Γυναίκες που Μεγαλούργησαν στην Ελλάδα και Δεν Ξέρεις το Όνομά τους «Ζωντανεύουν» στη Σκηνή

«Η οικογένεια, αν και ολιγομελής, ήτο και είναι πατριαρχική. Ούτως ειπείν, εις τας ημέρας μας, ο πατέρας συνεχίζει να είναι ο αρχηγός του οίκου (…) ενώ η μητέρα το κέντρο της οικογενειακής εστίας». Με αυτό το δίδαγμα του κεφαλαίου «Οικογένεια» ενός βιβλίου οικιακής οικονομίας του 1950, που ακούγεται μόνο και μόνο για να ανατραπεί, ξεκινάει η παράσταση «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας» από τη θεατρική ομάδα 4Frontal.

Το εγχειρίδιο αυτό, που διδασκόταν στα σχολεία θηλέων, το βρήκε στον δρόμο ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Χάρης Κρεμμύδας. Έτσι γεννήθηκε η αρχική ιδέα για μια παράσταση που θα ακολουθούσε κάποιες από τις συμβάσεις ενός μαθήματος, με μεγάλες δόσεις χιούμορ, αυτοσχεδιασμού και απεύθυνσης στο κοινό.

Η Ιστορία που διδασκόμαστε είναι ανδρικού γένους, για δύο λόγους: είναι σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό ειπωμένη από άνδρες και επίσης αφορά κυρίως το έργο και τη δράση ανδρών. Παράλληλα, όμως, από την αρχαιότητα ακόμα υπήρχαν γυναίκες που πήγαν κόντρα στον ρόλο που τους είχε επιβληθεί και τόλμησαν να φανταστούν τον εαυτό τους έξω από την οικογενειακή εστία. Πολλές από αυτές είχαν πάρα πολύ σημαντικό έργο, αλλά με ελάχιστες εξαιρέσεις σήμερα δεν γνωρίζουμε ούτε το όνομά τους.

Στην πραγματικότητα έδρασαν και μεγαλούργησαν στο περιθώριο της Ιστορίας. Αυτή την ιστορική αδικία επιχειρεί να αποκαταστήσει η παράσταση των 4Frontal στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, με ένα έργο που έχει έντονο το σατιρικό στοιχείο. Οι θεατές θα γελάσουν σε πολλά σημεία και ταυτόχρονα θα εκπλαγούν με το πόσες -σχεδόν αποσιωπημένες- ιστορίες γυναικών αξίζει να ανακαλύψουμε.

Πόσοι από εμάς ξέρουμε ότι η σύζυγος του Πυθαγόρα, Θεανώ η Θουρία, ήταν σπουδαία μαθηματικός και αστρονόμος και μάλιστα συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη των θεωρημάτων του; Μάλιστα η ίδια και οι κόρες τους, μαθηματικοί και εκείνες, προχώρησαν το έργο του μετά τον θάνατό του και το διέδωσαν στο όνομά του.

Η Θεανώ η Θουρία είναι μόνο ένας από τους χαρακτήρες, στα παπούτσια του οποίου μπαινοβγαίνουν οι τρεις ηθοποιοί από την ομάδα 4Frontal που βρίσκονται επί σκηνής. Οι Ελένη Κουτσιούμπα, Νεφέλη Μαϊστράλη και Αριστέα Σταφυλαράκη μεταμορφώνονται σε γυναίκες που προσπάθησαν να αλλάξουν τη μοίρα του φύλου τους, από την αρχαιότητα μέχρι τις πρωτεργάτριες του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα.

«Αρχικά, θέλαμε να πούμε ότι ως γυναίκες υπάρχουμε στην Ιστορία. Στο σχολείο μάς έλεγαν ότι “θα μιλήσουμε για τους επιφανείς άνδρες, γιατί οι γυναίκες εκείνη την περίοδο ήταν στο σπίτι του πατέρα τους και μετά πήγαιναν ως κτήμα στον σύζυγο”. Στην πραγματικότητα όμως, δεν ήταν μόνο έτσι τα πράγματα», λέει Ελένη Κουτσιούμπα, μία εκ των τριών πρωταγωνιστριών και από τον τρόπο που μιλάει φαίνεται πόσο πολύ πιστεύει στην ιδέα πίσω από την παράσταση.  

