Ήταν πριν περίπου τρία χρόνια όταν είχα βρεθεί σε μία παρέα το καλοκαίρι, που έβλεπε τα αστέρια μέσα από μία εφαρμογή στο κινητό που τη στρέφεις στον ουρανό και σου λέει τους πλανήτες. Την ίδια ώρα συζητούσαν για τον Astronio, τον αγαπημένο τους YouTuber που εξηγούσε με απλό τρόπο ενδιαφέροντα θέματα για τους πλανήτες και το σύμπαν. Τότε ήταν που είδα για πρώτη φορά ένα βίντεό του για τον ουρανό του καλοκαιριού στο κανάλι του και ξεκίνησα να «κολλάω» κι εγώ με τη δουλειά του.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο Παύλος Καστανάς είναι Αστροφυσικός MSc, καθηγητής Φυσικής, Μαθηματικών και Μηχανικής Ρευστών σε ιδιωτικό κολλέγιο. Τρέχει το site www.astronio.gr κι όπως λέει ο ίδιος, το κανάλι του στο YouTube, από το οποίο τον έμαθα, είναι μόνο μία συνιστώσα της ευρύτερης προσπάθειας που κάνει στον τομέα της επικοινωνίας της επιστήμης. Πρόσφατα έγραψε ένα βιβλίο εισαγωγής στην Αστροφυσική με τίτλο «Προς τ’ Άστρα» και έχει σχεδιάσει παραστάσεις και εκδηλώσεις σχετικά με την επικοινωνία της επιστήμης σε όλη την Ελλάδα. Ασχολείται εντατικά με όλα τα social media, ενημερώνοντας τον κόσμο για τις εξελίξεις στον χώρο του διαστήματος.Επικοινωνήσαμε με αφορμή τις φωτογραφίες του τηλεσκοπίου James Webb και συζητήσαμε από την ζωή εκτός του πλανήτη Γη μέχρι τις «αγαπημένες» του θεωρίες συνωμοσίας.
VICE: Θέλω να μου περιγράψεις πώς ήταν όταν ξύπνησες το πρωί, έπιασες το κινητό και είδες τη φωτογραφία του James Webb. Ποια ήταν η πρώτη σου αντίδραση;
Παύλος Καστανάς: Για την ακρίβεια, δεν χρειάστηκε να ξυπνήσω το πρωί για να τη δω. Ξενύχτησα το βράδυ μετά τα μεσάνυχτα, όπου σε ζωντανή μετάδοση, με τη συμμετοχή του προέδρου των ΗΠΑ, δόθηκε στη δημοσιότητα η πρώτη φωτογραφία βαθέος πεδίου του James Webb. Είχα φυσικά πολύ μεγάλη αγωνία και μεγάλες προσδοκίες. Η φωτογραφία αυτή μας δείχνει ένα σμήνος γαλαξιών, όπως ήταν πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Το σμήνος λειτουργεί ως «βαρυτικός φακός» δηλαδή μεγεθύνει και παραμορφώνει τους -ακόμη πιο μακρινούς- γαλαξίες που βρίσκονται στο υπόβαθρο, κάτι που προβλέπεται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Το αποτέλεσμα είναι να μπορούμε να διακρίνουμε στη φωτογραφία γαλαξίες των οποίων το φως ξεκίνησε το επικό του ταξίδι περίπου πριν από 13 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι ένα τεράστιο επίτευγμα, αλλά είμαι βέβαιος ότι είναι μόνο η αρχή. Εξάλλου, την επόμενη ημέρα δόθηκαν τέσσερις ακόμη εικόνες στη δημοσιότητα οι οποίες φανέρωσαν τις εκπληκτικές δυνατότητες του νέου τηλεσκοπίου.
