ANASTENARIA20
Ο δημοσιογράφος λαογράφος Γιώργος Μελίκης.
Ρεπορτάζ

«Χαλαστήκαμε» Ένα Βράδυ με τους Αναστενάρηδες του Λαγκαδά Θεσσαλονίκης

Η πυροβασία δεν εξηγείται, γι' αυτό παραμένει μυστήριο ακόμα και σήμερα.

Ο λυράρης γρατζουνάει με το δοξάρι του έναν απαλό ρυθμό, που γίνεται εντονότερος μόλις στον «χορό» μπει η γκάιντα. Λίγα δευτερόλεπτα μετά, η ένταση ανεβαίνει σταθερά και το τέμπο δίνει το χτύπημα του νταουλιού. «Μικρό τού ήρθε μήνυμα στον πόλεμο να πάει, δίνε, δίνε, δίνε, Άγιε Κωνσταντίνε», τραγουδούν δυνατά. Το σύνθημα δόθηκε και ο ένας μετά τον άλλον, οι Αναστενάρηδες «χαλιούνται». Χορεύουν σε σταθερό μοτίβο μέσα στο κονάκι, κρατώντας και αγκαλιάζοντας εικόνες κυρίως των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Και χάνονται στους εαυτούς τους. Ένας χορός που θα κρατήσει με διακοπές πέντε ώρες, μέχρι το αποκορύφωμα: την πυροβασία. Είναι το πανηγύρι στα χειμερινά Αναστενάρια του Λαγκαδά Θεσσαλονίκης.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Τα Αναστενάρια μπορείς να τα χαρακτηρίσεις και μυσταγωγία που παραπέμπει σε τελετές της αρχαιότητας, αν και στην αρχαία Ελλάδα δεν έχει απαντηθεί το έθιμο. Το βέβαιο είναι ότι έχουν μυστήριο, που είναι η ακαΐα σε όσους πατούν στα πυρωμένα κάρβουνα, έκσταση που εκδηλώνεται με τον σταθερό χορό και την έκρηξη συναισθημάτων, το «χάλασμα» που λένε οι ίδιοι, και μυστικισμό καθώς δεν μπορεί ο οποιοσδήποτε και εύκολα να χριστεί Αναστενάρης. Άλλωστε οι περισσότεροι κατάγονται από την ανατολική Ρωμυλία και τα χωριά Κωστί και Μπροντίβο της Βουλγαρίας, όπου επίσης τηρείται το έθιμο.

1580227519034-ANASTENARIA-02

Στο κονάκι χορεύει ο Γιώργος Μελίκης (αριστερά) και ο Ηρακλής Μπάλωμας (δεξιά).

Στο κονάκι της Θρακικής Εστίας Λαγκαδά, υπάρχουν μεγάλες διαφορές με τα υπόλοιπα. Οι Αναστενάρηδες είναι πιο σκληροί και λιγότερο ανεκτικοί στους περίεργους επισκέπτες, όπως οι δημοσιογράφοι. Έξω από το κονάκι, τον χώρο όπου γιορτάζουν κάθε χρόνο και βρίσκονται οι εικόνες και τα φυλαχτά τους, υπάρχουν δύο μεγάλες πινακίδες. «Απαγορεύονται οι φωτογραφίες και τα βίντεο». Η είσοδος του VICE πέρασε σε κάποια στιγμή από τη βάσανο της γενικής συνέλευσης, σε μία διακοπή από τον χορό. «Δεν βλέπετε τις πινακίδες;», φώναξε σε κάποια στιγμή μία Αναστενάρισσα. «Εγώ σου λέω, μπορεί να είναι πιο μακριά η Αγία Ελένη, αλλά δεν αντιδρούν, γι’ αυτό πηγαίνω εκεί», ενημερώνει τον συνάδελφό του ένας φωτογράφος και διακριτικά απομακρύνονται από την εκδήλωση. Όλα εκεί γίνονται συλλογικά. Ο κάθε ένας είναι ισάξιος του άλλου. Ενδεικτικό είναι ότι δεν έχουν Αρχιαναστενάρη. Απλώς ονομάζουν έτσι αυτόν που μπαίνει πρώτος στη φωτιά και αναλαμβάνει να δίνει τις ευχές στο τραπέζι. «Αέρα στις καρδιές σας!», ευχήθηκε φέτος μετά το τέλος της πυροβασίας.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Τα χειμερινά Αναστενάρια στον Λαγκαδά ξεκινούν του Αγίου Αντωνίου. Το πανηγύρι συνεχίζεται του Αγίου Αθανασίου και ολοκληρώνεται του Αγίου Ευθυμίου. Τον χειμώνα Αναστενάρια γιορτάζουν στην Αγία Ελένη Σερρών, στη Μελίκη Ημαθίας, στην Κερκίνη Σερρών και στη Μαυρολεύκη Δράμας. Η κεντρική γιορτή παντού όμως είναι του Αγίου Κωνσταντίνου, στις 21 Μαΐου.