Η ομάδα 4Frontal έκανε πολύ μεγάλη έρευνα για τη βιογραφία πολλών σημαντικών γυναικών και το τελικό κείμενο δημιουργήθηκε και μέσα από πολλούς υποκριτικούς αυτοσχεδιασμούς. «Όταν διαβάζαμε τις βιογραφίες τους, προσπαθούσαμε να βρούμε ποια είναι η στιγμή της χειραφέτησής τους, δηλαδή, το σημείο εκείνο που είπαν εγώ θα κάνω αυτό που θέλω και ό,τι γίνει», λέει στο VICE η ηθοποιός Αριστέα Σταφυλαράκη.

Πριν οι τρεις ηθοποιοί απαντήσουν στις ερωτήσεις μας για την παράσταση, αλλά και την πραγματικότητα μιας ηθοποιού στη μετά #MeToo εποχή, συζητάμε σύντομα για τρεις από τις πολλές σπουδαίες προσωπικότητες, που ζωντανεύουν στο έργο «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας». Το μόνο σίγουρο είναι ότι αξίζει να θυμόμαστε το όνομά τους.

Η Δομνίτσα Λανίτου (6 Απριλίου 1914 – 20 Ιουνίου 2011) ήταν η πρώτη γυναίκα που πήρε μέρος σε αθλήματα του στίβου, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936, με τα χρώματα της Ελλάδας. Η σπουδαία αθλήτρια στην έναρξη των Αγώνων μπήκε στο στάδιο πίσω από τον Σπύρο Λούη.

Η Νεφέλη Μαϊστράλη, που ενσαρκώνει τη Δομνίτσα Λανίτου και υπογράφει τα κείμενα της παράστασης, μας λέει ότι «έχουμε στάδιο Σπύρου Λούη, αλλά το όνομα της Δομνίτσας δεν το ξέρουμε - εκτός από τους αθλητές. Πέθανε πολύ πρόσφατα, το 2011, σε ηλικία 97 ετών. Για τον ελληνικό αθλητισμό είναι ένα ορόσημο αυτή η γυναίκα».  

Για τις Ελληνίδες αθλήτριες, οι συνθήκες τότε ήταν αντίξοες από πολλές απόψεις. Η Δομνίτσα Λανίτου, για να λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, έπρεπε να συνοδεύεται από κάποιον κι έτσι ταξίδεψε στο Βερολίνο με την αδερφή της. Μάλιστα, εκείνη την εποχή έκανε αίσθηση στους φιλάθλους το γεγονός ότι αγωνιζόταν με κοντό παντελονάκι.

«Όταν κάναμε προπόνηση στο Παναθηναϊκό Στάδιο, μαζεύονταν πολλοί νεαροί που έκαναν άσχημα σχόλια και έλεγαν διάφορα προσπαθώντας να ενοχλήσουν τις κοπέλες που έκαναν προπόνηση», είχε πει η Δομνίτσα Λανίτου.

Η ίδια ήταν πρωταθλήτρια Ελλάδος για πολλά χρόνια και κατείχε επτά πανελλήνια ρεκόρ, ενώ στο μήκος χωρίς φόρα είχε ισοφαρίσει το παγκόσμιο ρεκόρ. Παρόλα αυτά, μέχρι την τελευταία στιγμή,ο ΣΕΓΑΣ δεν είχε επισημοποιήσει ότι η Ελλάδα θα έστελνε γυναίκα αθλήτρια στους Ολυμπιακούς Αγώνες λέγοντας ότι «ίσως έστελνε κάποια».  

Τελικά, η Δομνίτσα Λανίτου εκπροσώπησε την Ελλάδα και κατάφερε να φτάσει ως τον ημιτελικό στα 80 μέτρα με εμπόδια, παρόλο που στην Ελλάδα δεν της επιτρεπόταν να ταξιδέψει ούτε στην επαρχία, για να λάβει μέρος σε αγώνες. Στον δρόμο της επιστροφής από το Βερολίνο αγωνίστηκε στον Βόλο, στη σκυταλοδρομία 4x100 των ανδρών, καθώς έλειπε ένας άνδρας δρομέας.

Στις 8 Μαρτίου του 1887, η Καλιρρόη Παρρέν (1861 – 15 Ιανουαρίου 1940) εκδίδει την εβδομαδιαία «Εφημερίδα των Κυριών», την πρώτη γυναικεία εφημερίδα που γραφόταν αποκλειστικά από γυναίκες.

Η Καλιρρόη Παρρέν ήταν λόγια και δημοσιογράφος από την Κρήτη που πρωτοστάτησε στη δημιουργία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. «Πρόκεται για ένα από τα πιο σοβαρά φεμινιστικά έντυπα που άρχισαν να βάζουν τον “σπόρο” του φεμινισμού στην Ελλάδα.

