Η Ελληνίδα που Έζησε στη Βόρεια Κορέα (και της Άρεσε)

«Κρατάω σφιχτά τον γιο μου από το χέρι και μπαίνω τελευταία στο αεροπλάνο… περίπου 50 λεπτά πτήσης. "Καλώς ήρθατε στη γη των προγόνων μας" - η φωνή του πιλότου ακούγεται σοβαρή. Οι ρόδες του αεροπλάνου κάνουν έναν εκκωφαντικό θόρυβο, καθώς αγγίζουν το έδαφος. Μόλις προσγειωθήκαμε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Sunan, της Πιονγκ Γιανγκ. Μου φαίνεται σχεδόν απίστευτο ότι είμαι στην Πιονγκ Γιανγκ». Με αυτά τα λόγια περιγράφει την πρώτη επίσκεψή της στην πρωτεύουσα της Βόρειας Κορέας η Φραγκίσκα Μεγαλούδη, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Στη Χώρα των Κιμ» (Εκδόσεις Εντύποις) στο οποίο διηγείται τις προσωπικές εμπειρίες της από τη διετή παραμονή της σε μία χώρα που παραμένει «φετίχ» τόσο για τους απολογητές του υπαρκτού σοσιαλισμού, όσο και για τους πολέμιούς του. Το 2012 η Φραγκίσκα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πιονγκ Γιανγκ. Ο σύντροφός της εργαζόταν εκεί για διεθνή οργανισμό και εκείνη απέκτησε μία σπάνια διπλωματική βίζα.

Το πρώτο πράγμα που τη ρωτάω είναι κατά πόσο αληθεύουν τα όσα γράφονται στη Δύση για τη Βόρεια Κορέα. «Ελάχιστα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα», απαντάει. «Το 2013, όταν ζούσα στη Πιονγκ Γιανγκ, βγήκε η είδηση για την "εκτέλεση" της διάσημης τραγουδίστριας Hyon Song-wol. Η ιστορία τα είχε όλα: ταινίες πορνό στην Κίνα, παράνομους έρωτες, πάθη και ένα τραγικό θάνατο, όταν η Ri Sol-Jul, σύζυγος του Kim Jong-un, τυφλωμένη από τη ζήλια, απαίτησε από το σύζυγό της να εκτελέσει την τραγουδίστρια. Η δολοφονία κατόπιν "επιβεβαιώθηκε" από ανώτατο αξιωματούχο της Νότιας Κορέας. Τελικά η απουσία της τραγουδίστριας οφειλόταν στην προχωρημένη εγκυμοσύνη της και έναν χρόνο αργότερα εμφανίστηκε στην κρατική τηλεόραση. Το πρόβλημα είναι ότι στη Βόρεια Κορέα, ελάχιστα ειδησεογραφικά πρακτορεία έχουν παρουσία και οι περισσότερες ειδήσεις που αναπαράγονται διεθνώς, προέρχονται από blog ή από τις μυστικές υπηρεσίες της Νότιας Κορέας. Αυτές οι ειδήσεις δεν επαληθεύονται ποτέ, δεν μπορούν να διασταυρωθούν».

Όμως τα παραπάνω δεν αλλοιώνουν τη μεγάλη εικόνα του βορειοκορεάτικου καθεστώτος, που παραμένει «απολυταρχικό και ανελεύθερο, χωρίς ίχνος δημοκρατίας», όπως λέει η Φραγκίσκα. «Στη δημόσια ζωή δεν εμφανίζεται κανενός είδους αντιπολίτευση. Υπάρχει μόνο ένα τηλεοπτικό κανάλι και οι επίσημες εφημερίδες που είναι πλήρως ελεγχόμενες από την κυβέρνηση αναπαράγουν την κρατική προπαγάνδα».

«Οι άνθρωποι στη Βόρεια Κορέα όχι μόνο δεν εκφράζουν ανοιχτά κριτική προς το καθεστώς, αλλά δεν ασκούν καν κριτική. Ποτέ μου δεν είδα κάποιον Βορειοκορεάτη να παραπονιέται. Ο κόσμος έχει αποδεχτεί ότι το καθεστώς δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελευθερίας του λόγου και δεν κάνουν ούτε θετικές, ούτε αρνητικές κρίσεις. Η πολιτική κινείται πάνω από τα πρόσωπα». Όταν τη ρωτάω αν έχει γίνει μάρτυρας κάποιου είδους κρατικής καταστολής, απαντά: «Δεν γίνεσαι μάρτυρας τέτοιων γεγονότων στη Βόρειο Κορέα».

