Νέα

Ο Γιος του Osama bin Laden Είναι Ζωγράφος και η Αμερική Είναι η Μούσα του

Omar bin Laden, kunstschilder, zoon van Osama bin Laden
Kοινοποίηση

Όταν ο Omar bin Laden νιώθει πεσμένος, βλέπει το Unforgiven, το κλασικό αμερικανικό γουέστερν για έναν αναμορφωμένο παράνομο, που υποδύεται ο Clint Eastwood, ο οποίος εγκαταλείπει την ηρεμία της αγροτικής ζωής για μια τελευταία βουτιά στο βίαιο παρελθόν του. Ειδάλλως ζωγραφίζει. Κυρίως τοπία της ερήμου του Νείλου στο φεγγαρόφωτο ή της αδάμαστης αμερικανικής δύσης. Γυμνά δέντρα, κρανία αγελάδων και ψηλά, γυμνά οροπέδια.

Ο τέταρτος γιος και διάδοχος του αρχηγού της Αλ-κάιντα, Osama bin Laden, είναι φτυστός ο πατέρας του. Ακόμη και μέσω μιας φωτογραφικής ενός smartphone είναι εύκολο να δει κανείς ότι ο Omar έχει πάρει την έντονη μύτη και τα τολμηρά, σκούρα μάτια του πατέρα του. Αλλά την καλλιτεχνική του κλίση την πήρε από τη μητέρα του.

Videos by VICE

«Στο σόι της μητέρας μου υπήρχαν κάποιοι που είχαν έντονες καλλιτεχνικές τάσεις», εξηγεί ο Omar μέσω WhatsApp. «Στη μαμά μου αρέσει πολύ η ζωγραφική, όπως και σε μία από τις αδελφές μου. Ο θείος μου επίσης ήταν πολύ καλός ζωγράφος. Έτσι, η ανάγκη να ζωγραφίζω και να σχεδιάζω είναι οικογενειακή μας».

Arizona Desert.jpg
“Arizona Desert”, Omar bin Laden

Τους τελευταίους 12 μήνες έχει ζωγραφίσει πάνω από μια ντουζίνα έργα, όλα στο στιλ ναΐφ, με έντονα χρώματα και φλατ, εξπρεσιονιστικές πινελιές. Σε έναν πίνακα δημιουργεί τα μυτερά βουνά του Τόρα Μπόρα, όπου είχε καταφύγει για να κρυφτεί ο πατέρας του μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οι κορυφές είναι αιχμηρές σαν δόντια πριονιού και σε έντονες κόκκινες αποχρώσεις. Σε έναν άλλον πίνακα, τον αγαπημένο του, απεικονίζει την έρημο της Αριζόνα –12.000 χιλιόμετρα από την κρυψώνα του πατέρα του– όπου ένα ρουστίκ σπιτάκι και ανοιχτοπράσινοι κάκτοι στέκουν κάτω από έναν έναστρο ουρανό.

Όλοι οι πίνακές του έχουν μια παιδική απλότητα και ίσως δεν είναι παράδοξο. Μιλώντας μαζί του έχεις την εντύπωση ότι η δουλειά του είναι ένας τρόπος να βρει ξανά τη χαμένη ηρεμία της μακρινής του νιότης, να γυρίσει στην αρχή, πριν από όλη τη βία και την αιματοχυσία.

«Μου λείπουν οι διασκεδαστικές εποχές, όταν ήμουν πολύ μικρός και πολύ αθώος για να βλέπω τον κόσμο γύρω μου», λέει. «Μου λείπουν οι αχανείς εκτάσεις με αμμόλοφους και οι κυματώδεις θάλασσες. Μου λείπει η ηρεμία της παιδικής ηλικίας».

Deserted 3.jpg
“Deserted 3”, Omar bin Laden

Οι αμμόλοφοι της ερήμου και οι κυματώδεις θάλασσες της παιδικής ηλικίας του Ομάρ βρίσκονται στην πόλη Τζέντα, ένα λιμάνι στη δυτική ακτή της Σαουδικής Αραβίας. Ως παιδί, πέρασε τα πρώτα του χρόνια μεταξύ ενός μικρού διαμερίσματος στο κέντρο της πόλης και της φάρμας της οικογένειας bin Laden, όπου ο πατέρας του είχε άλογα, κατσίκες και γαζέλες. Από μικρός έδειξε κλίση στη ζωγραφική.