»Οι γυναίκες το διάβαζαν και δεν μπορούσαν να συλλάβουν τι γράφει. Σιγά-σιγά, με τον καιρό, άρχισαν να συζητάνε μεταξύ τους και να γράφουν όλο και περισσότερες. Η “Εφημερίδα των Κυριών” ήταν ένα επαναστατικό έντυπο», λέει με ενθουσιασμό η Νεφέλη Μαϊστράλη.

Η παράσταση επικεντρώνεται σε μια διαμάχη της Καλιρρόης Παρρέν με τον συγγραφέα Εμμανουήλ Ροΐδη, όταν ο τελευταίος δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Αι Γράφουσαι Ελληνίδες», όπου ασκούσε δριμεία κριτική στην Καλιρρόη Παρρέν και στις πρώιμες συζητήσεις για χειραφέτηση των γυναικών.

Ο ίδιος υποστήριζε ότι γυναικείο ζήτημα δεν υφίσταται και επέκρινε σφοδρά την «Εφημερίδα των Κυριών» γιατί γινόταν «πολύ περισσότερο λόγος περί κοινωνικών ζητημάτων […] παρά περί εργοχείρων και μαγειρικής». Η Καλιρρόη Παρρέν, φυσικά, απάντησε δημόσια στον Ροΐδη μέσα από την «Εφημερίδα των Κυριών».

«Μου φάνηκε αστείο το στιγμιότυπο με τον κύριο Ροΐδη -έτσι τον λέω στην παράσταση- γι’ αυτό και το διάλεξα», λέει η Ελένη Κουτσιούμπα που στην παράσταση υποδύεται την Παρρέν και συμπληρώνει ότι «ο Εμμανουήλ Ροΐδης είναι ένας άνδρας που τον ξέρουμε όλοι, σε αντίθεση με την Παρρέν που έδρασε κι έγραψε παράλληλα μ’ αυτόν και δεν την πολυξέρουμε.

»Με περισσό θάρρος, εκείνη βγήκε και είπε “δεν θα λιβελογραφείς εσύ εναντίον μου, έχω και εγώ δικαίωμα να μιλήσω και για μένα και για σένα όμως”. Αυτή μου φάνηκε μια πολύ ισχυρή στιγμή χειραφέτησης. Είχε τόσο δυνατή φωνή που είχε αρχίσει να ενοχλεί τα αρσενικά της εποχής».

Το 1887, τη χρονιά που εκδίδεται η «Εφημερίδα των Κυριών» της Καλιρρόης Παρρέν, η Ελένη Παντελίδου αυτοκτονεί διαμαρτυρόμενη για τον αποκλεισμό των κοριτσιών από την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η ίδια είχε κάνει αίτηση στην Ιατρική Σχολή και απορρίφθηκε επειδή ήταν γυναίκα. Η Νεφέλη Μαϊστράλη, που την υποδύεται, μας λέει ότι είναι μία από τις πιο συγκινητικές ιστορίες. «Για να οδηγήθηκε στην αυτοκτονία, φαντάσου πόσο αποφασισμένη ήταν».

Στο σημείωμα που άφησε, η Ελένη Παντελίδου έγραφε: «Αυτοκτονώ, διαμαρτυρόμενη διά την αδικίαν. Ο θάνατός μου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη». Η συζήτηση που ξεκίνησε μετά τον θάνατό της συνέβαλε στο να αρχίσουν να γίνονται οι γυναίκες δεκτές στο Πανεπιστήμιο, από το 1895 και μετά.

VICE: Αν το εγχειρίδιο για τα νέα κορίτσια ξαναγραφόταν σήμερα, τι θα θέλατε να γράφει;
Ελένη Κουτσιούμπα: Θα ήθελα να είναι πιο συμπεριληπτικό και να απευθύνεται με μια κοινή προσφώνηση σε όλους: Νέοι, νέες. Ίσως νέ@; Όσο για τα κορίτσια, θέλω να πάμε κόντρα στη μοιρολατρία και στο στερεότυπο της ευγενικής, ήσυχης, χαμογελαστής.

Το τι σημαίνει χειραφέτηση για την κάθε γυναίκα είναι πολύ προσωπικό πράγμα. Χειραφέτηση δεν είναι «είμαι φεμινίστρια, μπαχαλοσατανίστρια». Χειραφέτηση σημαίνει να ορίζω εγώ τον εαυτό μου και όχι ο γονιός μου, όχι ο σύντροφός μου, όχι το χωριό. Και οι άνδρες πρέπει να χειραφετηθούν.

