Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας, το απέραντο γκρι χρώμα του τσιμέντου πνίγει κάθε βήμα. Όλα τριγύρω είναι τόσο απρόσωπα και άχρωμα και το αστικό τοπίο τόσο τυποποιημένο που φαντάζει ίδιο και απαράλλακτο. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο είναι παρόμοιο με το προηγούμενο και χάνεται η αίσθηση της ελευθερίας, ανάμεσα στις ψηλές πολυκατοικίες. Πού και πού, βρίσκει κανείς την ομορφιά, μέσα από γκραφίτι που ξεπροβάλλουν μπροστά και κοσμούν τους, μέχρι πρότεινος, αδιάφορους τοίχους. Και για όλους εκείνους που ψάχνουν λίγη ζωντάνια σε αυτό το τοπίο, δίνουν ένα μήνυμα ανθρωπιάς, ένα μήνυμα αλληλεγγύης, λίγη γνώση ή στέκουν εκεί και παρεμβαίνουν για όλα τα κοινωνικά ζητήματα που μας απασχολούν, για την αδικία, τη φτώχεια, την άνιση κατανομή του πλούτου, τον εγκλεισμό που ήρθε μαζί με την πανδημική κρίση.
Μέσα σε αυτή την καθημερινότητα που κινείται με τόσο γρήγορους ρυθμούς, οι περαστικοί που μονίμως βρίσκονται σε μία διαρκή κίνηση για να προλάβουν την επόμενη δουλειά στην ατζέντα τους, χαμένοι στις δικές τους σκέψεις και απορροφημένοι από τα προβλήματα, μπορεί να κοντοσταθούν και να χαζέψουν για μερικά δευτερόλεπτα ένα έργο τέχνης που στέκει σε έναν παλιό τοίχο. Και σε αυτό, μπορεί να βρουν μία άλλη διέξοδο. Το street art είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της πόλης, αναβλύζει από μέσα της. Αναδεικνύει τις τεράστιες αντιθέσεις της. Το μεγαλείο και την εξαθλίωσή της. Και κάθε μισοκατεστραμμένος τοίχος, κάθε φράχτης, κάθε όψη ενός κτιρίου, μπορεί να είναι χρωματισμένα με αυτή την τέχνη.
Videos by VICE
Αν μπορούσαμε να βρούμε την ειδοποιό διαφορά αυτού του είδους τέχνης με τις υπόλοιπες, είναι πως αυτή η τέχνη δεν απευθύνεται στην ελίτ, δεν έχει αντίτιμα. Είναι ελεύθερη για όλους. Ισοπεδώνει τους ταξικούς φραγμούς. Είναι ανοιχτή και προσφέρεται δωρεάν στους αστέγους της πόλης που κοιμούνται κουρνιασμένοι στις κουβέρτες τους στο πλάι των παγωμένων πεζοδρομίων, στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που δεν έχουν ούτε τα βασικά για να επιβιώσουν, στους Ρομά, στους τοξικοεξαρτημένους και σε όλους εκείνους που βρίσκονται στο περιθώριο της συνύπαρξης. Αυτή η τέχνη, τόσο ατόφια και αυθεντική, δεν συγχωρεί τους αποκλεισμούς.
Η πόλη αυτή είναι σαν ένα καζάνι που βράζει και οι άνθρωποί της τα τελευταία χρόνια δοκιμάζονται ακατάπαυστα. Από την οικονομική κρίση, τη φτώχεια και την ανεργία, μέχρι την ανθρωπιστική–προσφυγική κρίση και την υγειονομική κρίση, οι άνθρωποι ψάχνουν μια παρηγοριά σε αυτή την πόλη. Και αυτή βρίσκεται στην τέχνη των τοίχων της. Και υπάρχουν πολλοί street artists που επιλέγουν να μιλούν για τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής, να δίνουν φωνή στους αδύναμους, να εκφράζουν όλα εκείνα για τα οποία κανείς δεν τους έδωσε χώρο να μιλήσουν. Ένας από αυτούς τους street artists είναι ο Hambas.
