Η Ψυχολογία του Θύτη Ακραίου Bullying: Πώς Φτάνει μια Ομάδα Νεαρών στο «Όλοι σε Θέλουν Νεκρό»;

«Έπρεπε να είσαι νεκρός»/«θέλει να σε δείρει όλη η σχολή»/«φύγε από τη χώρα»/«θα φας ξύλο, σφαλιάρες όταν έρθεις»/«μακάρι να σε φάνε ζώα».

Αυτοί είναι μερικοί από τους ανατριχιαστικούς στίχους ενός ακραία κακοποιητικού «τραγουδιού» που έγραψαν συμφοιτητές του 23χρονου Βασίλη και ανέβασαν στο Διαδίκτυο ως ακόμη ένα «όπλο» εκφοβισμού. Το άγριο διαδικτυακό -και όχι μόνο- bullying που έζησε, κινητοποίησε μια πολύ μεγάλη μερίδα ανθρώπων και φορέων, οι οποίοι με πολλούς τρόπους έδειξαν τη συμπαράστασή τους.

Ο Βασίλης δημοσιοποίησε με γενναιότητα το γεγονός ότι επί μήνες δεχόταν ακραίο εκφοβισμό, με απειλές για τη ζωή του και τη σωματική ακεραιότητα της οικογένειάς του, εξύβριση και προσπάθεια να τον ταπεινώσουν με κάθε δυνατό τρόπο. Ο 23χρονος φοιτητής έχει προχωρήσει εδώ και μήνες σε επίσημη καταγγελία, αλλά η διαδικασία κινείται πολύ αργά. Σε αυτήν τη φάση έχουν ταυτοποιηθεί οι δράστες και αναμένεται να κληθούν για κατάθεση.

Εν τω μεταξύ, ο 23χρονος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη «σχολή των ονείρων» του στο ΕΚΠΑ, όπως έγραψε ο ίδιος και να αλλάξει πόλη και τμήμα για να ξεφύγει από το καθημερινό μαρτύριο. Αυτό δεν ήταν αρκετό όμως για να σταματήσουν τα περιστατικά εκφοβισμού, με αποκορύφωμα το μήνυμα μίσους που είδε γραμμένο στον τοίχο του σπιτιού του, στις αρχές Ιανουαρίου: «Όλοι σε θέλουν νεκρό».

Παρακολουθώντας αυτή την ιστορία, δύσκολα κάποιος μπορεί να συλλάβει την αγριότητά της: πώς νέοι άνθρωποι –ενήλικες που δεν έχουν ούτε καν το ελαφρυντικό ότι δεν συνειδητοποιούν το κακό που κάνουν, όπως μπορεί να ισχύει εν μέρει για ένα παιδί– βασανίζουν απρόκλητα κάποιον; Βλέπουν ότι τον οδηγούν με μαθηματικά ακρίβεια στην κατάρρευση και συνεχίζουν. Η αναλγησία και η βαρβαρότητα σε αυτή την υπόθεση τρομάζουν.

Με αφορμή την ιστορία του Βασίλη, το VICE απευθύνθηκε στην ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Πολυνείκη Μαστραχά, η οποία ειδικεύεται στη σχολική και εξελικτική ψυχολογία, για να να μιλήσουμε για όλους εκείνους τους παράγοντες –προσωπικούς, οικογενειακούς, κοινωνικούς- που οδηγούν κυρίως εφήβους και νεαρούς ενήλικες να ασκήσουν ακραίο bullying.

Το ζήτημα μας αφορά όλους, καθώς στις περιπτώσεις εκφοβισμού είναι κομβικός ο ρόλος των παρατηρητών, οι οποίοι όπως θα μας πει παρακάτω η Πολυνείκη Μαστραχά, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά, ώστε να μην κλιμακωθεί μια κατάσταση.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί στις παρεμβάσεις που οφείλουν να γίνουν πρώτα απ’ όλα στα σχολεία, θα πρέπει να εκπαιδευτούν τα παιδιά πώς να αντιδρούν και ως μάρτυρες του εκφοβισμού, όχι μόνο ως αποδέκτες. Σύμφωνα με μία από τις μεγαλύτερες πρόσφατες έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό σε σχεδόν 4.000 έφηβους μαθητές από το ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας), το 2018 ένας στους πέντε εφήβους (19,1%) ανέφερε ότι υπέστη εκφοβισμό, τουλάχιστον μία-δύο φορές τους τελευταίους δύο μήνες.

