Ας Μιλήσουμε για Βιβλία τα Οποία Είναι Δεμένα με Ανθρώπινο Δέρμα

Τον προηγούμενο Ιούνιο, το πανεπιστήμιο του Harvard επιβεβαίωσε την ύπαρξη ενός βιβλίου δεμένο με ανθρώπινο δέρμα (που είναι γνωστή και ως ανθρωποδερμική βιβλιοδεσία), το οποίο είναι και κομμάτι της συλλογής τους, η οποία εκτίθεται στην Houghton Library. Το εν λόγω βιβλίο, είναι μια κόπια από τον 19ο αιώνα του Des destinées de l'ame του Arsene Houssaye. Ο Houssaye έδωσε το χειρόγραφο σε έναν φίλο του, τον Δρ. Ludovic Bouland, έναν γνωστό γιατρό της εποχής, ο οποίος σύμφωνα με το μπλογκ της Houghton Library «έδεσε το βιβλίο με το αδιεκδίκητο σώμα μιας ασθενούς η οποία είχε πεθάνει από καρδιακή προσβολή». Κυρίες και κύριοι, ο 19ος αιώνας!

Το βιβλίο περιέχει μια σημείωση του Bouland γραμμένη στα γαλλικά η οποία λέει πως «το παρόν βιβλίο είναι δεμένο με ανθρώπινο δέρμα, χωρίς τον παραμικρό στολισμό, έτσι ώστε να διατηρηθεί η κομψότητά του». Υπήρχαν άλλα δύο βιβλία σε διαφορετικές βιβλιοθήκες του Harvard τα οποία για καιρό λεγόταν πως ήταν δεμένα με ανθρώπινο δέρμα, αλλά τελικά αποδείχτηκε ότι ήταν δεμένα με δέρμα προβάτου, κάνοντας το Des destinees de l'ame, το μόνο επιβεβαιωμένο βιβλίου του είδους του στο Harvard.

Η Δρ. Lindsey Fitzharris είναι μια ιατρική ιστορικός, αλλά και συγγραφέας και δημιουργός του ιστότοπου the Chirurgeon's Apprentice και της YouTube-ικής σειράς Under the Knife. Η ανθρωποδερμική βιβλιοδεσία είναι ένα από τα αντικείμενα της έρευνάς της, ενώ η βιβλιοθήκη του Wellcome Trust περιέχει ένα ακόμα βιβλίο δεμένο με ανθώπινο δέρμα από τον Δρ. Bouland το οποίο και η Fitzharris εξέτασε ως μέρος της δουλειάς της. Επικοινώνησα μαζί της για να μάθω περισσότερα σχετικά με το θέμα.

VICE: Γιατί να δέσει κάποιος ένα βιβλίο με ανθρώπινο δέρμα;
Dr. Lindsey Fitzharris: Γίνεται για τρεις λόγους τους οποίους μπορώ να διακρίνω. Ο πρώτος λόγος είναι η τιμωρία και αυτό είναι κάτι που όλοι μας μπορούμε να καταλάβουμε ως ένα σημείο. Υπάρχουν άφθονα σχετικά παραδείγματα, ένα εκ των οποίων βρίσκεται στο Surgeons' Hall στο Εδιμβούργο και λέγεται the Burke pocketbook. Οι Burke και Hare ήταν δύο μανιακοί δολοφόνοι στις αρχές του 19ου αιώνα, οι οποίοι σκότωσαν 17 άτομα. Έκαναν ουσιαστικά τους τυμβωρύχους, αλλά στην πραγματικότητα σκότωναν κόσμο και πουλούσαν τα σώματα σε ανατόμους που τα ήθελαν για ερευνητικούς σκοπούς. Όταν λοιπόν συνελήφθηκαν, ο Hare αποφάσισε να καταθέσει ώστε να γλυτώσει και ο Burke καταδικάστηκε για το έγκλημα. Ως μια παραπάνω τιμωρία, τεμαχίστηκε δημόσια.

Αποτελούσε μια πολύ συχνή πρακτική, μιας και υπήρχε τότε το Murder Act, ένα νομικό πλαίσιο το οποίο έλεγε ότι αν καταδικαζόσουν σε εκτέλεση για την δολοφονία κάποιου, σε τεμάχιζαν κιόλας σε δημόσια θέα.

Και μετά;
Πήραν το δέρμα του και δημιούργησαν διάφορα αντικείμενα από αυτό. Ένα από αυτά ήταν ένα βιβλίο τσέπης, το οποίο ουσιαστικά ήταν πορτοφόλι. Το κράτησα στα χέρια μου στο Εδιμβούργο. Ο Burke είναι ένα τόσο έντονο κομμάτι της ιατρικής ιστορίας και ένα τόσο σημαντικό κομμάτι της έρευνάς μου, που μου φαίνεται κάπως περίεργο που ακουμπούσα το χέρι του ας πούμε. Ή από το όποιο κομμάτι του σώματός του αφαιρέθηκε το δέρμα του βιβλίου.

Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί αποτελούν απλά συλλεκτικά κομμάτια. Οτιδήποτε κι αν συλλέγεις, πάντα θα υπάρχει ζήτηση για ένα πραγματικά περίεργο αντικείμενο. Οπότε υπήρχαν και άνθρωποι που συνέλεγαν βιβλία δεμένα με ανθρώπινο δέρμα. Καμία φορά συνέλεγαν βιβλία δεμένα με δέρμα το οποίο είχε πάνω τατουάζ, επειδή δημιουργούσαν πολύ όμορφα εξώφυλλα. Μάλιστα υπάρχουν πολλά διατηρημένα τατουάζ σε ανατομικές συλλογές και καμιά φορά χρησιμοποιούνται στην βιβλιοδεσία.

Υπάρχει ένα εξαιρετικό τέτοιο παράδειγμα εδώ, στην Wellcome Collection. Έχω κρατήσει στα χέρια μου αυτό το βιβλίο, είναι πολύ περίεργο. Είναι ένα βιβλίο με θέμα την γυναικεία αγνότητα και τα αναπαραγωγικά όργανα και είναι δεμένο με το δέρμα μιας άγνωστης γυναίκας, μιας ασθενούς που πέθανε ενώ ήταν στην φροντίδα αυτού του γιατρού. Φαντάζομαι ότι είναι ιδιαίτερα περίεργο για μένα, γιατί είναι λίγο σαν αντικείμενο φετίχ. Είναι ένα βιβλίο γραμμένο από άντρες, για τις γυναίκες και τα πολύ ιδιαίτερα σημεία του σώματός τους. Είναι δεμένο με το δέρμα μιας γυναίκας την οποία δεν γνωρίζουμε. Δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα για εκείνη. Ξέρουμε όμως πως ο άνθρωπος που έδεσε αυτό το βιβλίο, ένας Γάλλος ανατόμος, το κρατούσε ως κάτι πολύ πολύτιμο για εκείνον. Το έπαιρνε μαζί του, έλεγε σε όλους πόσο πολύτιμο ήταν καθώς και για το πώς έγινε η διαδικασία της βιβλιοδεσίας. Οπότε σίγουρα μιλάμε πια για ένα συλλεκτικό κομμάτι.

Ο τρίτος ιστορικός λόγος είναι για να διατηρηθεί η μνήμη κάποιου ατόμου. Υπάρχει ένα διάσημο βιβλίο στην Βοστώνη, το οποίο είναι δεμένο με το δέρμα ενός ληστή του 19ου αιώνα. Και πάλι, κάτι τέτοιο φαίνεται πολύ περίεργο σε εμάς.

Πόσο πρόθυμοι ήταν οι «συμμετέχοντες»; Δεν πρέπει να ήταν και ιδιαίτερα θερμοί με την ιδέα.
Το βασικό πράγμα που θα ήθελα να τονίσω, επειδή είμαι ιστορικός, είναι πως έννοιες όπως η συγκατάθεση άρχισαν να εξελίσσονται από τον 20ο αιώνα και μετά. Δεν μπορούμε να κρίνουμε το παρελθόν σχετικά με αυτά. Υπήρχε σίγουρα συγκατάθεση σε περιπτώσεις μνήμης ας πούμε ή τιμής προς τον νεκρό, αλλά σίγουρα κάτι τέτοιο δεν ίσχυε σε περιπτώσεις τιμωρίας, που ήταν άλλωστε και λογικό. Συναντώ κάθε είδος από απαίσιες ιστορίες, ειδικά γράμματα ανθρώπων που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο, οι οποίοι έγραφαν στις οικογένειές τους, παρακαλώντας τους να παραστούν στην εκτέλεσή τους έτσι ώστε το σώμα τους να μην πέσει στα χέρια των ανατόμων.

Αναφέρατε ότι τα έχετε κρατήσει στα χέρια σας. Είναι διαφορετική η αίσθηση από τις πιο παραδοσιακές μορφές δέρματος;
Οπτικά μοιάζει πολύ με το κανονικό δέρμα. Δεν μυρίζει περίεργα, δεν έχει διαφορετική όψη. Αλλά πάνω του βλέπεις με χρυσά γράμματα την επιγραφή «Burke's skin book» και μετά την ημερομηνία εκτέλεσης. Και έχει ελεγχθεί, οπότε είναι σίγουρα αθρώπινο δέρμα.

