Αυτό που Θεωρείς Σκουπίδι Μπορεί να Έχει Μπροστά του Άλλη Μία Ολόκληρη Zωή

Η καταναλωτική κουλτούρα είναι βασισμένη –μεταξύ άλλων- στην αρχή της «μιας χρήσης». Σύμφωνα με τον εφευρέτη ενός πολύ γνωστού αντικειμένου καθημερινής φροντίδας, «το μυστικό της επιτυχίας είναι να κατασκευάζεις κάτι που οι άνθρωποι έχουν οπωσδήποτε ανάγκη και που έπειτα θα το πετούν, για να αγοράσουν άλλο». Αυτή η λογική έχει φέρει πολλά χρήματα σε επιχειρηματίες και βιομηχάνους, παράλληλα όμως έχει συμβάλει στην κατάσταση κορεσμού στην οποία οδηγούμε τον πλανήτη. Κάθε κάτοικος μιας ανεπτυγμένης κοινωνίας παράγει καθημερινά περίπου δύο κιλά σκουπίδια. Ένα σημαντικό ποσοστό από αυτά είναι αντικείμενα που θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν. Σε αυτά τα αντικείμενα εστιάζει η πρακτική του upcycling, της δημιουργικής επανάχρησης που παίρνει τα «σκουπίδια» και τα επανατοποθετεί στη ζωή μας.

Η ιδέα του upcycling δεν είναι καθόλου καινούργια. Είναι μια πρακτική που ξεκίνησε να ανθεί στις αρχές του 20ού αιώνα, κυρίως ως καλλιτεχνική έκφανση και ως παρακλάδι της λαϊκής τέχνης. Τα τελευταία χρόνια όμως, έχει αναπτυχθεί και έχει αποκτήσει μια σαφή πολιτική χροιά, καθώς υιοθετείται ως στάση ζωής φιλική προς το περιβάλλον. Για να το πούμε πιο απλά, το upcycling δένει καλύτερα με την εποχή μας, καθώς συνειδητοποιούμε πια την καταναλωτική απληστία μας και τις επιπτώσεις της. Από αρκετούς, το upcycling χαρακτηρίζεται ως έτερον ήμισυ της ανακύκλωσης. Ενώ η ανακύκλωση μετατρέπει ξανά τα αντικείμενα σε πρώτες ύλες, για να κατασκευαστούν νέα αντικείμενα, το upcycling συνιστά την επανάχρηση αυτούσιων παλιών αντικειμένων και φέρνει μαζί του πολλά πλεονεκτήματα: Είναι πολύ πιο οικονομικό και δεν επιβαρύνει το περιβάλλον, αφού δεν προϋποθέτει επεξεργασία υλών, κατανάλωση ενέργειας, υποδομές και φασαρία. Επιπλέον, «αναγεννά» αντικείμενα και υλικά που έχουν αποδείξει την ανθεκτικότητά τους, αναδεικνύει το design και ανανεώνει τη θέση του αντικειμένου στην καθημερινότητά μας.

Upcycling κάνουμε όλοι μας -ίσως χωρίς να το καταλαβαίνουμε- στο σπίτι μας: όταν φτιάχνουμε τραπεζάκια από ξύλινες παλέτες, όταν βιδώνουμε στον τοίχο παλιά πιρούνια ως κρεμάστρες ή όταν μετατρέπουμε σε φωτιστικό το καλοσχεδιασμένο μπουκάλι της αγαπημένης μας βότκας. Οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες για upcycling είναι πραγματικά απεριόριστες. Απαιτεί σίγουρα δημιουργικότητα, εφευρετικότητα και χρόνο, όμως το αποτέλεσμα είναι μια ανταμοιβή για τα μάτια και για το μυαλό μας. Η ανάδειξη του upcycling ως οικολογικής και οικονομικής τάσης ξεκίνησε από ομάδες νέων σχεδιαστών, οι οποίοι είχαν την ικανότητα να δίνουν στα αντικείμενα νέα χρησιμότητα και νέο νόημα. Η κατασκευή σακιδίων από ναυτικό μουσαμά ή πανί, για παράδειγμα, έγινε δραστηριότητα -και σημαντική πηγή εσόδων- για νέες δημιουργικές start-up. Παρόμοια περίπτωση είναι η επανάχρηση παλιών επίπλων ή η κατασκευή νέων «υβριδικών» επίπλων. Η τάση αυτή έχει βρει οπαδούς που επιδίδονται σε κατασκευές και σε υποστηρικτές που επιλέγουν και αγοράζουν αυτά τα προϊόντα.