1580227548526-ANASTENARIA-18

Αναστενάρηδες.

Η πυροβασία, που χαρακτηρίζει τα Αναστενάρια, έχει καταγραφεί και στο Μεσαίωνα, όπως και στα αρχαία χρόνια στην ανατολή. Στους σύγχρονους χρόνους επικεντρώνεται στον ελλαδικό χώρο και τις τελευταίες δεκαετίες στη Βουλγαρία. Οι γιορτές όμως θεωρούνται από τους συμμετέχοντες κατ’ εξοχήν θρησκευτικές. Ο Γιώργος Μελίκης είναι δημοσιογράφος και ο από τους πιο γνωστούς και καταξιωμένους ερευνητές της λαϊκής παράδοσης. Είναι κι ο ίδιος Αναστενάρης και πάντα γιορτάζει στον Λαγκαδά. «Είναι αρχαία γιορτή η οποία κατά τους χριστιανικούς χρόνους δεν μπόρεσε να εκδιωχθεί. Έτσι φόρεσε έναν χριστιανικό μανδύα που στην προκειμένη περίπτωση έχει προστάτες τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη και πήρε αυτόν τον χαρακτήρα», εξηγεί. Η πρώτη καταγραφή για αυτά τα Αναστενάρια γίνεται το 1877 από έναν καθηγητή της Μεγάλης του Γένους Σχολής, τον οποίο έστειλε στην περιοχή του Κωστί το Πατριαρχείο να εξετάσει το έθιμο. «Είναι μία ομάδα στο «Κιορ Καζά» (τυφλή επαρχία), δεν είναι αιρετικοί», ήταν η αναφορά του όπως τη μετέφερε στο Vice ο Γιώργος Μελίκης. Πάντως η σημερινή Εκκλησία δεν δέχεται το έθιμο και το θεωρεί ειδωλολατρικό. «Παλιότερα στον Λαγκαδά οι παπάδες ούτε μας πάντρευαν, ούτε βάφτιζαν τα παιδιά μας», λέει μία ηλικιωμένη που συμμετέχει στις προετοιμασίες.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
1580240402345-ANASTENARIA-07

Ο Ηρακλής Μπάλωμας.

Η πυροβασία ερμηνεύεται πάλι από την παράδοση στο Κωστί της Βουλγαρίας. «Η παράδοση λέει ότι πήρε φωτιά η εκκλησία και φωνάζανε οι εικόνες. Τότε μπήκαν οι κάτοικοι να τις σώσουν και δεν κάηκαν. Αυτές τις εικόνες κρατάμε και μπαίνουμε στη φωτιά», μετέφερε ο Γιώργος Μελίκης. Και η ονομασία Αναστενάρης εκτιμάται ότι προέρχεται από τους αναστεναγμούς.

1580240452331-ANASTENARIA-06

Ο Γκιόργκι από το Κωστί.

1580239652610-ANASTENARIA-03

Ο οργανοπαίχτης της γκάιντας, Δημήτρης.