Παύλος Καστανάς: Για την ακρίβεια, δεν χρειάστηκε να ξυπνήσω το πρωί για να τη δω. Ξενύχτησα το βράδυ μετά τα μεσάνυχτα, όπου σε ζωντανή μετάδοση, με τη συμμετοχή του προέδρου των ΗΠΑ, δόθηκε στη δημοσιότητα η πρώτη φωτογραφία βαθέος πεδίου του James Webb. Είχα φυσικά πολύ μεγάλη αγωνία και μεγάλες προσδοκίες. Η φωτογραφία αυτή μας δείχνει ένα σμήνος γαλαξιών, όπως ήταν πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Το σμήνος λειτουργεί ως «βαρυτικός φακός» δηλαδή μεγεθύνει και παραμορφώνει τους -ακόμη πιο μακρινούς- γαλαξίες που βρίσκονται στο υπόβαθρο, κάτι που προβλέπεται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Το αποτέλεσμα είναι να μπορούμε να διακρίνουμε στη φωτογραφία γαλαξίες των οποίων το φως ξεκίνησε το επικό του ταξίδι περίπου πριν από 13 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι ένα τεράστιο επίτευγμα, αλλά είμαι βέβαιος ότι είναι μόνο η αρχή. Εξάλλου, την επόμενη ημέρα δόθηκαν τέσσερις ακόμη εικόνες στη δημοσιότητα οι οποίες φανέρωσαν τις εκπληκτικές δυνατότητες του νέου τηλεσκοπίου.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Για ποιο λόγο πιστεύεις έγινε viral αυτή η πρώτη εικόνα και την πόσταραν ακόμη και άνθρωποι που δεν ασχολούνται με το αντικείμενο; Πιστεύεις έχει να κάνει με το αίσθημα του πόσο μικροί είμαστε τελικά μπροστά σε όλο αυτό;
Κάθε τέτοιο επίτευγμα δημιουργεί στους ανθρώπους μια μεγάλη αισιοδοξία, διότι μαρτυρά την τεχνολογική και επιστημονική την πρόοδο της ανθρωπότητας. Επίσης, ισχύει σε μεγάλο βαθμό αυτό που λες: Οι φωτογραφίες που αποκαλύπτουν τα συμπαντικά μεγέθη μάς «προσγειώνουν» απότομα και μας υπενθυμίζουν ότι αποτελούμε μόνο ένα απειροελάχιστο και αμελητέο κομμάτι του συνόλου. Τα προβλήματά μας εκμηδενίζονται μπροστά στις γιγάντιες εκτάσεις του σύμπαντος και μπορούμε να δούμε τη ζωή μας μέσα από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Πάντως, πρέπει να σου πω ότι είχα ήδη διαπιστώσει ένα μεγάλο ενδιαφέρον από το ευρύ κοινό για το συγκεκριμένο τηλεσκόπιο. Στο κανάλι είχα παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά και την αποστολή του από τον Σεπτέμβριο του ’21 και τον Δεκέμβρη περιέγραψα σε απευθείας μετάδοση την εκτόξευση του πυραύλου που το μετέφερε. Ο κόσμος φαινόταν πολύ ενθουσιασμένος από τότε και τα βίντεο αυτά είχαν μεγάλη απήχηση. Οι επτά μήνες που μεσολάβησαν από την εκτόξευση μέχρι τη δημοσίευση των πρώτων φωτογραφιών σίγουρα ενέτειναν την προσμονή όλων μας.Πρέπει να σου παραδεχτώ ότι συχνά η συζήτηση για τη δουλειά σου επανέρχεται στις παρέες μου τα καλοκαίρια. Τότε που συνήθως φεύγουμε από την Αθήνα, έχουμε χρόνο να κοιτάξουμε τον ουρανό και κυρίως να δούμε τα αστέρια πίσω από το αστικό νέφος. Πώς είναι να ζούμε σε πόλεις που ξεχνάμε τη θέα του ουρανού; Εσύ βλέπεις ένα ενδιαφέρον του κόσμου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ή είναι ανεξάρτητο;
Είναι απολύτως φυσικό να συμβαίνει αυτό. Και ταυτόχρονα είναι λυπηρό που οι πόλεις μας φωταγωγούνται με τρόπο που καθιστά τη θέαση των άστρων πολύ δύσκολη υπόθεση. Η θέαση του ουρανού μάς υπενθυμίζει τη θέση μας μέσα στο σύμπαν. Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος να παγιδευτούμε μέσα στο ναρκισσιστικό «κλουβί» των πόλεων που φτιάξαμε και να απομακρυνθούμε από την πραγματικότητα.