Η Πολυνείκη Μαστραχά δίνει μεγάλη έμφαση στο «σπάσιμο της σιωπής και την αναζήτηση υποστήριξης, η οποία δε μας κάνει λιγότερο δυνατούς, αλλά μας βοηθά να καταλάβουμε ότι δεν είμαστε μονοί και ότι υπάρχει τρόπος να βγούμε από κάτι δύσκολο, όσο και αν αρχικά φαντάζει απίθανο».

VICE: Τι ορίζεται ως bullying/εκφοβισμός;
Πολυνείκη Μαστραχά: Ο εκφοβισμός αποτελεί μια μορφή βίας που χαρακτηρίζεται από:

• σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία κάποιου/ων για πρόκληση βλάβης και επιθετική συμπεριφορά εναντίον ενός ή περισσοτέρων ατόμων
• επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα
• σαφή διαφορά ισχύος -συνήθως διαφορά στη σωματική ή κοινωνική δύναμη ανάμεσα στο θύτη και το θύμα.

Ο εκφοβισμός διαφοροποιείται από τις συγκρούσεις, καθώς οι τελευταίες είναι μεμονωμένες και συνήθως τυχαίες και τα μέλη τους είναι ισότιμα ή σχεδόν ισότιμα. Διαφέρει επίσης από τις πλάκες, οι οποίες γίνονται στο πλαίσιο μιας παρέας και είναι καλοπροαίρετες, δεν στοχεύουν δηλαδή να πληγώσουν το άλλο άτομο.  

Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός, κοινωνικός-συναισθηματικός (πιο συγκαλυμμένη μορφή - διάδοση ψευδών φημών, κοινωνικός αποκλεισμός) ή ηλεκτρονικός. Μάλιστα, το φαινόμενο αυτό δεν συναντάται αποκλειστικά στο χώρο του σχολείου, αλλά στη πραγματικότητα εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες.  

Ποιο είναι συνήθως το προφίλ του θύτη και του θύματος - αν μπορούμε να πούμε κάτι τέτοιο;
Σίγουρα, στη βιβλιογραφία αναφέρονται κάποια χαρακτηριστικά που συνδέονται με τον θύτη και το θύμα, χωρίς αυτά βέβαια να καθρεφτίζουν την κάθε μεμονωμένη περίπτωση.  Για αυτό τον λόγο, θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί στις γενικεύσεις.  

Τα θύματα του εκφοβισμού περιγράφονται ως πιο ανασφαλή, αγχώδη, εσωστρεφή και υποχωρητικά άτομα, με συνήθως πιο χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί να έχουν χαμηλή θέση στην ιεραρχία, λίγους φίλους ή να μην είναι τόσο άτομα «της ομάδας». Επίσης μπορεί να είναι λιγότερο δυνατά σωματικά από τους άλλους και να δίνουν την εντύπωση ότι δεν θα μπορέσουν να ανταποδώσουν σε περίπτωση επίθεσης. Κάποια από αυτά έχουν στοιχεία που τα διαφοροποιούν από το μέσο όρο πχ στην εμφάνιση ή τη συμπεριφορά και μπορεί να περιγράφονται από τους συνομηλίκους τους ως «εκκεντρικά» ή «διαφορετικά». 

Οι θύτες από την άλλη χρησιμοποιούν τη βία σε ποικίλες κοινωνικές καταστάσεις ως μέσο επίτευξης των στόχων τους και για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην ομάδα. Στερούνται ενσυναίσθησης, είναι συχνά παρορμητικοί, μπορεί να έχουν αρνητική στάση προς το σχολείο και να παραβιάζουν πιο εύκολα κανόνες.

Επίσης κάποιοι θύτες μπορεί να έχουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες, άλλοι, ωστόσο, εμφανίζουν επιδεξιότητα στον χειρισμό κοινωνικών καταστάσεων.  Στην ομάδα των συνομηλίκων μπορεί να θεωρούνται οι ισχυροί, «άνετοι» και δημοφιλείς. Είναι πιθανό να εμφανίζουν παραβατική συμπεριφορά ή/και να κάνουν χρήση ουσιών. Τέλος, κάποιοι από τους θύτες μπορεί να έχουν δεχθεί και οι ίδιοι απόρριψη ή εκφοβισμό. 