Υπάρχουν αυτοί που λένε πως το βιβλίο στο Harvard δείχνει λεκιασμένο, όπως το δέρμα μιας μπανάνας ας πούμε, που είναι κάπως αηδιαστικό αν το σκεφτεί κανείς. Τράβηξα ένα βίντεο του βιβλίου που έχουμε στην Wellcome Collection. Πλησιάσαμε τόσο με την κάμερα που στο πλάνο διακρίνεις μια ρυτίδα στο δέρμα. Αυτό βέβαια μπορεί να γίνει και στο δέρμα ενός ζώου, αλλά υπάρχει κάτι πραγματικά απαίσιο στο να σκέφτεσαι πως αυτό είναι το δέρμα μιας γυναίκας, το οποίος της αφαιρέθηκε και δεν ξέρουμε καν ποια είναι. Σίγουρα λοιπόν η φαντασία παίζει ένα μεγάλο ρόλο, αλλά από κοντά διακρίνεις στοιχεία που σου φανερώνουν πως αυτό που βλέπεις είναι ανθρώπινο δέρμα. Πέραν τούτου βέβαια, σίγουρος μπορείς να είσαι μόνο μέσω επιστημονικών ελέγχων.

Αφού λοιπόν είναι τόσο δύσκολο να αποφανθεί κάποιος για την γνησιότητά του, έχουν υπάρξει περιπτώσεις ψεύτικων βιβλίων;
Υπάρχει ένα πραγματικά καλό παράδειγμα στην Wellcome Collection, ένα μαύρο δερμάτινο σημειωματάριο. Το εξώφυλλο είχε λεχθεί πως ήταν φτιαγμένο (και έτσι γραφόταν μέσα στο βιβλίο) «από το μαύρο δέρμα του Νέγρου, του οποίου η εκτέλεση προκάλεσε τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας». Ουσιαστικά, έλεγαν πως επρόκειτο για το δέρμα του Crispus Attucks, που ήταν το πρώτο θύμα της Σφαγής της Βοστώνης, ο οποίος έγινε ένας μάρτυρας, ένα σύμβολο του Πολέμου της Αμερικάνικης Ανεξαρτησίας. Νομίζω ότι το βιβλίο ελέγχθηκε στην δεκαετία του 1990 από την Wellcome και αποφασίστηκε ότι δεν ήταν ανθρώπινο δέρμα. Αυτό όμως που βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι πως αντιμετωπίστηκε ως ένα κειμήλιο ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή του. Ο κόσμος πίστεψε πως ήταν το δέρμα του πρώτου θύματος, κάτι που το έκανε ένα σύμβολο για την Αμερικάνικη Ανεξαρτησία. Για μένα λοιπόν, παραμένει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αντικείμενο, έστω και αν αποδείχτηκε πως δεν ήταν δεμένο με ανθρώπινο δέρμα.

Πώς θα έφτιαχνε κάποιος δέρμα για βιβλιοδετική χρήση από το δικό του δέρμα ή από το δέρμα ενός πρόθυμου δωρητή; Το να είσαι νεκρός είναι απαραίτητο;
Πιστεύω σίγουρα πως πρέπει να είσαι νεκρός. Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων όπου τους αφαιρέθηκε το δέρμα ενώ ήταν ζωντανοί, αλλά εν τέλει πεθαίνεις από αιμορραγία. Οι άνθρωποι που δουλεύουν με τέτοια πράγματα, σπανίως αφήνουν αρχεία, οπότε είναι δύσκολο να μάθεις πως το έκαναν ακριβώς. Φαντάζομαι ότι δεν είναι πολύ διαφορετικό από το να δουλεύεις με δέρμα ζώου, πέρα από το γεγονός πως το ανθρώπινο δέρμα είναι πιο λεπτό, άρα δεν τεντώνει με την ίδια ευκολία.

Υπάρχουν άνθρωποι που φτιάχνουν πράγματα από ανθρώπινο δέρμα στις ημέρες μας;
Κάποια στιγμή είχα βρει έναν ιστότοπο εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο που υποστήριζε πως έφτιαχναν διάφορα πράγματα από ανθρώπινο δέρμα, όπως ζώνες και πορτοφόλια. Πολύ περίεργα πράγματα.

Ναι, είχα βρει κι εγώ κάποια άρθρα σχετικά με αυτό, αλλά δεν λειτουργεί κάποιο link.
Υπάρχει επίσης και ένα site για μια εταιρεία που φτιάχνει πράγματα από συνθετικό δέρμα, όπως πορτοφόλια και τέτοια. Υπάρχει λοιπόν ακόμα ενδιαφέρον; Αν δέναμε ακόμα βιβλία με ανθρώπινο δέρμα θα υπήρχε ζήτηση; Προσωπικά δεν μπορώ να πω. Αλλά σίγουρα υπάρχει ένα αυξημένο μακάβριο ενδιαφέρον για αυτά τα αντικείμενα. Το γεγονός πως υπάρχει μια εταιρεία που φτιάχνει συνθετικό δέρμα το αποδεικνύει.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.