Μέσα μαζικής μεταφοράς στη Βόρεια Κορέα. Τα κυριότερα μέσα στην Πιονγκ Γιανγκ είναι το μετρό, το λεωφορείο, το τρόλεϊ, το τραμ και το ταξί.

Αυτό που ίσως θα μπορούσε να θεωρηθεί μία ιδέα κριτικής είναι τα ανέκδοτα των Βορειοκορεατών για την ηγεσία τους και τις εξαγγελίες της. «Ιδιωτικά οι πολίτες κάνουν αστεία για τους ηγέτες τους. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, η Βόρεια Κορέα έχει πολλές αργίες. Όταν λοιπόν μια μέρα ρώτησα για τη νέα γιορτή της μητέρας που καθιερώθηκε την 7η Νοεμβρίου, ένας Βορειοκορεάτης μου απάντησε: "Μάλλον θυμήθηκαν ότι δεν έχουμε αργία τον Νοέμβριο και είπαν να κοτσάρουν μία"».

Παρά το ανελεύθερο του καθεστώτος, «η εικόνα των Βορειοκορεατών που κινούνται σαν στρατιωτάκια και βαράνε κάθε λίγο και λιγάκι προσοχή, είναι πέρα για πέρα ψευδής και αστεία», λέει η συγγραφέας. «Οι άνθρωποι κάνουν πολλές μικροπαραβάσεις στο δρόμο, αψηφούν τη σηματοδότηση και τα σήματα των τροχονόμων, κάνουν παράπονα για τις κλήσεις».

Η διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 προκάλεσε σοβαρό πλήγμα στην ήδη καχεκτική οικονομία της Βόρειας Κορέας. Χρεοκοπημένη και αποκλεισμένη από τις διεθνείς χρηματαγορές, η χώρα αντιμετώπισε ελλείψεις σε βασικά καταναλωτικά αγαθά και τρόφιμα. Η κυβέρνηση ζήτησε από τον λαό να μειώσει τα γεύματα της ημέρας, ώστε να μην εξαντληθούν τα αποθέματα. Όμως οι καταστροφικές πλημμύρες στα μέσα της δεκαετίας του '90 και η έλλειψη επισιτιστικής βοήθειας από τη διεθνή κοινότητα προκάλεσαν την κατάρρευση του δημόσιου συστήματος διανομής τροφίμων, της κρατικά οργανωμένης διανομής βασικών καταναλωτικών αγαθών στην οποία συμμετέχουν όλοι οι πολίτες μέσω της εργασίας τους. Περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Οι νεκροί από την πείνα, το κρύο και τις ασθένειες γεμίζαν κατά δεκάδες τους δρόμους και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς.

Ο λιμός της δεκαετίας του '90 επέφερε τεκτονικές αλλαγές στη βορειοκορεάτικη οικονομία και κοινωνία. Εξαιτίας της ανάγκης εξεύρεσης και εισαγωγής βασικών καταναλωτικών αγαθών, πολλοί Βορειοκορεάτες ξεκίνησαν τότε να διασχίζουν τα σύνορα με την Κίνα. Το εμπόριο επεκτάθηκε και δημιουργήθηκαν οι πρώτες αγορές ιδιωτών μικροεμπόρων. Οι κρατικές αρχές, αντιλαμβανόμενες την κοινωνική έκρηξη που θα μπορούσε να προκαλέσει η πείνα, ανέχθηκαν την ύπαρξή τους. Κάπως έτσι «δημιουργήθηκε η "μεσαία τάξη" της Βόρειας Κορέας, η οποία πλούτισε ταχύτατα και πλέον εμφανίζεται ως αντίπαλο δέος της παραδοσιακής στρατιωτικής ελίτ της χώρας», λέει η Φραγκίσκα. Πλέον έχουν αναπτυχθεί αρκετές ιδιωτικές επιχειρήσεις που παίζουν το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ της Βόρειας Κορέας και των ξένων εμπορικών επιχειρήσεων, ενώ επιχειρήσεις μπορούν να προχωρήσουν κατά το δοκούν σε προσλήψεις και να δώσουν επιπλέον μισθό. Το αποτέλεσμα είναι η συνύπαρξη της κρατικής και της ιδιωτικής οικονομίας: το 70% του πληθυσμού -τα 18 από τα 24 εκατομμύρια- καλύπτεται από το δημόσιο σύστημα διανομής, με τις ημιπαράνομες μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αποφέρουν  επιπλέον εισόδημα και να λειτουργούν ως βαλβίδα αποσυμπίεσης εκεί όπου η αποτυχία του κεντρικού σχεδιασμού φέρνει διαμαρτυρίες και εύφορο έδαφος για αντιδράσεις.

