική Ιατροδικαστική Υπηρεσία αναφέρει ότι το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνει το θύμα, εφόσον φέρει σοβαρά τραύματα, είναι να πάει σε νοσοκομείο για την παροχή πρώτων βοηθειών. Στη συνέχεια, όμως, είναι απαραίτητη η εξέταση από ιατροδικαστή, καθώς είναι ο μόνος γιατρός που έχει την κατάλληλη εκπαίδευση για την πιστοποίηση των σωματικών βλαβών και μπορεί να καταγράψει ορθά και πλήρως τις σωματικές βλάβες. Για μία εκχύμωση, για παράδειγμα, ο ιατροδικαστής περιγράφει πλήρως τα χαρακτηριστικά της, δηλαδή τις διαστάσεις, τη χροιά και το σχήμα της, με αποτέλεσμα να μπορεί να δώσει απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα της υπόθεσης.

Επιπλέον, όταν μια γυναίκα έχει αποφασίσει να υποβάλλει μήνυση στον δράστη, θα πρέπει να το κάνει το συντομότερο δυνατό στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής. Στην περίπτωση αυτή, η αστυνομία εκδίδει εντολή κλινικής ιατροδικαστικής εξέτασης στην πλησιέστερη ιατροδικαστική δομή και η όλη διαδικασία είναι δωρεάν. Σε περίπτωση, όμως, που το θύμα δεν είναι έτοιμο για μια νομική διαδικασία, είναι σημαντικό για να υπάρξει πιστοποίηση της κακοποίησης για μελλοντική χρήση, να γίνει ιατροδικαστική εξέταση σε κάποιο ιατροδικαστικό ιατρείο. Ιατρεία υπάρχουν στις κυριότερες πόλεις της χώρας. Και στις δύο περιπτώσεις, η έκθεση κλινικής εξετάσεως που εκδίδεται έχει το ίδιο κύρος και την ίδια νομική ισχύ ως προς τις νόμιμες χρήσεις και ενώπιον όλων των Αρχών και υπηρεσιών.

Ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν οι Αρχές από την πλευρά τους, σε μια καταγγελία; Όπως λέει στο VICE η νομική σύμβουλος της Διοτίμα, Μαρία Αποστολάκη, «τα αδικήματα που σχετίζονται με την έμφυλη βία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, διώκονται αυτεπαγγέλτως, γεγονός που σημαίνει πως οποιαδήποτε αναφορά στις διωκτικές Αρχές σχετικά με αυτά, συνιστά μήνυση. Από τη στιγμή που μια επιζώσα έμφυλης βίας ή και οποιοδήποτε τρίτο πρόσωπο αναφέρει στις Αρχές (αστυνομικές/εισαγγελικές) ένα περιστατικό κακοποίησης, θα πρέπει να σχηματιστεί η ποινική δικογραφία και να ξεκινήσει η έρευνα για το αν τελέστηκε το αδίκημα. Αν πρόκειται για πράξεις που τελέστηκαν εντός του χρονικού πλαισίου του «αυτοφώρου», θα πρέπει να ακολουθηθούν όσα ορίζονται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, δηλαδή να αναζητηθεί ο δράστης άμεσα, με σκοπό τη σύλληψή του και την παραπομπή του σε δίκη. Ταυτόχρονα θα πρέπει να παραγγελθεί αμέσως η ιατροδικαστική εξέταση του θύματος και να διενεργηθεί αυτή το συντομότερο δυνατόν. Και βέβαια, παράλληλα με όλα τα παραπάνω, θα πρέπει οι αστυνομικές Αρχές να ενημερώσουν με πληρότητα και σαφήνεια όλες τις δυνατότητες που υπάρχουν για τη γενικότερη προστασία του θύματος, δηλαδή τις δομές στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί για νομική υποστήριξη, ψυχολογική ενδυνάμωση και γενικότερη αρωγή (π.χ. ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στέγαση σε προστατευμένο περιβάλλον κ.λπ)».

Ένα προβληματικό σημείο έγκειται στο γεγονός ότι «παρόλο που η νομοθεσία δεν αποκλείει μια ανώνυμη καταγγελία ή μια καταγγελία από τρίτο άτομο -όποιο και αν είναι αυτό- είτε ανήκει στον περίγυρο του θύματος είτε πρόκειται για άτομο που δεν συνδέεται με το θύμα με κανέναν τρόπο, δυστυχώς πολλές φορές η απόκριση των Αρχών τις παραπάνω περιπτώσεις δεν είναι η αρμόζουσα, βλέπουμε δηλαδή πως ζητείται η υποβολή καταγγελίας της ίδιας της παθούσας», προσθέτει. «Σε περιπτώσεις μάλιστα ανώνυμων καταγγελιών έχουμε διαπιστώσει πως η κινητοποίηση για διερεύνηση του αδικήματος είναι ακόμη πιο σπάνια. Βέβαια σε περιπτώσεις μιας επείγουσας κλήσης στην Άμεση Δράση, ακόμη και από τρίτο άτομο, ακόμη και με την τήρηση ανωνυμίας, θεωρητικά εφόσον δοθούν στοιχεία διεύθυνσης κ.λπ, τα Όργανα του αντίστοιχου Σώματος θα πρέπει να πάνε άμεσα να ελέγξουν τι συμβαίνει, και αντίστοιχα να δράσουν».