«Το γκράφιτι με τον φυλακισμένο μετανάστη απεικονίζει αυτά που μας φυλακίζουν καθημερινά»
Τον συναντήσαμε ένα πρωινό στην πολύπαθη γειτονιά του Άγιου Παντελεήμονα, μπροστά από ένα έργο του που απεικονίζει έναν φυλακισμένο μετανάστη που κρατά σφιχτά τα κάγκελα του κελιού του και κοιτάζει μπροστά με ένα βλέμμα αχανές. Πίσω από το πορτέτο αυτού του ανθρώπου, συμβολίζονται όλα εκείνα που καθημερινά μας φυλακίζουν, περιορίζουν τις σκέψεις μας και μας βάζουν στενά όρια. «Ο άνθρωπος που απεικονίζεται είναι φίλος μου», λέει ο Hambas μιλώντας στο VICE. «Μ’ αρέσει να επιλέγω διάφορες εθνικότητες. Δεν θέλω να είναι λευκοί όλοι, μου αρέσει το διαφορετικό γενικά. Σίγουρα εκείνη την εποχή που έκανα το έργο αισθανόμουν φυλακισμένος για πολύ καιρό -εν μέσω πανδημίας- και αυτό ήθελα να εκφράσω. Όλοι αισθανθήκαμε τη στέρηση ελευθερίας που είναι κάτι τρομερό, αλλά δεν έμεινα εκεί, ήθελα να το διευρύνω. Και να βάλω τον κόσμο να σκεφτεί τι άλλο μας στερεί την ελευθερία. Αν δεν σκεφτείς, δεν μπορείς να ελευθερωθείς. Άνθρωποι και παιδιά από την πολυκατοικία έγραψαν πάνω στα κάγκελα τί είναι εκείνο που τους φυλακίζει». Κορονοϊός, καραντίνα, κοινωνία, tv, homophobia, Facebook, fear είναι μερικά από αυτά που έχουν γραφτεί στο γκράφιτι και αποτελούν μικρές φυλακές για τους ανθρώπους της περιοχής.
«Εδώ στην περιοχή σέβονται πολύ τα έργα μου, δεν έχει γράψει κανείς ούτε με στιλό κάτι. Οι άνθρωποι ενθουσιάστηκαν όταν ήρθα εδώ και έκανα τις τοιχογραφίες. Δέχτηκα τα πιο ωραία σχόλια. Γέμισε η ψυχή μου. Και φαίνεται από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα έργα και ξέρω πως δεν πρόκειται κανείς να τα πειράξει», προσθέτει ο ίδιος.
Η τέχνη είναι η μόνη διέξοδος από αυτά που μας πνίγουν
Ο Hambas ξεκίνησε να ασχολείται με την τέχνη του δρόμου τα τελευταία 8 χρόνια. Μέχρι τότε ασχολιόταν με εικαστικά έργα και κατασκευές από πλαστικά αντικείμενα. Αφορμή για να ξεκινήσει το street art ήταν μία κολλεκτίβα που θέλησε να τον χρησιμοποιήσει σαν καλλιτέχνη του δρόμου, η οποία ανέθεσε σε εκείνον και δύο ακόμη καλλιτέχνες -τον ΙΝΟ και τον Λεωνίδα Γιαννακόπουλο- ένα πρότζεκτ σε ένα σχολείο στον Πειραιά. «Εκεί ξεκίνησε η αγάπη με τον τοίχο, γιατί με τον τοίχο δουλεύουμε, αυτόν αντικρίζουμε μπροστά μας, αυτός είναι ο συνεργάτης μας, ο φίλος μας». Επιρροές έχει από πολλούς street artists, μεταξύ των οποίων είναι και ο ΙΝΟ τον οποίο πάντα θαύμαζε και του άρεσε το στυλ του. Όπως λέει, ανεπηρέαστοι δεν υπάρχουν, εκτός αν κλειστεί κανείς σε ένα σπίτι και δεν έχει άλλες παραστάσεις. Δεν έχει «ψυχαναγκασμό» να κανει τα ίδια πράγματα, του αρέσει η ελευθερία. Σιχαίνεται τα τετριμμένα, δεν μπορεί να κάνει δύο ίδια σχέδια. Πλέον, είναι από τους ελάχιστους street artists στην Ελλάδα που καταφέρνει να βιοπορίζεται από την τέχνη του. Όπως περιγράφει, πολλοί artists πηγαίνουν στην Αμερική για διάφορα project προκειμένου να πάρουν ένα μεγάλο ποσό και γυρίζουν πίσω, καθώς εδώ τα badget είναι πολύ μικρά σε σχέση με ξένες χώρες.