Η άνθιση της ιδιωτικής οικονομίας έκανε την βορειοκορεάτικη οικονομία «λιγότερο κομμουνιστική». Πλάι στα μικρά σουπερμάρκετ με βασικά καταναλωτικά προϊόντα -όπου καμιά φορά «βρίσκεις ελληνικό λάδι από τη Σπάρτη και χυμούς Φλώρινας»- υπάρχει το λεγόμενο «γιαπωνέζικο» πολυκατάστημα, στο οποίο νεόπλουτοι Βορειοκορεάτες μπορούν να αγοράσουν ρούχα Zara, H&M και Αρμάνι, καθώς και αρώματα και καλλυντικά Channel. Τα εισαγόμενα δυτικά προϊόντα έχουν γίνει ένα status symbol της δυναμικά αναδυόμενης μεσαίας τάξης.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Βορειοκορεάτης ηγέτης Kim Il-sung πήρε μέτρα χειραφέτησης των γυναικών και τους ζήτησε να «βγουν από την κουζίνα τους». Όμως αυτό δεν ήταν αρκετό για να αλλάξει την κοινωνία της Βόρειας Κορέας, που παραμένει βαθιά συντηρητική. «Η οικογένεια ελέγχει πλήρως τη ζωή των μελών της και έχει λόγο στην επιλογή του ή της συζύγου», λέει η Φραγκίσκα. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι γάμοι γίνονται με τον πατροπαράδοτο θεσμό του προξενιού. Όπως λέει η ίδια, η πιο ακραία «σεξουαλική» κίνηση που μπορεί να παίξει σε δημόσιο χώρο είναι το πιάσιμο από το χέρι, ενώ τα φιλιά απαγορεύονται ακόμη και μεταξύ παντρεμένων. Απαγορευμένο είναι και το προγαμιαίο σεξ. «Σε αυτά τα θέματα η Βόρεια Κορέα θυμίζει αρκετά μουσουλμανική χώρα», λέει η συγγραφέας. Μία από τις συνηθισμένες σκοτούρες των Βορειοκορεατών -όπως και των Σοβιετικών στο παρελθόν- είναι τα προφυλακτικά, αφού επισήμως δεν εισάγονται στη χώρα και έτσι μόλις το 2,5% του πληθυσμού χρησιμοποιεί αυτό το μέσο αντισύλληψης, χάρη στις παράνομες εισαγωγές από την Κίνα.

Στα του οίκου του, ο Βορειοκορεάτης ούτε καν διανοείται να βάλει ένα χεράκι στις δουλειές του σπιτιού, ενώ και η ανατροφή των παιδιών είναι γυναικεία υπόθεση. «Οι άνδρες εδώ νομίζουν ότι έχουμε γεννηθεί για να τους υπηρετούμε», λέει μία Βορειοκορεάτισσα στο βιβλίο της Φραγκίσκας, ενώ μία άλλη αναφέρει ότι «οι άνδρες το μόνο που ξέρουν να κάνουν είναι να πίνουν, να καπνίζουν και να χαλαρώνουν» - όπου «χαλαρώνουν», διαβάστε «απατούν τις γυναίκες τους».

Τα βάσανα των γυναικών δεν σταματούν εκεί, αφού το κράτος συχνά καθυστερεί να παράσχει κρατική στέγη στους νιόπαντρους. Το αποτέλεσμα είναι η αναγκαστική συμβίωση με τους γονείς του γαμπρού και άρα οι συνεχείς τριβές με την πεθερά. Το φαινόμενο είναι μάλιστα τόσο έντονο, που η κυβέρνηση συνέστησε την Ένωση Δημοκρατικών Γυναικών για να επιλύει τις διαφορές μαμάς και συζύγου.