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος γύρω από το bullying;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αρκετοί μύθοι και λανθασμένες αντιλήψεις γύρω από τον σχολικό εκφοβισμό εξίσου επικίνδυνες, καθώς συμβάλλουν σε λάθος χειρισμούς ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου. Κάποιες από αυτές τις διαστρεβλωμένες αντιλήψεις είναι: 

«O εκφοβισμός είναι φυσιολογικό φαινόμενο»/«συνέβαινε ανέκαθεν-είναι αναπόφευκτο στη σχολική ζωή»/«στο δικό μας σχολείο δεν υπήρξε ποτέ κανένα περιστατικό εκφοβισμού»/«ο εκφοβισμός ενδυναμώνει το άτομο για μελλοντικές δυσκολίες»/«το άτομο που εκφοβίζεται πρέπει να μάθει να προστατεύει μόνο του τον εαυτό του, καθώς οι άνθρωποι είναι σκληροί»/«το άτομο που εκφοβίζεται φταίει για αυτό»/«ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο εκφοβισμός είναι οφθαλμός αντί οφθαλμού».

Πώς φτάνει κάποιος έφηβος ή νεαρός ενήλικας στο σημείο να ασκήσει bullying; Θα λέγαμε ότι αντλεί ικανοποίηση από τον φόβο του άλλου;
Οι λόγοι που μπορεί να ωθήσουν ένα άτομο να εκφοβίζει άλλους είναι πολλοί και διαφορετικοί, όπως η ανάγκη για απόκτηση και διατήρηση δύναμης και εξουσίας στην ομάδα των συνομηλίκων, η αναζήτηση προσοχής μέσω δυσλειτουργικών συμπεριφορών, η δυσκολία ελέγχου συναισθημάτων και παρορμήσεων, η επιβράβευση των εκφοβιστικών συμπεριφορών από τον περίγυρο, ένα αίσθημα αβοηθητότητας και αδυναμίας που εκφράζεται μέσω τέτοιων συμπεριφορών, η ζήλεια, ο φόβος αποκλεισμού από την ομάδα αν δε συμμετέχει στον εκφοβισμό, η μίμηση συμπεριφορών μέσα από την οικογένεια του κ.ο.κ.  

Πρέπει βέβαια να έχουμε στο μυαλό μας ότι η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών δεν είναι εγγενής σε ένα άτομο, αλλά είναι απόρροια ενός πολύ πιο σύνθετου φαινομένου και αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων - κοινωνικών, οικογενειακών, σχολικών, διαπροσωπικών. Οι συνθήκες και το πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνει το άτομο έχουν πολύ μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του.

Για παράδειγμα, παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες που χαρακτηρίζονται από χαμηλή εμπλοκή των γονέων στη ζωή τους, έλλειψη ζεστασιάς, χρήση αυστηρών μεθόδων επιβολής της πειθαρχίας, εκμάθηση επιθετικών τρόπων επίλυσης προβλημάτων και αρνητικές αλληλεπιδράσεις με τα αδέρφια, είναι πιθανό να υιοθετήσουν και τα ίδια επιθετικές και εκφοβιστικές συμπεριφορές.

Επίσης, παρατηρούμε ότι ο εκφοβισμός είναι συχνότερος σε σχολικά περιβάλλοντα που υπάρχει ελλιπής επίβλεψη, άγνοια, αδυναμία ή και αδιαφορία ως προς την αντιμετώπιση εκφοβιστικών συμπεριφορών από το εκπαιδευτικό προσωπικό, ασυνέπεια στην εφαρμογή των κανόνων του σχολικού πλαισίου και πολύ αυστηρές τιμωρίες.

