Ο Στέφανος Ρόκος είναι ο διεθνής εικαστικός που μπορεί να αλληλεπιδρά την ίδια ώρα με τον Παύλο Παυλίδη και τον Nick Cave, που κάποτε ενέπνευσε την Αρλέτα και που σίγουρα ακόμα και όσοι δεν ασχολούνται με τα εικαστικά, θα έχουν πετύχει κάποιο έργο του στο εξώφυλλο ενός δίσκου ή στην αφίσα μίας συναυλίας.
Γεννημένος στην Αθήνα το 1977, ο γνωστός καλλιτέχνης πέρα από τις ατομικές και ομαδικές εκθέσεις του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ξεχώρισε το 2010 για το μουσικό/εικαστικό project “Horror & Romance on Another Planet”. Κορυφαία του στιγμή υπήρξε το 2019, όταν προσέγγισε εικαστικά το άλμπουμ των Nick Cave & The Bad Seeds “No More Shall We Part” με την έκδοση του καλλιτεχνικού βιβλίου, καθώς και τρεις ομώνυμες εκθέσεις στην Αθήνα (Μουσείο Μπενάκη) και στην Αμβέρσα, στο Βέλγιο (Γκαλερί Bernaerts).
Φέτος, μαζί με την ομάδα του 10 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία της μουσική συλλογής Horror & Romance On Another Planet, παρουσιάζει 3 + 1 τραγούδια που "ντύνουν" τα έργα του για τα 10 Years of Horror & Romance. Πρόκειται για τρία remixes τραγουδιών που είχαν ήδη κυκλοφορήσει το 2010 και ένα bonus track, τον Χαμένο Κινητήρα του Παύλου Παυλίδη.
Με αφορμή αυτό το εγχείρημα μιλά στο VICE και παραδέχεται ότι είναι τυπικό παράδειγμα ανθρώπου Horror & Romance.
VICE: Αυτή η ενέργεια είναι μία νοσταλγία για το παρελθόν; Μία συνομιλία; Μία αναθεώρησή του;
Στέφανος Ρόκος: Σίγουρα δεν είναι νοσταλγία ούτε αναθεώρηση. Μάλλον είναι μια μορφή απολογισμού, μια πρόκληση προς τον εαυτό μου για να ξανακοιτάξω, με πιο ώριμη πλέον ματιά και όσο το δυνατόν αντικειμενικότερα, τα ζωγραφικά έργα και τη μουσική που δημιουργήθηκαν 10 χρόνια πριν, να δω αν και πώς μπορούν να σταθούν στην εποχή μας, με όλες τις αλλαγές που έχουν γίνει σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς, και να καταλάβω αν εξακολουθούν να έχουν το ίδιο νόημα για εμένα τώρα που έχω γκρίζα γένια. Και συμπίπτει επίσης με την επέτειο της συμπλήρωσης των 10 χρόνων από την πρώτη κυκλοφορία.
Πόσα έχουν αλλάξει για σένα μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια από το Horror & Romance;
Η ζωγραφική μου διαμορφώνεται φυσικά και με μικρά βήματα. Οι ουσιαστικές διαφορές φαίνονται, πιστεύω, στις μεγάλες χρονικές περιόδους μεταξύ των ατομικών μου εκθέσεων. Έκανα μια σημαντική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, με εξαιρετικούς συνεργάτες και άψογη φιλοξενία, για την οποία είμαι πολύ περήφανος. Άλλαξα γκαλερί στην Αθήνα μετά από σχεδόν 20 χρόνια και οργανώθηκαν ατομικές εκθέσεις μου στο Λονδίνο και την Αμβέρσα. Νιώθω πως πατάω πιο γερά στα πόδια μου στον εικαστικό χάρτη και ότι κάνω πιο σωστές επιλογές. Δεν έκανα οικογένεια, δεν άλλαξα σπίτι, αλλά άλλαξα το εργαστήριο γιατί χρειαζόμουν ανανέωση. Επίσης κατάφερα να πραγματοποιήσω ένα από τα πιο μεγάλα μου όνειρα: να ταξιδέψω στην Ιαπωνία και να ζήσω εκεί κάποιες από τις πιο έντονες στιγμές της ζωής μου. Τέτοιες μικρές εμπειρίες σηματοδοτούν τις μεγάλες αλλαγές στη ζωή μου, γιατί με βάζουν σε βαθύτερες σκέψεις και με εξελίσσουν ως άνθρωπο. O κόσμος γύρω μου αλλάζει, φεύγουν κι έρχονται άνθρωποι, και κάποιοι μένουν σταθεροί. Και στην εκπνοή της δεκαετίας έβαλα Netflix.