Ο Omar θυμάται ότι στα επτά του έφτιαχνε «όμορφες ζωγραφιές» των αλόγων του Osama και έχει μια ιδιαίτερα αγαπημένη ανάμνηση της εποχής που στο σχολείο κρέμασαν μια ζωγραφιά του στον τοίχο της τάξης – την περιγράφει ως τη μόνη ευτυχισμένη στιγμή που θυμάται.

Αλλά η νοσταλγία αφορά για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μέσα σε δύο χρόνια, ο Saddam Hussein είχε εισβάλει στο Κουβέιτ και ο Osama, πεπεισμένος ότι θα έπρεπε να προστατεύσει τη Σαουδική Αραβία από τις ιρακινές δυνάμεις, είχε μετατρέψει την οικογενειακή φάρμα σε στρατιωτική βάση. Μέσα σε τρία χρόνια, αφού ήρθε σε ρήξη με τους ίδιους τους Σαουδάραβες, η οικογένεια bin Laden μετανάστευσε στο Σουδάν.

Memory.jpg
“Memory”, Omar bin Laden

Ο Omar έφτασε στην εφηβεία εν μέσω των διασταυρούμενων πυρών γεωπολιτικών συγκρούσεων και πέρασε τα πρώτα χρόνια ως έφηβος ακολουθώντας τον πατέρα του στο Χαρτούμ και τα μετέπειτα εφηβικά χρόνια στις κοιλάδες, στους πρόποδες βουνών και εμπόλεμες ζώνες του Αφγανιστάν. O Omar ήταν 15 όταν οδηγήθηκε στα στρατόπεδα εκπαίδευσης της Αλ-κάιντα κοντά στο Τόρα Μπόρα, για να προετοιμαστεί για μάχη ενάντια στους άπιστους στρατούς της Δύσης. Ήταν 16 όταν βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του εμφύλιου πολέμου του Αφγανιστάν.

Παραδέχεται με θλίψη ότι δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δεμένος με τον πατέρα του. Ο Osama, κάθε άλλο παρά πρότυπο γονεϊκότητας, ήταν ένας αυστηρός πατριάρχης που στερούσε τα παιχνίδια από τους γιους του, τους χτυπούσε συχνά και αργότερα προσπαθούσε να τους πείσει να κάνουν αποστολές αυτοκτονίας. Οι στρατιώτες του υπέβαλλαν τα κατοικίδια των παιδιών σε πειράματα με θανατηφόρα αέρια και αν ο Omar ή τα αδέλφια του παραπονιούνταν για συμπτώματα άσθματος, τους έλεγαν να δαγκώσουν λίγη κερήθρα ή ένα κρεμμύδι. Αλλά μέσα στο φλογερό χωνευτήρι της εφηβείας του, η πάγια στήριξη του Omar στον πατέρα του άρχισε να υποχωρεί.

Θυμάται ένα σημείο καμπής, κατά τον εμφύλιο, όταν είχε καθηλωθεί από πυρά ελεύθερου σκοπευτή σε ένα ορεινό μονοπάτι στο Αφγανιστάν. Οι εδαφικές αψιμαχίες ανάμεσα στους Ταλιμπάν και τη Βόρεια Συμμαχία της χώρας είχαν γίνει δύσκολες και περίπλοκες, και κάθε πλευρά πολλές φορές έριχνε στους δικούς της όταν οι στρατιώτες δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν ποιοι ήταν οι εχθροί. Δεν φαινόταν να υπάρχει ευδιάκριτη διαφορά. Κάποια στιγμή, ένας συστρατιώτης είπε στον Omar μέσω ασυρμάτου ότι αν τον έβλεπε στο διεκδικούμενο έδαφος δεν θα δίσταζε να ακολουθήσει τις εντολές και να τον σκοτώσει. Εκεί, σε εκείνο το ορεινό μονοπάτι, με τις σφαίρες του ελεύθερου σκοπευτή να χτυπάνε στις λοφοπλαγιές γύρω του, ο Omar συνειδητοποίησε την τρέλα του πολέμου.