Βλέπει την τέχνη ως το μόνο όπλο του να αντιμετωπίσει τις δύσκολες συνθήκες της ζωής που έχουν αλλάξει άρδην την τελευταία εικοσαετία. «Από τον πλούτο, τις ασθένειες, τις πανδημίες, τις άσχημες οικονομικές καταστάσεις.. Όλα αυτά έρχονται να μας πνίξουν. Πάντα η μόνη μας διέξοδος ήταν η τέχνη. Και όταν λέμε τέχνη, μιλάμε για μουσική, κινηματογράφο, ζωγραφική, street art. Αυτή είναι η κρυφή μας δύναμη», αναφέρει. Για εκείνον οι καλλιτέχνες πρέπει και οφείλουν να παίρνουν θέση για κοινωνικά ζητήματα. Ο ίδιος, επιλέγει να μιλά και να προστατεύει τους κοινωνικά αδύναμους μέσω της τέχνης του. Να δίνει φωνή σε εκείνους που δεν έχουν. «Δεν ήμουν τόσο κοινωνικό παιδί. Μεγάλωσα ουσιαστικά με παρέα τα comic και τα cartoon. Και από εκεί ξεκίνησα και τη ζωγραφική, αντιγράφοντάς τα ή φτιάχνοντας δικά μου από πολύ μικρή ηλικία. Αυτό το χαρακτηριστικό του σούπερ ήρωα είχε περάσει στο υποσυνείδητό μου και έτσι ξεκίνησα. Τί κάνει ο σουπερ ήρωας; Βρίσκει τους αδύναμους και προσπαθεί να τους βοηθήσει. Πιστεύω από εκεί μου έχει κολλήσει και βγαίνει τώρα στην επιφάνεια».
Τα μέρη που επιλέγει να κοσμήσει με τα έργα του δεν είναι τυχαία. Ο Άγιος Παντελεήμονας είναι μία αγαπημένη του περιοχή, όπου έχει πολλούς γνωστούς. Μια περιοχή τόσο ταλαιπωρημένη και όμορφη συνάμα. Μια περιοχή στην οποία υπάρχει πολυπολιτισμικότητα, πολυχρωμία και πολυσυλλεκτικότητα. «Γενικά μου αρέσει το κέντρο της Αθήνας, γιατί είναι ο πυρήνας που την αντιπροσωπέυει. Γι’ αυτό τον λόγο επέλεξα αυτό το σημείο που είναι κεντρικό και έχει προβλήματα παραβατικότητας».
Το street art μάς υπενθυμίζει πως στη ζωή υπάρχει ομορφιά, ηρεμία, δύναμη
Μέχρι σήμερα ο Hambas έχει ζωγραφίσει γύρω στους 200 τοίχους. Βλέπει την Αθήνα σαν ένα παγκόσμιο καμβά, καθώς υπάρχει τουρισμός που έρχεται εδώ για να κάνει γκράφιτι, αφού υπάρχουν πολλά εγκαταλελειμένα κτίρια και καμία τρομερή αστυνόμευση. «Εξάλλου, όλο το θέμα του γκραφίτι, ξεκινά από την καταπίεση του καλλιτέχνη που δεν μπορεί να βρει διαφυγή. Εγώ θέλω να αποτυπώσω το όνομά μου στον τοίχο, για να δουν την τέχνη μου. Σε πολλές χώρες διδάσκεται το urban art στα πανεπιστήμια καλών τεχνών. Βγαίνω έξω για να με προσέξουν. Είμαι καλλιτέχνης και θέλω να ζήσω».
Για εκείνον, η τέχνη είναι παρεμβατική σε ένα συγκεκριμένο -μειοψηφικό- κοινό. «Μπορεί να έχω ζωγραφίσει έναν ολόκληρο πύργο και να περνάει κάποιος δίπλα για να πάει στη δουλειά του και να μην τον προσέξει καν. Γιατί όλοι είναι απασχολημένοι και σκέφτονται τα προβλήματά τους, σκέφτονται πως θα βγει η μέρα. Εκεί έρχεται το street art σα μια υπενθύμιση πως υπάρχει και κάτι άλλο στη ζωή. Υπάρχει τέχνη, υπάρχει ομορφιά, υπάρχει ηρεμία, υπάρχει η δύναμη, υπάρχουν διάφορα πράγματα. Πρέπει να σταματήσουμε να τρέχουμε και να χαρούμε τη ζωή μας. Αυτό μας λέει ουσιαστικά το street art. Είναι ένας τρόπος ελεύθερης έκφρασης», λέει ο Hambas.