Νεφέλη Μαϊστράλη: Εγώ έχω στον νου μου την ενδυνάμωση, την αυτάρκεια την αυτοπεποίθηση, τον αυτοπροσδιορισμό και όχι τον ετεροπροσδιορισμό. Θα ήθελα τα κορίτσια να μάθουν το έργο πολλών γυναικών που αναφέρονται και στην παράσταση. Η δράση τους είναι τρομερά εμπνευστική και μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήριος δύναμη για τις πιο νέες, να τους δείξει πως ό,τι καταστάσεις και να αντιμετωπίζουν, υπάρχει τρόπος να κάνουν και να πουν αυτό που θέλουν.

Τι πιστεύετε ότι θα έλεγαν οι πρώτες φεμινίστριες, όπως η Καλιρρόη Παρρέν και η Αύρα Θεοδωροπούλου, για τις γυναικοκτονίες σήμερα;
Αριστέα Σταφυλαράκη: Έτσι όπως τις έχω φανταστεί, θα έβγαιναν στους δρόμους και θα πετάγανε και πέτρες και ντομάτες και ό,τι έβρισκαν. Τις έχω ικανές να έπαιρναν το λεωφορείο, το τρένο και να πήγαιναν στο σπίτι, εκεί που είχε γίνει το έγκλημα και να αναστατώνουν τη μικρή κοινωνία.

Ελένη Κουτσιούμπα: Αυτές οι γυναίκες ήταν πολύ κυρίαρχες του εαυτού τους και της γνώμης τους. Οπότε, φαντάζομαι ότι θα μιλούσαν πολύ δυνατά. Αν τότε είχαν τόσο ηχηρή φωνή, σήμερα θα πρωτοστατούσαν.

Νεφέλη Μαϊστράλη: Θα ήταν εκπρόσωποι φεμινιστικών κινημάτων και θα στήριζαν και οικονομικά την προσπάθεια, καθώς και τις γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση, διότι μιλάμε για αστές.

Τι θα θέλατε να σκεφτεί ένας μέσος άνδρας θεατής, φεύγοντας από την παράσταση;
Νεφέλη Μαϊστράλη: Θα ήθελα να έχει μπει λίγο στα παπούτσια μας. Το ευκταίο θα ήταν έχει μετακινηθεί ως προς τη συμπεριφορά του γενικά, στην κοινωνία, στη δουλειά του, στη σύντροφό του. Μπορεί κάποιοι άνθρωποι να λένε «μα εγώ δεν είμαι έτσι» αλλά μας αφορά όλους. Θα ήθελα να μπορούμε να σκεφτούμε όλοι πέρα από τον αυτοματισμό.

Ελένη Κουτσιούμπα: Αρχικά, θα του πω πολλά συγχαρητήρια που ήρθε σ’ αυτή την παράσταση. Δεν ξέρω ποιος ή τι τον έφερε, αλλά χαίρομαι πολύ (Γελάει). Θα ήθελα να περάσει πολύ ωραία και να πει «πω ρε φίλε, πόσα πράγματα δεν ήξερα; Πόσες σημαντικές γυναίκες έχουν υπάρξει κι εγώ δεν είχα ιδέα;».

Αριστέα Σταφυλαράκη: Καταρχάς, να σου πω ότι ποτέ δεν παίρνουμε ως δεδομένο ότι ο θεατής είναι υποχρεωμένος να ξέρει. Πάντα, σκεφτόμαστε ότι ο άλλος/η έρχεται άγραφο χαρτί. Ιδανικά, θα θέλαμε να δημιουργηθεί και σε εκείνον, ο ίδιος προβληματισμός που δημιουργείται και στις γυναίκες: να γυρίσει σπίτι του και να αναρωτηθεί αν όλα αυτά στα οποία πιστεύει είναι πράγματα τα οποία τα έχει επιλέξει ή αν έτσι του έχουν μάθει.

Μετά το #MeToo στο θέατρο, έχει αλλάξει κάτι στην εργασιακή σας καθημερινότητα;
Ελένη Κουτσιούμπα: Αυτό έσκασε σε μια φάση που δεν δούλευε κανείς μας. Ήμασταν όλοι στο σπίτι και μιλάγαμε μέσω Ίντερνετ. Ο κάθε ηθοποιός πέρασε την καραντίνα και το #MeToo μόνος του. Δεν ξέρω ακόμα πώς έχει χωνευτεί όλο αυτό. Και δεν αφορά μόνο τον χώρο του θεάτρου. Η καθεμιά μας έχει τουλάχιστον τρεις ιστορίες κάποιου είδους παραβίασης.

Ίσως, αν κάτι πάει να αλλάξει, είναι η στάση των ανθρώπων που θα μπορούσαν ή θα σκέφτονταν να έχουν τέτοιες συμπεριφορές. Είναι ένα βήμα, μέχρι να έρθουν τα πράγματα σε μια ισορροπία.