Ήταν 18 όταν αποφάσισε τελικά να εγκαταλείψει την Αλ-Κάιντα και να ταξιδέψει με τη μητέρα του στη Συρία. Η τελευταία φορά που είδε τον Osama ήταν στο στρατόπεδό του στο Αφγανιστάν το 2001. Ο Omar ήταν 20 και ζούσε ξανά στη Σαουδική Αραβία όταν τα δύο επιβατηγά αεροσκάφη έπεσαν στους Δίδυμους Πύργους. Λίγο μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Osama διέφυγε από τη στρατιωτική του βάση στις σπηλιές των βουνών του Τόρα Μπόρα – τις ίδιες δύσβατες κορυφές που ο γιος του θα αποτύπωνε σε καμβά, με κατακόκκινα ακρυλικά χρώματα, δύο δεκαετίες αργότερα.

Tora Bora (Untouchable).jpg
“Tora Bora (Untouchable)”, Omar bin Laden

O Omar, στα 39 του, έχει καταδικάσει επανειλημμένως τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, τα τελευταία 20 χρόνια, εκφράζοντας την τρομερή του θλίψη για τις χιλιάδες θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους και αποκήρυξε την Αλ Κάιντα για την αναίτια δολοφονία αθώων πολιτών. Απορρίπτει τις βίαιες ιδεολογίες του πατέρα του και παρόλο που ποτέ δεν έχει αποφύγει το όνομα της οικογένειάς του, εδώ και χρόνια θέλει να απομακρυνθεί από τις άγριες συνδηλώσεις.

«Πολλοί πιστεύουν ότι οι Άραβες, ειδικά οι bin Laden, ειδικά οι γιοι του Osama, είναι όλοι τρομοκράτες», είπε ο Omar στο Associated Press το 2008. «Δεν είναι αλήθεια».

Ήθελε να γίνει «πρεσβευτής ειρήνης» και να προσπαθήσει να επανορθώσει γι’ αυτό που αποκαλεί ως μεγάλο λάθος του πατέρα του. Μεγάλο εγχείρημα, σίγουρα. Ωστόσο, παρόλο που μπορεί ποτέ να μην ξεφορτωθεί την αιματηρή κληρονομιά του Osama bin Laden –παρόλο που παλεύει με διαταραχή μετατραυματικού σοκ, διπολική διαταραχή και τα ψυχολογικά τραύματα της παιδικής του ηλικίας– ο Omar ισχυρίζεται ότι έχει βρει κάτι σαν ηρεμία μέσα του.

Μια ηρεμία που προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη ζωγραφική.

West Water.jpg
“West Water”, Omar bin Laden

«Θέλω να μάθει ο κόσμος ότι έχω εξελιχθεί. Ότι νιώθω άνετα με τον εαυτό μου για πρώτη φορά στη ζωή μου. Ότι το παρελθόν είναι παρελθόν και πρέπει να μαθαίνεις να ζεις με ό,τι έχει περάσει», λέει. «Πρέπει να συγχωρείς αν δεν ξεχνάς, ώστε να συμφιλιωθείς με τα συναισθήματά σου».

Ο Omar ζει σήμερα στη Νορμανδία, εκεί όπου η γαλλική εξοχή συναντά τη Μάγχη, με τη γυναίκα του, Zaina Mohamed Al-Sabah και τα άλογά του. Αυτές είναι οι αγάπες του: η γυναίκα του, τα άλογά του και η καλλιτεχνική φλέβα που ανακάλυψε πρόσφατα.

Η Zaina έχει επίσης πάθος με την τέχνη. Ο Omar θυμάται ότι λίγο αφότου γνωρίστηκαν το 2006, οι δυο τους περνούσαν ώρες ζωγραφίζοντας και παίζοντας με το Photoshop, δημιουργώντας εικόνες στον υπολογιστή. Αυτά τα χόμπι πέρασαν σε δεύτερη μοίρα καθώς άλλα πράγματα απέκτησαν προτεραιότητα στη ζωή τους. Αλλά όταν ο COVID-19 βύθισε την Ευρώπη στα lockdown που επέβαλαν τα κράτη, η Zaina καταπολέμησε την πλήξη όπως και ένα σωρό άλλοι στον κόσμο: ενέδωσε ξανά στη δημιουργική τους πλευρά. Άρχισε να ζωγραφίζει κτίρια και σπίτια για να περάσει την ώρα και τελικά πρότεινε στον Ομάρ να δοκιμάσει τη ζωγραφική.