Κοινωνικό ταμπού είναι και η ομοφυλοφιλία. «Υπάρχει τέτοια άρνηση σε αυτό το θέμα που ακόμη και αν είναι κάποιος είναι ομοφυλόφιλος πιθανόν δεν θα το παραδεχτεί ούτε στον εαυτό του», λέει η Φραγκίσκα. «Αν και δεν υπάρχει κάποιος νόμος που να απαγορεύει την ομοφυλοφιλία, δεν γίνεται καμία αναφορά στην ύπαρξή της». Παρότι πολλοί θα βιαστούν να κατηγορήσουν αποκλειστικά το καθεστώς για την καταπίεση του ομοφυλοφιλικού έρωτα, η άρνησή του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό «στις παραδόσεις και τον συντηρητισμό» της χώρας. Φυσικά και η πορνεία είναι απαγορευμένη από το νόμο. «Στο δρόμο δεν βλέπεις οίκους ανοχής και γυναίκες να αναζητούν πελάτες σε σκοτεινά σοκάκια», αναφέρει η Φραγκίσκα. Εξαίρεση αποτελεί το περίφημο κινεζικο ξενοδοχείο Yanggakdo του νησιού Yangag, «όπου βρίσκεται ο μοναδικός οίκος ανοχής της χώρας και στον οποίο οι κοπέλες εξυπηρετούν αποκλειστικά κινέζους πελάτες. Επειδή το μέρος είναι πολύ γνωστό, οι ντόπιοι άνδρες δεν χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες των κοριτσιών. Ακόμη, πολλοί ξένοι μου μίλησαν για ξενοδοχεία και "κέντρα ευεξίας" που προσφέρουν υπηρεσίες σάουνας και θεραπευτικό μασάζ από κοπέλες πρόθυμες να συνδυάσουν το μασάζ με κάτι παραπάνω, εάν ο πελάτης μπορεί να πληρώσει κάτι παραπάνω».

Σίγουρα αρκετοί στη Δύση θα έχουν την εντύπωση ότι οι Βορειοκορεάτες δεν το κουνάνε ρούπι από τα σπίτια τους, μιας που κατά τη διάρκεια του μακρού χειμώνα η θερμοκρασία κυμαίνεται χωρίς δυσκολία στους -20 βαθμούς Κελσίου. Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Καταρχάς οι Βορειοκορεάτες το «τσούζουν» χωρίς έλεος. Πρώτος από όλους ο Kim Jong-il, που αγαπάει την (ακριβή) τεκίλα και το (εισαγόμενο) ουίσκι. Το πάθος του για τα αλκοολούχα ποτά ενστερνίστηκε και ο λαός του. «Οι Βορειοκορεάτες αγαπούν να αναμειγνύουν την μπίρα με το soju, ένα τοπικό και πάρα πολύ δυνατό ποτό, που παράγεται από πατάτα ή ρύζι και το βρίσκει κανείς και στο πιο απομακρυσμένο χωριό», λέει η Φραγκίσκα. «Πολλοί, ιδιαίτερα όσοι μένουν σε απομακρυσμένα αστικά κέντρα, φτιάχνουν μόνοι τους ποτά από βελανίδια και φύλλα ginseng, πράγμα το οποίο τυπικά απαγορεύεται». Εκτός από το αλκοόλ, σημαντική θέση στη διασκέδαση έχει το φαγητό. «Στην Πιονγκ Γιανγκ υπάρχουν πάρα πολλά εστιατόρια που τα βράδια είναι γεμάτα με κόσμο και δεν βρίσκεις εύκολα τραπέζι. Τον τελευταίο καιρό έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα το street food». Αγαπημένη ασχολία για τους Βορειοκορεάτες είναι και ο κινηματογράφος. Ο ηγέτης της χώρας Kim Jong-il είχε συλλογή με περισσότερες από 20.000 ξένες ταινίες. «Μέχρι και στο τελευταίο χωριό θα βρεις σινεμά. Εκεί παίζονται κυρίως βορειοκορεάτικες ταινίες, που συνήθως είναι είτε πατριωτικές είτε συναισθηματικές. Όλες φυσικά περνούν από έντονη λογοκρισία, ούτε φιλί δεν παίζει στη μεγάλη οθόνη».

Η συζήτηση με τη Φραγκίσκα φτάνει αναγκαστικά στη σύγκριση της βορειοκορεάτικης πρωτεύουσας με τις μεγαλουπόλεις της Δύσης. «Σε σχέση με την Αθήνα, η Πιονγκ Γιανγκ είναι πολύ όμορφη. Έχει ένα μεγάλο ποτάμι, πολύ πράσινο, μεγάλα πεζοδρόμια, παιδικές χαρές και πολλά κέντρα αναψυχής όπου ο κόσμος μπορεί να αθληθεί», λέει η συγγραφέας. «Αυτό που θα φαινόταν περίεργο σε κάποιον δυτικό είναι ότι μετά τις 11 το βράδυ τα φώτα της πόλης σβήνουν για λόγους οικονομίας».