Αν αντιληφθούμε ότι στο περιβάλλον μας, υπάρχει ένα άτομο που ασκεί εκφοβισμό, τι μπορούμε να κάνουμε; Πώς μπορούμε να τον προσεγγίσουμε για να συνειδητοποιήσει τι κάνει;
Πολύ καλή ερώτηση. Βοήθεια δε χρειάζεται μόνο το θύμα αλλά και ο θύτης. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να καθρεφτίσουμε στο άτομο την αρνητική του συμπεριφορά και να μιλήσουμε για τον αντίκτυπο που πιθανότατα έχει σε αυτόν που την υφίσταται. Είναι σημαντικό να ευαισθητοποιήσουμε, να μιλήσουμε με φροντιστικό τρόπο, να προσπαθήσουμε να καλλιεργήσουμε την ενσυναίσθηση και όχι να κάνουμε κήρυγμα ή επίθεση στο άτομο που εκφοβίζει, γιατί με αυτό το τρόπο είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα πετύχουμε πολλά πράγματα.  

Ειδικότερα, στην περίπτωση των παιδιών και των εφήβων, η φιλοσοφία που θα πρέπει να έχουν οι ενήλικες, γονείς, εκπαιδευτικοί είναι η εξής: δουλεύουμε «με» τα παιδιά που εκφοβίζουν και όχι «εναντίον» τους. Σε περίπτωση λοιπόν που αντιληφθούν ότι το παιδί/έφηβος εκδηλώνει εκφοβιστικές συμπεριφορές, χρειάζεται καταρχάς να ακούσουν το παιδί, να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τους λόγους που το οδήγησαν σε αυτές τις αντιδράσεις και να διερευνήσουν αν κατανοεί ότι αυτό που κάνει είναι εκφοβισμός.

Επίσης είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση της πλάκας στην οποία καταφεύγουν συχνά τα παιδιά και οι έφηβοι –αυτό το «μα για πλάκα το έκανα»- από τον εκφοβισμό. Χρειάζεται να εξηγηθεί στο παιδί ότι ο εκφοβισμός είναι μια μη αποδεκτή συμπεριφορά που κάνει τους άλλους δυστυχισμένους. Θεμελιώδους σημασίας είναι η συνεργασία γονέων-σχολείου προκειμένου να επιτευχθούν οι επιθυμητές αλλαγές. Στην περίπτωση που παρά τις όποιες προσπάθειες, το παιδί ή ο έφηβος συνεχίσει να εκφοβίζει άλλους, είναι αναγκαίο να το προτρέψουν να επισκεφτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Πρόσφατα, είδαμε μια περίπτωση ακραίου εκφοβισμού σε 23χρονο φοιτητή. Τι πρέπει να κρατήσουμε από αυτό το περιστατικό;
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι εκφοβιστικές συμπεριφορές στην πλειονότητα τους έγιναν διαδικτυακά, όπου το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι το θύμα «εκτίθεται» πριν καν προλάβει να αντιδράσει σε ένα πάρα πολύ μεγάλο και ευρύ κοινό παρατηρητών, γεγονός που μπορεί να μεγενθύνει ακόμα περισσότερο τα αρνητικά του συναισθήματα.

Ο εκφοβισμός, βέβαια, με όποιο τρόπο και αν γίνεται, έχει μεγάλο ψυχολογικό αντίκτυπο στο θύμα, το οποίο μπορεί να βιώνει ντροπή, φόβο, άγχος, συναισθήματα κατάθλιψης, δυσπιστία, να κατηγορεί ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό για αυτό που του συμβαίνει ή και να κάνει σκέψεις να βλάψει τον εαυτό του, σαν μια ύστατη λύση να απαλλαγεί από τη δύσκολη κατάσταση που βιώνει.

Θεωρώ ότι χρειάζεται να μείνουμε στο ότι ο νέος αυτός βρήκε τη δύναμη να μιλήσει, να εκμυστηρευτεί όλο αυτό που του συνέβη και να αναζητήσει βοήθεια μέσα από την οικογένεια – βοήθεια ψυχολογική, νομική. Με αφορμή αυτό το περιστατικό, χρειάζεται να γίνει σαφές το μήνυμα ότι οποιαδήποτε εκφοβιστική συμπεριφορά δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή και δεν είναι αποδεκτή. Τα θύματα εκφοβισμού είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι δε φταίνε εκείνα για αυτό που τους συμβαίνει και να μη φοβούνται να μιλήσουν. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να λάβουν τη φροντίδα που έχουν ανάγκη.