«Πηγαίναμε στα μαγαζιά με είδη ζωγραφικής, αν και δεν υπήρχαν πολλά λόγω της καραντίνας και βρήκαμε ό,τι χρειαζόμουν», θυμάται. «(Από) εκείνη τη μέρα κάθισα στο στούντιό μου και ζωγράφισα μέσα απ’ την καρδιά μου».

The Nile.jpg
“The Nile”, Omar bin Laden

Η καλλιτεχνική δημιουργία του Omar bin Laden προκύπτει από το περιβάλλον του, τη γυναίκα του και τους φίλους του, την ηρεμία που νιώθει όταν είναι καβάλα στο άλογο ή κοιτάζει το ποτάμι που κυλάει μπροστά από το σπίτι του. Είναι σαφές από το έργο του ότι ο Omar έχει μια μόνιμη εκτίμηση για τη φύση. Αλλά ενώ τα βουκολικά τοπία προφανώς του θυμίζουν «το όμορφο μέρος» όπου ζει τώρα, άλλα προκαλούν κάτι λιγότερο βουκολικό.

Ερωτηθείς για τη μελαγχολία σε κάποια από τα έργα του και από πού προκύπτει, λέει «Θλίβομαι με το πώς άλλαξε ο κόσμος από τότε που ήμουν παιδί. Βλέπω τη θλίψη στα μάτια των άλλων. Νιώθω τον πόνο που νιώθουν. Βλέπω τη μοναξιά και τη δυστυχία που προκαλεί η πείνα και ο πόλεμος. Βλέπω το κακό που προκαλεί η βία».

Αυτή είναι η δυαδική λειτουργία της τέχνης του Ομάρ: ένας τρόπος να αποκρυσταλλώσει τη γαλήνη της παιδικής του ηλικίας στη Σαουδική Αραβία και της νέας του ζωής στη Γαλλία, ενώ ταυτόχρονα παλεύει με το τραύμα όσων συνέβησαν στο ενδιάμεσο. Αυτή η πάλη έχει φόντο το τοπίο της αμερικανικής Δύσης – ειρωνικό, αν λάβουμε υπόψη τη δριμύτητα του Osama απέναντι σε εκείνο το κομμάτι του κόσμου.

Wild West.jpg
“Wild West”, Omar bin Laden

Ο Omar δεν έχει πάει ποτέ στις ΗΠΑ και όταν ήταν μικρός η εικόνα του για τη μακρινή αυτή χώρα αναμφίβολα επηρεάστηκε από τον πατέρα του που κάποτε περιέγραψε την Αμερική ως τον χειρότερο πολιτισμό στην ιστορία του ανθρώπου. Βλέποντας όμως τους πίνακες του Omar και ακούγοντάς τον να μιλάει, είναι σαφές ότι η αντίληψή του έχει επηρεαστεί και από άλλα πράγματα: τις ρομαντικές τρίλιες της κάντρι μουσικής για παράδειγμα, όταν την πρωτοάκουσε ως έφηβος στο Αφγανιστάν ενώ έψαχνε στο ραδιόφωνο για μουσική από τον έξω κόσμο. Ή τις φανταστικές εικόνες των αγαπημένων του χολιγουντιανών ταινιών. «Μου αρέσουν τα παλιά γουέστερν. Σέβομαι τους καουμπόηδες. Μου αρέσει πολύ η αξιοπρέπειά τους», λέει.

Ο μύθος του καουμπόη είναι απόλυτα αμερικανικός αν και σίγουρα αγγίζει τον γιο του Osama bin Laden – η ιστορία ενός «ευγενούς» αποστάτη που παίρνει αυτό που θέλει και χρησιμοποιεί βία για να πετύχει τους στόχους του. Δεν υπάρχει καλύτερο αρχέτυπο από αυτό από τον αγαπημένο του Omar, τον Clint Eastwood. Αλλά το Unforgiven, ένα από τα αγαπημένα του γουέστερν, είναι αντιστροφή αυτού του μύθου: μία ταινία που ακυρώνει την «αξιοπρέπεια του καουμπόη» και θέτει εν αμφιβόλλω τις ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας για τη δόξα της βίας και του πολέμου.