Το upcycling έχει βρει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία στον χώρο της αρχιτεκτονικής και των μεγάλων κατασκευών. Η έκθεση αρχιτεκτονικής Wasteland, που πραγματοποιήθηκε πριν από μερικούς μήνες στην Κοπεγχάγη, συνιστούσε τρόπους επανάχρησης και αξιοποίησης οικοδομικών υλικών, όπως το τσιμέντο, το ξύλο, το ατσάλι και τα τούβλα. Βασικό επιχείρημα των διοργανωτών της έκθεσης, ήταν οι πιέσεις που ασκεί ο τομέας των κατασκευών στο ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον. Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι αυτά που θεωρούνται ευρέως οικοδομικά απορρίμματα, μπορούν και πρέπει πια να αποτελούν υλικά για νέες κατασκευές. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν πρότυπες κατοικίες ή τμήματα κατοικιών που είχαν κατασκευαστεί εξ’ ολοκλήρου από επαναχρησιμοποιημένα υλικά. Στην αρχιτεκτονική, το upcycling εκφράζεται ήδη με άλλους τρόπους, όπως η μετατροπή κοντέινερ και δεξαμενών σε κατοικίες και τουριστικά καταλύματα.

Άλλη εφαρμογή του upcycling είναι η φιλοσοφία της μηδενικής παραγωγής απορριμμάτων: το zero-waste lifestyle. Οι οπαδοί του zero-waste lifestyle απορρίπτουν τα αντικείμενα μιας χρήσης, όπως το διαβόητο πλαστικό καλαμάκι, επιλέγουν προϊόντα που πωλούνται χύμα και περιορίζουν δραστικά τον όγκο των σκουπιδιών τους. Αρκετά ακραία για κάποιους, αυτή η προσέγγιση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κουλτούρα της κατανάλωσης ειδών μιας χρήσης και προτείνει μία στάση ζωής η οποία είναι φιλική προς το περιβάλλον και έχει ενδιαφέρουσες εμπορικές πτυχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Νεοϋορκέζα Lauren Singer, η οποία έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη επιχείρηση γύρω από τη zero-waste φιλοσοφία. Στο κατάστημά της, το Package Free, πουλά αντικείμενα που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό - μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές και δεν καταλήγουν σε χωματερές: μεταλλικά δοχεία τροφίμων, χύμα απορρυπαντικά, σαπούνια και καλλυντικά, ακόμη και μεταλλικά καλαμάκια.

Για το τέλος, αφήσαμε μια πτυχή του upcycling πολύ διαδεδομένη, απλή και προσφιλή: το second hand. Πριν από όχι και πολλά χρόνια, η αγορά αντικειμένων –ιδίως ρούχων- από δεύτερο χέρι, ήταν ένδειξη φτώχειας. Στην Αθήνα, τα second hand καταστήματα βρίσκονταν σε ορόφους ή υπόγεια κτιρίων, μακριά από τα αδιάκριτα –και έτοιμα να κρίνουν- βλέμματα. Αυτή η εποχή έχει παρέλθει και το second hand είναι ένας ωραιότατος τρόπος εμπλουτισμού και ανανέωσης μιας κουρασμένης γκαρνταρόμπας.
Το upcycling είναι μια ιδέα με τόσες πολλές εφαρμογές, ώστε ακόμη και αν δεν μπορούμε να το υιοθετήσουμε ως συνολική φιλοσοφία ζωής, μπορούμε σίγουρα να το έχουμε κάπου στο μυαλό μας, έστω ως χειρονομία αγάπης προς το περιβάλλον.

Κείμενο: Βασιλική Κοτζία