Η πρωτεύουσα της Βόρειας Κορέας, Πιονγκ Γιανγκ. Είναι η μεγαλύτερη πόλη της χώρας με περισσότερους από τρία εκατομμύρια κατοίκους.

Ό,τι αφορά στο Ίντερνετ, συμβαίνει ακριβώς αυτό που υποψιάζεστε. «Το καθεστώς έχει αναπτύξει ένα εθνικό δίκτυο Ίντερνετ -το λεγόμενο Ίντρανετ- που προορίζεται για εσωτερική χρήση. Σε αυτό συνδέονται μόνο τα πανεπιστήμια, οι βιβλιοθήκες και τα ερευνητικά κέντρα. Οι ντόπιοι δεν έχουν Ίντερνετ στο σπίτι τους», λέει η Φραγκίσκα. Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό ότι όσοι μένουν κοντά στην Κίνα αγοράζουν κινέζικα τηλέφωνα και χρησιμοποιούν κινέζικα δίκτυα για να μπουν στο Διαδίκτυο. Εκτός από Διαδίκτυο, η Βόρεια Κορέα έχει αναπτύξει και δική της πλατφόρμα Facebook, αφού «όλα τα υπόλοιπα social media έχουν απαγορευτεί από το καθεστώς».

Εκτός από κάποιες κατηγορίες πολιτών, όπως οι αθλητές, οι περισσότεροι Βορειοκορεάτες δεν μπορούν να ταξιδέψουν έξω από τη χώρα, με αποτέλεσμα να διαμορφώνουν μία εικόνα για τον έξω κόσμο μόνο με βάση την κρατική προπαγάνδα. «Πιστεύουν ότι μόνο αυτοί έχουν δωρεάν υγεία και παιδεία. Το καθεστώς φροντίζει να δείχνει εικόνες εγκληματικότητας, πλάνα με άστεγους και αναλφάβητους ώστε να παρουσιάσει μία αρνητική εικόνα για τον υπόλοιπο κόσμο και να υπερτονίσει τα καλά του συστήματος διακυβέρνησης». Ακόμη, οι ίδιοι «θεωρούν τους Νοτιοκορεάτες αδέρφια τους και πιστεύουν ότι οι αμερικανικές σκοπιμότητες δεν τους αφήνουν να ενωθούν».

Επιστροφή από την αγορά.

Παιδιά παίζουν σε επαρχιακό δρόμο της Βόρειας Κορέας.

Οι διεθνείς κυρώσεις είναι ο παράγοντας που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα των Βορειοκορεατών, ενός λαού «που νιώθει ότι όλος ο πλανήτης τον εχθρεύεται εξαιτίας της ηγεσίας του». Οι πυρηνικές δοκιμές του καθεστώτος τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει την επιβολή εκτεταμένων οικονομικών και εμπορικών μέτρων από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι κυρώσεις έχουν ως αποτέλεσμα η χώρα να έχει ελλείψεις σε βασικά αγαθά, ιδιαίτερα στον χώρο της υγείας, όπου φάρμακα πρώτης γραμμής και μηχανήματα για διαγνωστικές εξετάσεις καθυστερούν να εισαχθούν στη χώρα για μήνες, αν τελικά εισαχθούν.

Τελικά ρωτάω τη Φραγκίσκα αν θα ξαναζούσε στην Πιονγκ Γιανγκ. «Σίγουρα θα επέστρεφα, πιο πολύ για την απλότητα και την τιμιότητα των Βορειοκορεατών που θα μοιραστούν τα πάντα μαζί σου, ακόμη και το τελευταίο μπισκότο τους. Η ζωή εκεί έχει άλλους ρυθμούς και δεν ζει στον άκρατο καταναλωτισμό. Η εικόνα εκεί δεν έχει τόση σημασία και αυτό απελευθερώνει τους ανθρώπους και τους κάνει αληθινούς».

Περισσότερα από το VICE

Η Στιγμή που Μάθαμε ότι Δεν Υπάρχει Άγιος Βασίλης

Συνέντευξη με τον (Πικραμένο) Προπονητή που Ανακάλυψε τον Αντετοκούνμπο

Ρωτήσαμε Μερικούς Sapiosexual τι τους Ανάβει