Κάθε τέτοιο επίτευγμα δημιουργεί στους ανθρώπους μια μεγάλη αισιοδοξία, διότι μαρτυρά την τεχνολογική και επιστημονική την πρόοδο της ανθρωπότητας. Επίσης, ισχύει σε μεγάλο βαθμό αυτό που λες: Οι φωτογραφίες που αποκαλύπτουν τα συμπαντικά μεγέθη μάς «προσγειώνουν» απότομα και μας υπενθυμίζουν ότι αποτελούμε μόνο ένα απειροελάχιστο και αμελητέο κομμάτι του συνόλου. Τα προβλήματά μας εκμηδενίζονται μπροστά στις γιγάντιες εκτάσεις του σύμπαντος και μπορούμε να δούμε τη ζωή μας μέσα από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Πάντως, πρέπει να σου πω ότι είχα ήδη διαπιστώσει ένα μεγάλο ενδιαφέρον από το ευρύ κοινό για το συγκεκριμένο τηλεσκόπιο. Στο κανάλι είχα παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά και την αποστολή του από τον Σεπτέμβριο του ’21 και τον Δεκέμβρη περιέγραψα σε απευθείας μετάδοση την εκτόξευση του πυραύλου που το μετέφερε. Ο κόσμος φαινόταν πολύ ενθουσιασμένος από τότε και τα βίντεο αυτά είχαν μεγάλη απήχηση. Οι επτά μήνες που μεσολάβησαν από την εκτόξευση μέχρι τη δημοσίευση των πρώτων φωτογραφιών σίγουρα ενέτειναν την προσμονή όλων μας.Πρέπει να σου παραδεχτώ ότι συχνά η συζήτηση για τη δουλειά σου επανέρχεται στις παρέες μου τα καλοκαίρια. Τότε που συνήθως φεύγουμε από την Αθήνα, έχουμε χρόνο να κοιτάξουμε τον ουρανό και κυρίως να δούμε τα αστέρια πίσω από το αστικό νέφος. Πώς είναι να ζούμε σε πόλεις που ξεχνάμε τη θέα του ουρανού; Εσύ βλέπεις ένα ενδιαφέρον του κόσμου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ή είναι ανεξάρτητο;
Είναι απολύτως φυσικό να συμβαίνει αυτό. Και ταυτόχρονα είναι λυπηρό που οι πόλεις μας φωταγωγούνται με τρόπο που καθιστά τη θέαση των άστρων πολύ δύσκολη υπόθεση. Η θέαση του ουρανού μάς υπενθυμίζει τη θέση μας μέσα στο σύμπαν. Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος να παγιδευτούμε μέσα στο ναρκισσιστικό «κλουβί» των πόλεων που φτιάξαμε και να απομακρυνθούμε από την πραγματικότητα.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ποια είναι η χειρότερη θεωρία συνωμοσίας που έχεις ακούσει; Ίσως ότι η Γη είναι επίπεδη;
Σίγουρα η ιστορία με την επίπεδη Γη αποτελεί τη χειρότερη από αυτές, με την έννοια της πιο «παράδοξης» θεωρίας συνωμοσίας. Διότι απαιτεί να συνεργάζονται όλα τα κράτη εδώ και 400 ή περισσότερα χρόνια, με απόλυτη ομοψυχία. Δηλαδή, την ίδια ώρα που έχουν τεράστιο οικονομικό ανταγωνισμό ή βρίσκονται σε πόλεμο και σκοτώνονται μεταξύ τους, συμφωνούν μόνο σε ένα πράγμα: την εξαπάτησή μας σχετικά με το σχήμα του πλανήτη μας. Επίσης, μέσα στο κόλπο θα πρέπει να βρίσκονται εκατομμύρια επιστήμονες, σε χιλιάδες πανεπιστήμια και σχολές, οι οποίοι βγάζουν αδιάκοπα χιλιάδες πολύπλοκα papers για θέματα και αντικείμενα που δεν υπάρχουν.Από εκεί και πέρα υπάρχουν και υποδεέστερες θεωρίες συνωμοσίας όπως αυτή που λέει ότι δεν έχουμε πάει στη Σελήνη, ότι δεν έχουν βγει ποτέ διαστημόπλοια στο διάστημα κ.ά, παρόλο που όλα αυτά τα γεγονότα έχουν επιβεβαιωθεί από χώρες με αντικρουόμενα συμφέροντα. Συνήθως οι συνωμοσιολόγοι δανείζονται μικρά στοιχεία πραγματικότητας και τα ντύνουν με επιστημονικοφανείς εξηγήσεις που ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Πιστεύεις ότι το γεγονός πως οι επιστήμονες δεν έχουν πάντα την δυνατότητα να κάνουν κατανοητή την επιστήμη, απομακρύνει τον κόσμο από την γνώση και τους στρέφει σε ψευδοεπιστήμες;
Ξέρεις, υπήρξε στο παρελθόν το στερεότυπο του «ψυχρού» επιστήμονα, ενός ανθρώπου που το μόνο που αγαπάει είναι τα νούμερα και τα δεδομένα, ενώ έχει μηδαμινές κοινωνικές δεξιότητες. Θέλω να πιστεύω ότι αυτό έχει αλλάξει πια, αν και είχα γνωρίσει κι εγώ τέτοια παραδείγματα ως φοιτητής. Νομίζω είναι αναγκαίο όσοι ασχολούμαστε με την επιστήμη -και ειδικά με την επικοινωνία της- να προσεγγίσουμε τον κόσμο με μια φρέσκια ματιά και με θετική διάθεση, χωρίς σοβαροφάνεια. Θα πρέπει, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να επικοινωνήσουμε όχι μόνο το περιεχόμενο της επιστήμης που σπουδάσαμε, αλλά κυρίως τα στοιχεία εκείνα που μας ενέπνευσαν ώστε να τη σπουδάσουμε και να αφιερώσουμε τη ζωή μας σε αυτή.