Αυτό το περιστατικό αποτελεί άλλη μια αφορμή να τονίσουμε ότι οι δράσεις και οι παρεμβάσεις που αφορούν στον εκφοβισμό χρειάζεται να λαμβάνουν χώρα όχι αποσπασματικά, αλλά οργανωμένα και συστηματικά πια, μέσω επίσημων προγραμμάτων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, τους δήμους και τα λοιπά πλαίσια που έχουν ανάγκη.  

Πώς φτάνει κάποιος στο σημείο να γράψει στο σπίτι του άλλου «όλοι σε θέλουν νεκρό», όπως συνέβη στην παραπάνω υπόθεση;
Είναι απόλυτα φυσιολογικό να μας σοκάρουν τέτοιες ακραίες μορφές εκφοβισμού. Οι συμπεριφορές αυτές, ειδικά από νέους ανθρώπους δημιουργούν προβληματισμό και πολλά ερωτηματικά: «γιατί, πώς, τι πήγε λάθος, μα τόσος θυμός;». Εδώ χρειάζεται να τονίσουμε δυο βασικά σημεία. Πρώτον, φαίνεται να υπάρχει μια τεράστια επιθετικότητα προς το θύμα. Δε μπορούμε βέβαια να γνωρίζουμε επακριβώς τους λόγους, αλλά ως ένα βαθμό έχει να κάνει με τη προσωπικότητα, τις δυσκολίες και τα προσωπικά θέματα των θυτών.

Επίσης, δεν υπάρχει κανένας κοινωνικός φραγμός ως προς τον τρόπο που εκφράζεται αυτή η επιθετικότητα. Επιθετικές σκέψεις ή φαντασιώσεις υπάρχουν σε όλους μας, όμως κάτι μας σταματά από το να τις πραγματοποιήσουμε. Υπάρχουν δηλαδή φραγμοί που μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε ότι δεν επιτρέπεται να βλάψουμε το άλλο άτομο, να το απειλήσουμε ή να καταστρέψουμε την περιουσία του.

Στην περίπτωση αυτή, οι δράστες χωλαίνουν στο κομμάτι των κοινωνικών φραγμών. Το γιατί χωλαίνουν και γιατί τόση επιθετικότητα είναι πολυπαραγοντικό θέμα. Όπως προανέφερα, δεν πρέπει να στεκόμαστε μόνο στο ατομικό επίπεδο, καθώς τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, τους οποίους η πολιτεία θα πρέπει να συνυπολογίσει και στους οποίους χρειάζεται να γίνουν παρεμβάσεις και αλλαγές, προκειμένου να μη γινόμαστε μάρτυρες τόσο έντονα αρνητικών συμπεριφορών.  

Στο περιστατικό με τον 23χρονο φοιτητή, είδαμε ότι υπήρχε και ένας μεγάλος αριθμός ατόμων που ήταν μάρτυρες στα συμβάντα ηλεκτρονικού εκφοβισμού.  Ποιος είναι ο ρόλος των παρατηρητών σε μια τέτοια περίπτωση;
Πράγματι σε ένα συμβάν εκφοβισμού συνήθως πέρα από τον θύτη και το θύμα, υπάρχουν και οι παρατηρητές, δηλαδή οι συνομήλικοι που είναι μάρτυρες όλου αυτού που εκτυλίσσεται. Ένας από τους λόγους που ο θύτης επιζητά να έχει «κοινό» είναι για να εδραιωθεί στην ομάδα και να δείξει τη δύναμη του.

Η επιρροή των παρατηρητών είναι σημαντική, καθώς η συμμετοχή τους στο συμβάν εκφοβισμού με άμεσους ή έμμεσους τρόπους, για παράδειγμα χαμογελώντας, συμβάλλει στην ενίσχυση τέτοιων αρνητικών συμπεριφορών. Ακόμα όμως και η απλή παρατήρηση από μόνη της αποτελεί μια μορφή συνενοχής και μπορεί να οδηγήσει στη διαιώνιση του φαινομένου.

Παρά το γεγονός ότι πολλοί παρατηρητές έχουν αρνητική στάση απέναντι στον εκφοβισμό, δεν παρεμβαίνουν στο συμβάν. Αυτό συνήθως συμβαίνει γιατί δεν ξέρουν τι να κάνουν ή φοβούνται ότι αν αντιδράσουν θα βρεθούν στη θέση του θύματος. Υπάρχουν βέβαια και τα άτομα εκείνα που υποστηρίζουν εμφανώς το θύμα και προσπαθούν να το βοηθήσουν.