Και τι έχει μείνει ίδιο;
Ίδια έχει μείνει η φωνή της Αρλέτας στην ηχογράφηση της πρώτης συλλογής. Ο χρόνος περνάει, και ενώ πριν από λίγο καιρό η Αρλέτα ηχογραφούσε το τραγούδι Ωροσκόπιο κι εγώ είχα μείνει άναυδος στο στούντιο με την ερμηνεία της από το πρώτο take, η ίδια δεν είναι πια εδώ αλλά η φωνή της ακούγεται κανονικά στη συλλογή σαν να μην τρέχει τίποτα. Σαν να μην έχει αλλάξει κάτι. Το 10 years of Horror & Romance είναι αφιερωμένο στην Αρλέτα.
Είσαι περισσότερο άνθρωπος του Horror ή του Romance;
Είμαι τυπικό παράδειγμα ανθρώπου Horror & Romance.
Εκτός όλων των άλλων, έχεις φιλοτεχνήσει εξώφυλλα δίσκων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, αφίσες για συναυλίες. Αυτή η αλληλεπίδρασή σου με τη μουσική, είναι κι ένας κρυφός πόθος να ήσουν κι εσύ μουσικός;
Αποδέχθηκα από μικρός ότι δεν είχα ιδιαίτερη κλίση στη μουσική, κι έτσι αποφάσισα να εξελίξω μια ευχέρεια που είχα στο σχέδιο και να αξιοποιήσω τη σιγουριά που ένιωθα ζωγραφίζοντας. Η μεταπτυχιακή μου εργασία στη μεταξοτυπία το 2002 ήταν βασισμένη σε στίχους από δύο τραγούδια των Pulp, το Spaces και το Feeling Called Love. Ακολούθησε μια σειρά από ατομικές εκθέσεις, όπου πλέον η συνομιλία της μουσικής με τα εικαστικά ήταν στοχευμένη και συνειδητή και ωρίμαζε με τον καιρό: «Θόρυβος και Χρήσιμα Αντικείμενα», «Τρόμος και Ρομάντσο σε Έναν Άλλον Πλανήτη», «Επιστροφή στην Αποδιοργάνωση», «Stefanos Rokos: Nick Cave & The Bad Seeds' No More Shall We Part», ενώ μεσολάβησαν και αρκετά εξώφυλλα δίσκων.
Νομίζω ότι όλες οι τέχνες έχουν έναν κοινό παρονομαστή, την κεντρική ιδέα που έχει συλλάβει ο καλλιτέχνης και την οποία έχει την ανάγκη να αναπτύξει με τον δικό του τρόπο όσο καλύτερα μπορεί. Ίσως αυτό να είναι που αποκαλούμε συνήθως «έμπνευση». Όταν λοιπόν υπάρχει αυτό το κοινό στοιχείο, γίνεται πιο κατανοητός ο λόγος για τον οποίον οι τέχνες μπορούν και καταφέρνουν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Η έμπνευση του ενός γίνεται η πηγή έμπνευσης του άλλου, κι έτσι συνεχίζεται μια ανεξάντλητη δημιουργική αλυσίδα που ενώνει τις τέχνες ανέκαθεν και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται όσο ο άνθρωπος εξακολουθεί να αισθάνεται την ανάγκη να εκφράζεται μέσα από αυτές.