Αριστέα Σταφυλαράκη: Για μένα προσωπικά όχι, επειδή έτσι κι αλλιώς τα τελευταία τρία χρόνια έχω πάρει μια απόσταση από τη σκηνή και γιατί οι περισσότερες δουλειές μου είναι με την ομάδα. Έχω ζήσεις στιγμές που ο άλλος εκμεταλλεύεται τη θέση του, όχι για να παρενοχλήσει σεξουαλικά, αλλά για να επιβάλει το οτιδήποτε και να μειώσει τους άλλους.

Μου συνέβη σε μια ηλικία που ήδη είχα μια εικόνα για τα πράγματα και για τον συγκεκριμένο άνθρωπο και δεν εξεπλάγην καθόλου. Στον βαθμό που μου έδωσε τον λόγο του απάντησα χωρίς να φιλτράρω τα πράγματα, αλλά και χωρίς να τον προσβάλω.  

Όλα αυτά που βγήκαν στο φως, το έκαναν πιο εύκολο για εσάς να αντισταθείτε σε μια κακοποιητική συμπεριφορά;
Νεφέλη Μαϊστράλη: Να σου πω την αλήθεια, όχι. Δεν μου έχει γράψει εμένα προσωπικά το #MeToo προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι κάτι με το οποίο ούτως ή άλλως παλεύω απ’ όταν βγήκα απ’ τη σχολή. Λιγότερο ή περισσότερο, προσπαθώ να το διαχειριστώ. Δεν έχω δεχτεί πολύ ακραίες συμπεριφορές, αλλά για το καθένα είναι πολύ προσωπικό το τι είναι μεγάλο και το τι είναι μικρό.

Νομίζω ότι αυτό που με έχει βοηθήσει περισσότερο είναι ότι έχω ωριμάσει και ότι έχω κάνει την προσωπική μου προσπάθεια να ενδυναμωθώ. Αν αντιμετωπίζω κάποιες συμπεριφορές καλύτερα, είναι επειδή αισθάνομαι πιο δυνατή. Καταλαβαίνω όμως, απόλυτα και ανθρώπους που παίρνουν κουράγιο από το #MeToo και είναι πολύ θετικό αυτό.

Ελένη Κουτσιούμπα: Θεωρητικά, μπορώ να σου πω «ναι». Στα αλήθεια όμως, όταν σου συμβεί κάτι, εκείνη τη στιγμή, δεν ξέρεις πώς να αντιδράσεις. Μια κακοποιητική συμπεριφορά στο ένα περιβάλλον μπορεί να μην την ανεχτείς και σε ένα άλλο πιο αυταρχικό πλαίσιο, να σου είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιδράσεις.

Διότι, φοβάσαι ότι αυτός ο άνθρωπος μπορεί να σου κάνει κακό ή ότι πραγματικά δεν θα ξαναβρείς δουλειά μετά.  Δεν νομίζω ότι μπορεί να είναι μόνο μία η απάντηση.

Το σημαντικό είναι να μην θυματοποιούμαστε. Εννοείται ότι το #MeToo βοηθάει στο να καταλάβεις ότι αυτό το πράγμα συμβαίνει και δεν είναι στο κεφάλι σου κι ότι δεν χρειάζεται κατευθείαν να αναρωτηθείς αν προκάλεσες κάτι. Επίσης, εύχομαι να βοηθάει στο να μιλάνε περισσότερο οι γυναίκες για πράγματα που τους έχουν συμβεί.

«Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας»

Σκηνοθεσία : Χάρης Κρεμμύδας, Θανάσης Ζερίτης 
Συγγραφή και επιμέλεια κειμένων:  Νεφέλη Μαϊστράλη
Δραματουργική επεξεργασία : Νεφέλη Μαϊστράλη, Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά-Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική σύνθεση/επιμέλεια : Σταύρος Γιαννουλάδης
Κινησιολογία: Πάνος Τοψίδης
Μουσική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή 

Παίζουν: Ελένη Κουτσιούμπα, Νεφέλη Μαϊστράλη, Αριστέα Σταφυλαράκη

Η παράσταση παίζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15, μέχρι 18/01. Για εισιτήρια, πατήστε εδώ.

Πρόσφυγες και Μετανάστες VS Ελληνική Αστυνομία

«Στα Ταξίδια Μπορεί να Κοιμόμαστε στο Ίδιο Κρεβάτι» - Η Συνέντευξη για Δουλειά που Θέλω να Ξεχάσω

Ακούστε τον Dr. Dre και τον Eminem να Ραπάρουν για το GTA Online

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.