Η δύναμη των παρατηρητών σε σχέση με τη μείωση των περιστατικών εκφοβισμού είναι μεγάλη. Η μη αποδοχή εκφοβιστικών συμπεριφορών από την ευρύτερη ομάδα των συνομηλίκων λειτουργεί ανακουφιστικά για το θύμα και αποτρεπτικά για το θύτη. Για τους λόγους αυτούς, στις ενημερώσεις αλλά και τις παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα στα σχολεία δίνεται έμφαση στο ρόλο των παρατηρητών και στους τρόπους με τους οποίους μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του φαινομένου – για παράδειγμα με το να δηλώσουν την αντίθεση τους στον εκφοβισμό, να το μοιραστούν με έναν ενήλικα.

Για τους θύτες ακραίου εκφοβισμού υπάρχει ελπίδα να αλλάξουν πορεία;
Πάντα υπάρχει ελπίδα για αλλαγές. Θα ήταν πολύ στενάχωρο να πούμε το αντίθετο. Εδώ βέβαια χρειάζεται το άτομο να αναπτύξει το κίνητρο για αλλαγή και να υπάρχουν οι κατάλληλες δομές στις οποίες θα μπορούσε να στραφεί. Πέρα όμως από την έμφαση στην αλλαγή «κατόπιν εορτής», αφού δηλαδή έχουν χτιστεί ήδη οι δυσλειτουργικές αντιλήψεις και επιθετικές συμπεριφορές, η οποία αδιαμφισβήτητα είναι σημαντική, θεωρώ ότι ακόμα πιο σημαντική στη περίπτωση του bullying είναι η πρόληψη.

Στο επίπεδο της πρόληψης, ποια είναι τα βήματα που θα πρέπει να γίνουν για να μειωθούν τα φαινόμενα εκφοβισμού;
Σε επίπεδο κοινότητας, χρειάζεται να υπάρχουν δομές φροντίδας και ενημέρωσης, όπου θα γίνονται ημερίδες και σεμινάρια ευαισθητοποίησης για θέματα που αφορούν τον εκφοβισμό. Επίσης σημαντική είναι και η αξιοποίηση των τοπικών και ευρύτερων ΜΜΕ.

Σε επίπεδο σχολείου,  χρειάζεται να υιοθετηθεί μια ολιστική-συστημική πολιτική ενάντια στον εκφοβισμό, να γίνει μια ολοκληρωμένη επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού και ημερίδες ενημέρωσης για τους μαθητές και τους γονείς, να συσταθεί επιτροπή κατά του εκφοβισμού.

Στην τάξη υπάρχουν παρά πολλές δράσεις που μπορούν να λάβουν χώρα σε σχέση με τον εκφοβισμό π.χ. προγράμματα εκπαίδευσης στις συναισθηματικές ανάγκες, αξιοποίηση της λογοτεχνίας, δημιουργία βίντεο, να οριστούν κανόνες επιθυμητής συμπεριφοράς, καθώς και ένα κουτί ανώνυμων αναφορών. Καίριας σημασίας είναι όλα τα σχολεία να πλαισιωθούν με ψυχολόγους που να οργανώνουν σχετικά προγράμματα και να είναι δίπλα σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας. 

Σε επίπεδο οικογένειας, οι γονείς χρειάζεται να δίνουν έμφαση στο χτίσιμο μιας υγιούς αυτοεκτίμησης στο παιδί, στην κοινωνικοποίηση και εκπαίδευσή του σε κοινωνικές δεξιότητες, στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, την αποδοχή της διαφορετικότητας κ.ο.κ. Όλα αυτά τα λιθαράκια στο κομμάτι της πρόληψης λειτουργούν προστατευτικά και γίνονται «φράχτες» της ψυχικής υγείας, για ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας. 

Γονείς Παιδιών με Αναπηρία που Βρίσκονται Εκτός Παράλληλης Στήριξης Μιλούν για τον Καθημερινό Αγώνα τους

Πήγαμε σε Έναν Διαγωνισμό Κελαηδίσματος Καναρινιών στην Πτολεμαΐδα

Στην πιο Βόρεια Πόλη του Κόσμου Τρώνε Πολύ Τάρανδο και Άλλα «Παράξενα» Πράγματα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.