Τι συμβολίζει η αλλαγή από χταπόδι σε καλαμάρι, αλλά και η αλλαγή της φιγούρας της κοπέλας;
Ήθελα να κάνω κι εγώ ένα remix. Στο εξώφυλλο για την πρώτη συλλογή Horror & Romance, το 2010, μια κοπέλα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα χταπόδι. Πρόκειται για ένα κλασικό θέμα της παγκόσμιας ποπ κουλτούρας. Θα έχετε δει την αριστουργηματική ξυλογραφία Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά του Χοκουσάι. Στη δική μου εκδοχή η κοπέλα είναι δυναμική, έχει τυλίξει μ’ ένα σχοινί το χταπόδι και, σχεδόν ατάραχη, το δαμάζει. Το φόντο είναι θορυβώδες και τα χρώματα έντονα. Ο επαναπροσδιορισμός του έργου μου στο εξώφυλλο του 2020 είναι φαινομενικά πολύ απλός. Μια άλλη ηρωίδα, που αντί για χταπόδι αντιμετωπίζει ένα καλαμάρι. Είναι πλήρως εξοπλισμένη, το βλέμμα της έχει σιγουριά και το ύφος της είναι σνομπ. Το φόντο αυτήν τη φορά είναι ήσυχο και τα χρώματα πιο παστέλ. Η κοπέλα είναι μια άλλη προσωπικότητα, που έρχεται αντιμέτωπη με άλλους φόβους, με παρόμοιες αλλά και διαφορετικές καταστάσεις, με τα γνωστά αιώνια υπαρξιακά ερωτήματα, που όσο πιο βαθιά προσπαθεί κανείς να τα αναλύσει, όσο περίπλοκα και αν είναι, με άπειρες διακλαδώσεις, και προβληματισμούς που γεννούν κι άλλους προβληματισμούς, αυτό που τα κάνει να διαφέρουν μεταξύ τους στην ουσία είναι ό,τι κάνει ένα χταπόδι να διαφέρει από ένα καλαμάρι: τίποτα και τα πάντα. Και οι δύο κοπέλες που συγκρούονται με το χταπόδι και το καλαμάρι, αντίστοιχα, είναι υπαρκτά πρόσωπα και τις επέλεξα μετά από πολλή σκέψη για πολύ συγκεκριμένους λόγους που είχαν να κάνουν με τον χαρακτήρα και το ύφος τους. Μαζί συζητήσαμε το concept, την κίνηση, τα ρούχα και δουλέψαμε για να βγει αυτό το αποτέλεσμα.
Πόσο δύσκολο ήταν να περιοριστείς στην επανέκδοση τριών κομματιών;
Πολύ. Είχα ένα εξαιρετικό υλικό από το πρώτο Horror & Romance, 18 κομμάτια που αγαπώ πραγματικά. Ταυτόχρονα υπήρχε πάντα η ιδέα κάποια στιγμή να βγει στη δημοσιότητα το χαμένο τραγούδι του Παύλου Παυλίδη Ο Χαμένος Κινητήρας. Έπρεπε λοιπόν για την επετειακή έκδοση να επιλέξω ακόμη τρία τραγούδια που θα ταιριάζουν μεταξύ τους, θα έχουν σωστή ροή, ποικιλία ύφους, αλλά και ισορροπία στην ανομοιομορφία τους. Ξεχώρισα το Between Atoms της Krista Muir, το Another Romance on Planet Horror των Fiery Furnaces και το Steven’s Dream του Μανώλη Αγγελάκη ως τα καταλληλότερα, λόγω της σχέσης που θα μπορούσαν να αναπτύξουν μεταξύ τους αλλά και λόγω της απόλυτης αυτονομίας τους. Ήξερα επίσης ότι είναι κομμάτια που, το καθένα με τη δική του δυναμική, ενδείκνυνται για κάποιου είδους επαναπροσδιορισμό-remix, και ότι οι δημιουργοί τους θα δέχονταν μια τέτοια πρόκληση. Τέλος, επιθυμία μου ήταν να υπάρχει καλή αναλογία ελληνικών και ξένων συμμετοχών, και ανδρικών και γυναικείων φωνητικών.
Ποια είναι η ιστορία πίσω από τον "Χαμένο Κινητήρα" του Παύλου Παυλίδη, που βρήκε το δρόμο του 10 χρόνια μετά;
Ο Χαμένος Κινητήρας είναι το τραγούδι που δεν μου παρέδωσε εγκαίρως ο Παύλος όταν συγκεντρώναμε το υλικό για να ξεκινήσει το mastering του δίσκου. Είναι λοιπόν το missing track, το χαμένο 19ο ακυκλοφόρητο κομμάτι της συλλογής, που γίνεται επιτέλους μέρος του project, πειραγμένο και ξαναδουλεμένο. Με τον Παύλο συναντηθήκαμε κάπου το 2010 για να του προτείνω να γράψει ένα τραγούδι για τη συλλογή. Μου πρότεινε σαν ανταλλαγή να χρησιμοποιήσει για εξώφυλλο του καινούργιου του δίσκου, που εκείνη την περίοδο τον ηχογραφούσε, ένα έργο από την έκθεσή μου του 2008 με τίτλο «Η πρώτη επαφή με τη φύση». Το κομμάτι που άρχισε να δουλεύει είχε ένα υπέροχο, αργό, υπνωτιστικό κιθαριστικό ριφ, που το συνόδευε ένα απόκοσμο μουρμουρητό χωρίς λέξεις. Το παίξιμο του Παύλου στην κιθάρα ήταν πολύ περίεργο, γιατί είχε πάθει κάτι σαν φλεγμονή στον καρπό του. Ήθελα να είναι το κομμάτι που θα έκλεινε το άλμπουμ. Για καιρό το άκουγα αμιξάριστο, δεν είχε τίτλο, ενώ οι 18 άλλοι μουσικοί που συμμετείχαν στο πρότζεκτ μού είχαν παραδώσει τα τραγούδια τους και περιμέναμε να μπούμε στο στούντιο να γίνει το mastering και να τυπωθεί το cd. Δυστυχώς ο Παύλος δεν πρόλαβε ποτέ να μου παραδώσει το τραγούδι λόγω των πολλών υποχρεώσεων του δικού του άλμπουμ. Ίσως το τραγούδι αυτό να ήταν για εμένα «αυτό το πλοίο που όλο φτάνει», γιατί το περίμενα μήνες. Κάποια στιγμή μια εκδοχή του Χαμένου Κινητήρα ακούστηκε στη χορευτική παράσταση της Εύης Σούλη «Beyond Collapse». Στην κυκλοφορία μας, όμως, θα ακούσετε τον Παύλο να ψιθυρίζει για πρώτη φορά κάτι στα Αγγλικά και ο κινητήρας έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε διάρκεια.