Σίγουρα η ιστορία με την επίπεδη Γη αποτελεί τη χειρότερη από αυτές, με την έννοια της πιο «παράδοξης» θεωρίας συνωμοσίας. Διότι απαιτεί να συνεργάζονται όλα τα κράτη εδώ και 400 ή περισσότερα χρόνια, με απόλυτη ομοψυχία. Δηλαδή, την ίδια ώρα που έχουν τεράστιο οικονομικό ανταγωνισμό ή βρίσκονται σε πόλεμο και σκοτώνονται μεταξύ τους, συμφωνούν μόνο σε ένα πράγμα: την εξαπάτησή μας σχετικά με το σχήμα του πλανήτη μας. Επίσης, μέσα στο κόλπο θα πρέπει να βρίσκονται εκατομμύρια επιστήμονες, σε χιλιάδες πανεπιστήμια και σχολές, οι οποίοι βγάζουν αδιάκοπα χιλιάδες πολύπλοκα papers για θέματα και αντικείμενα που δεν υπάρχουν.Από εκεί και πέρα υπάρχουν και υποδεέστερες θεωρίες συνωμοσίας όπως αυτή που λέει ότι δεν έχουμε πάει στη Σελήνη, ότι δεν έχουν βγει ποτέ διαστημόπλοια στο διάστημα κ.ά, παρόλο που όλα αυτά τα γεγονότα έχουν επιβεβαιωθεί από χώρες με αντικρουόμενα συμφέροντα. Συνήθως οι συνωμοσιολόγοι δανείζονται μικρά στοιχεία πραγματικότητας και τα ντύνουν με επιστημονικοφανείς εξηγήσεις που ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Πιστεύεις ότι το γεγονός πως οι επιστήμονες δεν έχουν πάντα την δυνατότητα να κάνουν κατανοητή την επιστήμη, απομακρύνει τον κόσμο από την γνώση και τους στρέφει σε ψευδοεπιστήμες;
Ξέρεις, υπήρξε στο παρελθόν το στερεότυπο του «ψυχρού» επιστήμονα, ενός ανθρώπου που το μόνο που αγαπάει είναι τα νούμερα και τα δεδομένα, ενώ έχει μηδαμινές κοινωνικές δεξιότητες. Θέλω να πιστεύω ότι αυτό έχει αλλάξει πια, αν και είχα γνωρίσει κι εγώ τέτοια παραδείγματα ως φοιτητής. Νομίζω είναι αναγκαίο όσοι ασχολούμαστε με την επιστήμη -και ειδικά με την επικοινωνία της- να προσεγγίσουμε τον κόσμο με μια φρέσκια ματιά και με θετική διάθεση, χωρίς σοβαροφάνεια. Θα πρέπει, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να επικοινωνήσουμε όχι μόνο το περιεχόμενο της επιστήμης που σπουδάσαμε, αλλά κυρίως τα στοιχεία εκείνα που μας ενέπνευσαν ώστε να τη σπουδάσουμε και να αφιερώσουμε τη ζωή μας σε αυτή.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Μπορείς να μου αποδομήσεις την αστρολογία σε μερικές λέξεις;
Με μια φράση: Πέτρες και βράχια επηρεάζουν τον χαρακτήρα και το μέλλον σου. Φυσικά, θα με θεωρούσες τρελό αν σου έλεγα κάτι τέτοιο για τα βράχια που συναντάς στην παραλία. Όμως, ακριβώς αυτό μας λένε οι αστρολόγοι για τα ουράνια σώματα. Άλλωστε, μέσα από την Αστροφυσική διαπιστώσαμε ότι τα ουράνια αντικείμενα είναι σε γενικές γραμμές φτιαγμένα από τα ίδια υλικά που συναντούμε στη Γη και, επομένως, δεν έχει κανένα νόημα να τους αποδίδουμε υπερφυσικές ιδιότητες.Τελικά υπάρχουν εξωγήινοι;