Όπως λέει η κ. Ασποστολάκη, σε ό,τι αφορά τις γυναικοκτονίες που συγκλονίζουν και τη χώρα μας, «πράγματι η καθυστερημένη απόκριση των Αρχών μπορεί να συνδεθεί αιτιωδώς με την αύξηση αυτού του εγκλήματος, ιδίως όταν ο δράστης είναι οικείος του θύματος, μέλος της οικογένειάς του κ.λπ. Μάλιστα, από τα δεδομένα που έχουμε διαθέσιμα, πάρα πολλές γυναικοκτονίες στην Ελλάδα δυστυχώς γίνονται σε ενδο-οικογενειακό/ενδο-συντροφικό πλαίσιο, συνήθως μετά από μια συστηματική κλιμάκωση βίας, την οποία το θύμα είτε δεν κατήγγειλε εγκαίρως, επειδή αποθαρρύνθηκε, για πλείστους λόγους (έλλειψη πλαισίωσης, μη ενημέρωση για τα δικαιώματά του, οικονομική εξάρτηση από τον δράστη κ.ο.κ.) είτε κατήγγειλε μεν αλλά οι αστυνομικές Αρχές αδράνησαν ή η όλη διαδικασία σε δικαστικό επίπεδο καθυστέρησε. Μια γυναικοκτονία δεν είναι μια στιγμή. Είναι η κατάληξη μιας συνεχούς κακοποιητικής συμπεριφοράς από την οποία το θύμα θα μπορούσε να έχει προστατευθεί αν το θεσμικό πλαίσιο προστασίας των γυναικών βελτιωνόταν».

Μόνο μέσα στο 2021, περισσότερες από 5.000 γυναίκες κάλεσαν για βοήθεια ως θύματα έμφυλης βίας, σύμφωνα με τα στοιχεία της γραμμής SOS 15900. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η ψυχολογική βία αναφέρθηκε ως η συχνότερη μορφή κακοποίησης, ενώ ακολουθεί η σωματική, η λεκτική και η σεξουαλική κακοποίηση. Πιο συγκεκριμένα, η γραμμή δέχτηκε 7.809 κλήσεις, εκ των οποίων οι 5.405 αφορούσαν περιστατικά έμφυλης βίας και έγιναν από τα θύματα ή από συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.

Επιπλέον, οι 3.812 ήταν για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, οι 124 κλήσεις για σεξουαλική παρενόχληση και οι 67 για βιασμό, ενώ σε 2.699 περιπτώσεις, δράστης ήταν ο νυν ή πρώην σύντροφος. Μάλιστα, οι 2.803 γυναίκες είχαν και παιδιά. Αυτό που ζητούσαν οι περισσότερες, μεταξύ άλλων, ήταν ψυχοκοινωνική στήριξη και θέματα νομικής φύσης.

Σε ό,τι αφορά τις ηλικίες των ανθρώπων που κάλεσαν, 856 άτομα ανήκουν στην ηλικία 40-54 ετών, 739 στις ηλικίες 25-39 ετών, 277 στις 55- 64 ετών και 226 άτομα έως 24 ετών. Από το σύνολο των δραστών το 38%, δηλαδή 1.005 άτομα, διαμένουν στην Περιφέρεια Αττικής, η οποία και πάλι λαμβάνει αρνητική πρωτιά. Ακολουθεί η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με 251 και τρίτη η Κρήτη με 119.

Την ίδια στιγμή, ανησυχητικά είναι τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2022 και δείχνουν έξαρση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Συγκεκριμένα, οι καταγγελίες που έχουν γίνει είναι ήδη 5.139. Τα στοιχεία δείχνουν ότι έγιναν καταγγελίες εις βάρος 4.588 ανδρών και 1097 γυναικών, με τις Αρχές να υποστηρίζουν ότι οι αριθμοί είναι πολύ μεγαλύτεροι, αφού περίπου 6 στα 10 θύματα δεν καταγγέλλουν τα περιστατικά.

Η Ελλάδα θα πρέπει να τηρήσει όλες ανεξαιρέτως τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, την οποία έχουμε κυρώσει και ενσωματώσει στην εσωτερική μας νομοθεσία ήδη με τον νόμο 4531/2018. Από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε, σημειώνει η κ. Αποστολάκη. «Απαιτείται η εφαρμογή ολοκληρωμένων και ολιστικών πολιτικών πρόληψης και υποστήριξης κατά της έμφυλης βίας, από τα πρώτα ακόμα στάδια μιας βίαιης συμπεριφοράς τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια σφαίρα. Πρέπει να ληφθούν κοινωνικά μέτρα και δράσεις ώστε να ενισχυθεί η προστασία των γυναικών σε κάθε είδους πλαίσιο και μέσα κάθε είδους σχέσεις, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις οικογενειακές, στο Σχολείο, στον εργασιακό χώρο κ.λπ. Και φυσικά, η Πολιτεία θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να διασφαλίζει ότι οι διωκτικές Αρχές πράττουν σύμφωνα με όσα ορίζονται από τους ισχύοντες νόμους».

Ακολουθήστε την Άντυ στο Instagram.

Περισσότερα από το VICE

Ο Ψυχίατρος που Δουλεύει στη Μεγαλύτερη Φυλακή της Νότιας Ασίας

«Με Έβαζε στα Πόδια του και με Έπιανε στα Μπούτια» - Γυναίκες Θυμούνται την Πρώτη Σεξουαλική Παρενόχληση

Γιατί Αποκαλούμε «Μαϊμού» τις Απομιμήσεις Γνωστών Προϊόντων;

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.