Έχεις γνωστοποιήσει με κάποιον τρόπο στον Nick Cave την νέα αυτή έκδοση; Σου έχει πει κάποιο σχόλιο;
Φυσικά, του τα έχω πει όλα χαρτί και καλαμάρι! Του άρεσε πάρα πολύ το εξώφυλλο και μου ζήτησε να του στείλω εκτός από τη limited edition του δίσκου και ένα μπλουζάκι.
Η δήλωση του Nick Cave με την εξίσωση Antifa και ακροδεξιάς απογοήτευσε πολλούς θαυμαστές του. Εσένα σε επηρέασε;
Έχουμε κάνει αρκετές κατ’ ιδίαν συζητήσεις με τον Nick Cave γι’ αυτό το θέμα, με πολλές πολιτικές προεκτάσεις. Είναι ένας βαθιά δημοκρατικός και ενωτικός άνθρωπος. Εκτιμώ απεριόριστα τον τρόπο σκέψης του και το πώς υποστηρίζει τη θέση που υιοθετεί σε διάφορα θέματα. Δυστυχώς μια μερίδα ανθρώπων βιάστηκε να παρεξηγήσει ένα πυκνό και αναλυτικό κείμενο που κάθε άλλο παρά δήλωση συνιστά. Είναι ένα μεστό κείμενο για τον φανατισμό, τον δογματισμό, την αμφιβολία και την ελευθερία της έκφρασης, το οποίο αξίζει να ξαναδιαβαστεί έναν χρόνο μετά, ολόκληρο, από την αρχή μέχρι το τέλος, με προσοχή, χωρίς προκαταλήψεις και αφορισμούς.
Πώς περνάει ένας ζωγράφος στην καραντίνα; Πώς βιώνεις όλη την κατάσταση;
Δεν ξέρω τι θα έκανα αν δεν ήμουν εικαστικός, αν δεν είχα ιδέες και ένα φιλόξενο εργαστήριο που να αγαπάω τόσο πολύ. Είμαι πολύ δημιουργικός, το lock-down δεν αλλάζει το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς μου, στον βαθμό όμως που την αλλάζει δεν μου αρέσει καθόλου. Επηρεάζομαι από τον εγκλεισμό, αλλά τον αφήνω να με επηρεάσει μέχρι ένα σημείο, προσπαθώντας να βάλω όρια.