Δυστυχώς δεν μπορώ να σου δώσω «τελική» απάντηση, αλλά όλα δείχνουν ότι τα υλικά που είναι απαραίτητα για την ύπαρξη ζωής βρίσκονται παντού στο σύμπαν. Επομένως, θα ήταν παράδοξο σε αυτές τις γιγάντιες εκτάσεις και τους αναρίθμητους πλανήτες να μην έχει αναδυθεί ξανά το φαινόμενο της ζωής. Τι σου έχει διδάξει το σύμπαν για την ζωή σου;
Είναι μια φράση που λέω συχνά στις ομιλίες μου: Αυτή είναι η μοναδική στιγμή ύπαρξης που θα βιώσουμε ποτέ μέσα σε δισεκατομμύρια χρόνια συμπαντικής εξέλιξης. Και είμαστε αδιανόητα τυχεροί για αυτό.Προσπαθώ διαρκώς να φέρνω στη σκέψη μου αυτές τις φράσεις, ώστε να μην παίρνω τίποτα ως δεδομένο. Υπήρξαμε σε αυτό το σύμπαν.Έχουμε την ευκαιρία να το βιώσουμε, να το εξερευνήσουμε, να το αισθανθούμε. Ας αξιοποιήσουμε, λοιπόν, την ευκαιρία αυτή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Με μια φράση: Πέτρες και βράχια επηρεάζουν τον χαρακτήρα και το μέλλον σου. Φυσικά, θα με θεωρούσες τρελό αν σου έλεγα κάτι τέτοιο για τα βράχια που συναντάς στην παραλία. Όμως, ακριβώς αυτό μας λένε οι αστρολόγοι για τα ουράνια σώματα. Άλλωστε, μέσα από την Αστροφυσική διαπιστώσαμε ότι τα ουράνια αντικείμενα είναι σε γενικές γραμμές φτιαγμένα από τα ίδια υλικά που συναντούμε στη Γη και, επομένως, δεν έχει κανένα νόημα να τους αποδίδουμε υπερφυσικές ιδιότητες.Τελικά υπάρχουν εξωγήινοι;
Δυστυχώς δεν μπορώ να σου δώσω «τελική» απάντηση, αλλά όλα δείχνουν ότι τα υλικά που είναι απαραίτητα για την ύπαρξη ζωής βρίσκονται παντού στο σύμπαν. Επομένως, θα ήταν παράδοξο σε αυτές τις γιγάντιες εκτάσεις και τους αναρίθμητους πλανήτες να μην έχει αναδυθεί ξανά το φαινόμενο της ζωής. Τι σου έχει διδάξει το σύμπαν για την ζωή σου;
Είναι μια φράση που λέω συχνά στις ομιλίες μου: Αυτή είναι η μοναδική στιγμή ύπαρξης που θα βιώσουμε ποτέ μέσα σε δισεκατομμύρια χρόνια συμπαντικής εξέλιξης. Και είμαστε αδιανόητα τυχεροί για αυτό.Προσπαθώ διαρκώς να φέρνω στη σκέψη μου αυτές τις φράσεις, ώστε να μην παίρνω τίποτα ως δεδομένο. Υπήρξαμε σε αυτό το σύμπαν.Έχουμε την ευκαιρία να το βιώσουμε, να το εξερευνήσουμε, να το αισθανθούμε. Ας αξιοποιήσουμε, λοιπόν, την ευκαιρία αυτή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Κάνε subscribe στο YouTube – VICE Greece.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Περισσότερα από το VICEΓιατί οι Φωτογραφίες από το Διάστημα Είναι Τόσο Δυνατές;Ο Μάγος Σανκάρα Αποκαλύπτεται στο Εργαστήριό του στο ΚερατσίνιΜια Αντιδημοφιλής Άποψη (Μπορεί και Όχι) για τους Ενήλικες που Πίνουν ΓάλαΑκολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.