Στο κονάκι οι οργανοπαίχτες αυξάνονται. Τα νταούλια γίνονται δύο, όπως και η θρακικές λύρες. Παραμένει η γκάιντα με τον 25χρονο Δημήτρη που είναι αυτοδίδακτος να παίζει. Η ένταση των τραγουδιών είναι η ίδια. Είναι ηρωικά τραγούδια, παρ’ ότι η γιορτή θεωρείται χριστιανική. Και τα περισσότερα έχουν αναφορά στον Άγιο Κωνσταντίνο. Οι Αναστενάρηδες αυξάνονται. Κάθονται ευλαβικά στο στασίδι απέναντι από τις εικόνες και τα αμανέτια, ή σημάδια, που είναι κόκκινα μαντήλια - φυλαχτά. Όλα έχουν βγει από τα μπαούλα του κάθε Αναστενάρη μόνον για το πανηγύρι. Και εκεί θα επιστρέψουν. Η ατμόσφαιρα έχει γεμίσει από τους καπνούς του θυμιατού και τις μυρωδιές του λιβανιού. Ο ένας μετά τον άλλον μπαίνουν στο χορό. «Χαλιούνται» και μπαίνουν είτε φωνάζοντας, είτε χτυπώντας δυνατά παλαμάκια. Παίρνουν μία εικόνα ή ένα αμανέτι και χορεύουν. Στον σταθερό και έντονο ρυθμό. Ο ένας έχει αγκαλιάσει την εικόνα και κλαίει. «Πότε θ’ ανάψει η φωτιά;», ρωτάμε. «Όταν είμαστε έτοιμοι», απαντάει ο πρόεδρος της Θρακικής Εστίας, Ηρακλής Μπάλωμας, λίγο πριν ακολουθήσει και αυτός τον χορό.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
1580227576914-ANASTENARIA-22

Ο Γιώργος Μελίκης.

Η ώρα έχει πάει 9. Τα ξύλα είναι έτοιμα στην αυλή της Θρακικής Εστίας. Δύο κρατούν λαμπάδες και από πίσω ακολουθούν οι αναστενάρηδες. Μαζί με τα παιδιά τους. Βγαίνουν σχηματίζοντας έναν κύκλο γύρω από τα ξύλα σαν τον χορό αρχαίας τραγωδίας. Σταυρώνουν τη φωτιά, ρίχνουν θυμίαμα, «για να καταλαγιάσει η φλόγα» και ανάβουν τα ξύλα. Ξαναμπαίνουν στο κονάκι και χορεύουν πάλι. Πάει 10.15 το βράδυ. Στον Λαγκαδά έχουν φτάσει και Αναστενάρηδες από την Αγία Ελένη, να γιορτάσουν μαζί. «Θα μπείτε κι εσείς;», τους ρωτάμε αναφερόμενοι στην πυροβασία. «Τι να σου πω, δεν έχει ώρα αυτό», απαντάει ένας κόβοντας την κουβέντα.

1580227608227-ANASTENARIA-14a

Πυροβασία.

Είναι η ώρα που ο χορός γίνεται πιο έντονος. Ο καθένας κρίνει εάν θα συμμετάσχει ή όχι. «Δεν υπάρχουν οδηγίες που λένε ότι τώρα θα χορέψω. Μπορεί το επόμενο δευτερόλεπτο να χαλαστώ. Είσαι έμπλεος από συναισθήματα, κλαις, φωνάζεις», λέει ο Γιώργος Μελίκης πριν και αυτός μπει στον χορό. Πλησιάζει 11 και το σκηνικό μέσα στο κονάκι είναι έντονο. Χορεύουν περισσότεροι από δέκα Αναστενάρηδες κρατώντας εικόνες και αμανέτια. Δείχνουν έτοιμοι, οι λαμπάδες ανάβουν και όλοι περπατούν προς την πυρά. Με γυμνά πόδια. Ο πρώτος Αναστενάρης περπατάει πάνω στη φωτιά κρατώντας την εικόνα των Αγίων. Κάθεται, για να σταυρώσει τη θράκα και ρίχνει λιβάνι για να την ηρεμήσει. Ο ένας μετά τον άλλον, άνδρες και γυναίκες, μπαίνουν και χορεύουν πάνω στα πυρωμένα κάρβουνα. Και μένουν εκεί. Ο ρυθμός του νταουλιού είναι πιο έντονος από ποτέ. Το αποκορύφωμα των αισθήσεων πάνω σε αναμμένα κάρβουνα. Κάποιοι χορεύουν, κάποιοι σταματούν. Η Βαγγελιώ, κόρη ενός μεγάλου Αναστενάρη που πέθανε, κάθεται ακίνητη πάνω στη φωτιά. Κρατάει το θυμιατό και το αμανέτι δυνατά. Ο Αλέκος, 17 χρόνια Αναστενάρης, δεν μπορεί να πατήσει επειδή έχει πρόβλημα με τα πόδια του. Με τη βοήθεια των άλλων γονατίζει πάνω στα κάρβουνα. Τα αγκαλιάζει με τα χέρια και γιορτάζει και αυτός. «Για να κάνω το αντέτι», λέει λίγο αργότερα. «Αν καιγόμουν δεν θα έβαζα τα χέρια μου, χαζός είμαι», απαντάει στο εύλογο ερώτημα αν φοβήθηκε.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
1580227625625-ANASTENARIA-15