Έχουμε ακούσει έντονα τις φωνές των καλλιτεχνών από το χώρο της μουσικής και του θεάτρου για το πώς διαχειρίζεται την κατάσταση η κυβέρνηση. Τους εικαστικούς είναι η αλήθεια ότι δεν τους έχουμε ακούσει τόσο. Πώς βλέπεις τα πράγματα στον κλάδο σου σε σχέση με τα μέτρα που έχουν παρθεί;
Είμαι από αυτούς που σέβονται και τηρούν τους περιορισμούς και τα μέτρα που έχουν ληφθεί, αν και κατά τη γνώμη μου ορισμένες κυβερνητικές αποφάσεις θα έπρεπε να ληφθούν με πιο φιλικό προς την καθημερινότητά μας τρόπο – χωρίς φυσικά να γίνονται επικίνδυνες για την εξάπλωση του ιού. Θα ήθελα μια κυβέρνηση πιο κοντά στον άνθρωπο και τον πολιτισμό, που να καταλαβαίνει τα οφέλη που προσφέρει η τέχνη, προκειμένου να μπορούμε να τηρούμε όλοι τα μέτρα πιο συναινετικά, με εμπιστοσύνη και χωρίς επιφυλάξεις. Οι απαγορεύσεις που έχουν επιβληθεί σε σχέση με τους εικαστικούς είναι, θεωρώ, υπερβολικές και απειλητικές για τον πολιτισμό και την επιβίωση των ανθρώπων που τον υπηρετούν. Οι γκαλερί λ.χ. είχαν σταματήσει καιρό να οργανώνουν εγκαίνια που προκαλούν συνωστισμό, και το να μένουν ανοιχτές για ελεγχόμενο αριθμό επισκεπτών θα ήταν ενδεχομένως μια λύση. Στο μέτρο ωστόσο που, για υγειονομικούς λόγους, καμία τέτοια λύση δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί, ούτε καν για μερική έστω λειτουργία των χώρων τέχνης, γίνεται ακόμη πιο αναγκαίο να υπάρξει πραγματική οικονομική ενίσχυση των καλλιτεχνών που πλήττονται από τις επιπτώσεις της πανδημίας, ούτως ώστε να μπορέσουν να αντέξουν όσο διαρκεί αυτή η υπερβολικά δύσκολη κατάσταση, και να συνεχίσουν να δημιουργούν.
Πιστεύεις το αφήγημα που λέει ότι από τις κρίσεις προκύπτει έμπνευση για δημιουργία ή δεν λειτουργεί έτσι σε εσένα;
Κρίσεις υπάρχουν συνέχεια και καθημερινά. Προσωπικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές. Τώρα ζούμε και μια νέα, υγειονομική αυτήν τη φορά κρίση, που συνδυάζει και εντείνει με καινούργιο τρόπο όλες τις παραπάνω. Αλλά όλα αυτά τελικά συντελούν στο να αναπτυχθεί η σημαντικότατη και ισχυρότατη μορφή άμυνας, που είναι οι τέχνες. Πολλές φορές, όταν ανακατεύω δύο χρώματα σκέφτομαι πόσο μάταιο ή ελιτίστικο είναι αυτό που κάνω. Μετά αντιλαμβάνομαι το μέγεθος της δύναμης που έχει το πείσμα των συναδέλφων όλων των τεχνών, οι οποίοι μέσα από το έργο τους βοηθούν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να αντιστέκεται σε πολλούς ιούς. Πιστεύω στην έμπνευση όταν συνοδεύεται από πολλή δουλειά και αφοσίωση, η οποία προκύπτει και από το φως και από το σκοτάδι.
Ποιο ήταν για σένα το πιο σημαντικό καλλιτεχνικό γεγονός αυτού του δύσκολου 2020;
Οι συναυλίες απαγορεύθηκαν, παραστάσεις και κινηματογραφικές προβολές ακυρώθηκαν, γκαλερί και μουσεία ανοίγουν και κλείνουν άτσαλα και αμήχανα. Το σημαντικότερο καλλιτεχνικό γεγονός του 2020 είναι κατά τη γνώμη μου η ίδια η επιμονή και αφοσίωση των ανθρώπων της τέχνης, που παρά τις εξαντλητικές και πρωτόγνωρες συνθήκες στις οποίες ζούμε, τουλάχιστον από τον περασμένο Μάρτιο με την έλευση της πανδημίας, συνεχίζουν να εκφράζονται μέσα από τη δημιουργία και να παράγουν τέχνη, ελπίζοντας παράλληλα σε κάτι ή μη ελπίζοντας σε τίποτα.
Τι να περιμένουμε από εσένα το επόμενο διάστημα; Ετοιμάζεις κάτι;
Αυτήν την περίοδο δουλεύω πάνω σε μια ποιητική συλλογή και σε μια κινηματογραφική ταινία. Είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτές τις δύο δουλειές. Και παράλληλα προχωράω τα έργα για την επόμενη ατομική μου έκθεση, η οποία θεματολογικά ανήκει σε κάτι με το οποίο δεν έχω καταπιαστεί ποτέ μέχρι τώρα. Και συνειδητά δεν θα περιέχει μουσική.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
Ο Σπύρος Μπιμπίλας Ζητά Συγγνώμη Από τους Νέους «για το Χάος που Δημιούργησε η Γενιά μου»
Πέντε «Ψηφιακοί Νομάδες» Εξηγούν Γιατί Επέλεξαν την Ελλάδα ενώ Μπορούν να Ζουν Οπουδήποτε
Μία Κινητή Μονάδα Πλυντηρίου Μπορεί να Γίνει η Αρχή της Επανένταξης για τους Άστεγους