American dream.jpg
“American dream”, Omar bin Laden

Όπως επισημαίνει ο κριτικός κινηματογράφου Brian Eggert «τα πάντα στην πλοκή του Unforgiven δείχνουν μια αντεστραμμένη εικόνα των κλασικών μοτίβων των γουέστερν. Σκληροί πιστολάδες αποδεικνύονται δειλοί και αδύναμοι και ψεύτες, ενώ άλλοι ανακαλύπτουν ότι δεν έχουν καμία επιθυμία να στερήσουν τη ζωή κάποιου άλλου. Ο πρωταγωνιστής αναστοχάζεται και αντιστέκεται στους κάποτε βίαιους τρόπους του μόνο και μόνο για να ξαναγίνει ψυχρός δολοφόνος, κάτι που υποδηλώνει ότι ένας ήρωας γουέστερν δεν είναι απαραίτητα ο καλός, απλώς κάποιος που επιβίωσε».

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τον Omar: αυτός που επιβίωσε. Ο καουμπόης που αγαπάει τα άλογα, που παλεύει ενάντια στο ρεύμα τη ιστορίας ώστε να είναι καλός. Ο πιστολάς που έχει αποσυρθεί αλλά επιστρέφει διαρκώς, εμμονικά, στο εφήμερο όνειρο μιας άγριας αμερικανικής δύσης, όπου οι άνδρες έχουν αξιοπρέπεια και είναι ελεύθεροι να χαράξουν το πεπρωμένο τους. Ή θα μπορούσε να ειπωθεί για τον Osama: ο ψυχρός δολοφόνος με τον οποίο το πεπρωμένο του Omar είναι για πάντα δεμένο.

Ο Omar θα είναι πάντα ο γιος του πατέρα του. Το παρελθόν είναι παρελθόν όπως το θέτει και πρέπει να μάθεις να ζεις με ό,τι έχεις περάσει. Η τέχνη τον βοήθησε να το κάνει αυτό λέει, τον βοηθάει να κατακτήσει τη γαλήνη και τον μεταφέρει στον κόσμο των ονείρων και της φαντασίας. Του προσφέρει όχι μόνο έναν τρόπο διαφυγής –προς την αθωότητα της παιδικής του ηλικίας, στις ατελείωτες αμερικανικές πεδιάδες των ονείρων του– αλλά και μια θεραπευτική διαδικασία.

Dream.jpg
“Dream”, Omar bin Laden

Σε έναν πίνακα με τίτλο The Light,  έχει ζωγραφίσει έναν μαύρο αυτοκινητόδρομο που φεύγει προς έναν φωτισμένο ορίζοντα. Οι γραμμές τραβάνε το μάτι στον ορίζοντα, πάνω από τον λόφο όπου ο δρόμος εξαφανίζεται και ένα ακτινοβόλο λευκό φως εκπέμπεται από μια αθέατη πηγή. Είναι ίσως το πιο σκοτεινό έργο του Omar – και το πιο συμβολικό του.

«Νομίζω ότι προσπαθώ να βρω λίγο φως στο τέρμα αυτού του σκοτεινού δρόμου», λέει σκεπτικός. «Ελπίζω η ζωγραφική να ξαναφέρει το φως στη ζωή μου».

The Light.jpg
“The Light”, Omar bin Laden
Jinn.jpg
“Jinn”, Omar bin Laden
deserted.JPG
“Deserted”, Omar bin Laden
Death and birds.jpg
“Death and Birds”, Omar bin Laden
Safe Village.jpg
“Safe Village”, Omar bin Laden
American day.jpg
“American Day”, Omar bin Laden

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.

Περισσότερα από το VICE

«Έχω Πάρει Φωτιά Πάνω στην Κολώνα» – Ακολουθήσαμε Δύο Εναερίτες στη Θεσσαλονίκη

Η Loukoumh Είναι ό,τι Καλύτερο θα Βρεις στο Ελληνικό Instagram για το Body Positivity

Η Φετινή «Συνταγή» του Masterchef Είναι Κάπως Τοξική

Ακολουθήστε το VICE σε FacebookInstagram και Twitter.