Πυροβασία.

1580227650947-ANASTENARIA-26

Το τραπέζι.

Η γιορτή δεν τέλειωσε. Ακολουθεί το τραπέζι με τη συμμετοχή και των επισκεπτών. Στον στενό κύκλο οι Αναστενάρηδες. Με τα πιάτα να γεμίζουν με όλα τα φαγητά. Κυρίως με το μοσχάρι που σφάξανε τον περσινό Μάιο στο κουρμπάνι, που πλέον δεν γιορτάζεται με τη θυσία στο κονάκι, ύστερα από παρέμβαση μίας ομάδας vegan. Είναι το «φαγητό του παππού», που παραπέμπει πάλι στον Άγιο Κωνσταντίνο. Το μπουκάλι με το τσίπουρο κέρασμα περνάει από στόμα σε στόμα και όλοι εύχονται «χρόνια πολλά». «Γερούς να μας έχουν να τα υπηρετήσουμε και βλαστάρια να βγάλουν» λέει ο Αναστενάρης. Και μετά πάλι ο χορός. Αυτή τη φορά τα πρόσωπά τους είναι όλα χαμογελαστά. Γελούν και τραγουδούν, χορεύουν θρακιώτικα σε κύκλο, πάλι μέσα στο κονάκι. Σαν να τους έφυγε ένα βάρος μετά την πυροβασία. Σαν να ξέσπασαν απ’ όσα είχαν συσσωρευτεί μέσα τους.

Στη βρύση, έξω από το κονάκι, ξεπλένουν τα πόδια τους. «Την πρώτη φορά που πάτησα αισθάνθηκα ότι είναι δροσερά σαν το τσιμέντο», λέει μία Αναστενάρισσα. «Πώς τα κατάφερες και έμεινες ακίνητη», πάει το ερώτημα στη Βαγγελιώ. «Τί να έκανα, έξω από τη φωτιά έκανε κρύο», απάντησε χαμογελώντας. «Δεν μπορώ να στο εξηγήσω, μόνο πως αν με φοβίζει δεν μπαίνω, αλλά και φέτος αξιώθηκα», έρχεται ένας τρίτος.

1580227683100-ANASTENARIA-31

Ο Μελίκης τραγουδάει με τους οργανοπαίχτες μετά το τραπέζι.

«Τι να σου πουν, μήπως ξέρουν;», παρεμβαίνει στην κουβέντα του ένα μέλος της Θρακικής Εστίας που δεν πατάει στα κάρβουνα. Και έχει δίκαιο. Άλλωστε η πυροβασία δεν εξηγείται. Αλλιώς δεν θα ήταν μυστήριο.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από τα χειμερινά αναστενάρια στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης:

1580227713615-ANASTENARIA-10

Ο χορός και η πομπή στην πυρά.

1580227773258-ANASTENARIA-12

Η φωτιά.

1580227792679-ANASTENARIA-14

Πυροβασία.

1580287716584-ANASTENARIA-16
1580227856647-ANASTENARIA-23

Πλένουν τα πόδια τους μετά την πυροβασία.

1580227875211-ANASTENARIA-25

Στο τραπέζι.

1580227903070-ANASTENARIA-27
1580239811738-ANASTENARIA-05

Η κυρία Βασιλική από την υποστηρικτική ομάδα.

1580227924788-ANASTENARIA-19

Αναστενάρηδες.