Η ταξική κοινωνία αποτυπώνεται στους τοίχους
Ένα ακόμη έργο του κοσμεί την οδό Μιχαήλ Βόδα. Πηγαίνοντας στο σημείο, αντικρίζουμε έναν άνθρωπος που φορά fullface. Στο ένα χέρι του κρατά ένα φλεγόμενο χαρτονόμισμα και στο άλλο ένα κατακόκκινο τριαντάφυλλο, το οποίο καίγεται από τη φλόγα. Ένα έργο που δημιουργήθηκε αυτό το καλοκαίρι, το καλοκαίρι των μεγάλων πυρκαγιών που σκέπασαν εκατοντάδες ψυχές κάτω από τις στάχτες. Όμως, έχει κι έναν άλλο συμβολισμό.
«Ήταν κάτι πάρα πολύ δυσάρεστο. Βλέπαμε τεράστιες εκτάσεις δέντρων να καίγονται και άλλες «μαγικά» να μην καίγονται. Εκτάσεις που είχαν ανεμογεννήτριες έμειναν άθικτες και αυτό δείχνει πως οι καταστάσεις δεν είναι ίδιες για όλους. Και εκφράζει την ταξική κοινωνία που ζούμε. Γι’ αυτό έχω βάλει το χρήμα να καίει τα δέντρα. Η έννοια του χρήματος καταστρέφει το περιβάλλον», εξηγεί.
Ένα «ευχαριστώ» στους υγειονομικούς
Μέσα σε αυτή τη δίνη της πανδημίας, με το υποστελεχωμένο προσωπικό των δημόσιων νοσοκομείων να δίνει μάχες για να καταφέρει να ανταπεξέλθει και να διαχειριστεί τις ασφυκτικά γεμάτες κλίνες, ο Hambas έφτιαξε μία τεράστια τοιχογραφία στο Τζάνειο Νοσοκομείο. Σε αυτήν, απεικονίζεται μία νοσηλεύτρια που κρατά ένα λευκό τριαντάφυλλο. «Αυτό το έργο μου ανατέθηκε από τη διεύθυνση του Τζανείου. Ήθελαν το θέμα να είναι ένα ευχαριστώ στους υγειονομικούς που είχαν ταλαιπωρηθεί τόσο. Από εκεί ξεκινήσαμε. Σίγουρα ήθελα να κάνω κάτι πολύ όμορφο γιατί το κτίριο που φιλοτέχνησα βρισκόταν απέναντι από τις κλίνες των ασθενών. Ήθελα να κοιτάζουν απέναντι και να αντικρίζουν ένα όμορφο έργο και όχι ένα ασπρόμαυρο κτίριο και να ψάχνουν πάνω να δουν τον ουρανό. Σκέφτηκα να φτιάξω έναν υγειονομικό να κρατά τριαντάφυλλο, το οποίο έχει πάρα πολλούς συμβολισμούς. Συμβολίζει το δώρο προς κάποιον. Η Αφροδίτη το χρησιμοποιούσε σα φάρμακο στην αρχαιότητα. Έχει τόσες πολλές και ωραίες έννοιες, που μπορεί να συνδυαστούν και να βγάλει κάποιος το δικό του νόημα. Η τέχνη είναι κάτι σχετικό. Αφήνω περιθώρια προβληματισμού».
Τον ρωτάω εάν θα δημιουργούσε ένα έργο με το οποίο δεν συμφωνεί ιδεολογικά. «Ευτυχώς δεν μου έχει ζητηθεί για να μην έρθω σε δύσκολη θέση», μου απαντά. «Έχουμε όλοι τις απόψεις μας. Εγώ έχω κάποια όρια και αξίες και ιδέες, όπως και όλοι οι καλλιτέχνες».
Η ανθρωποφαγία των social media και το έργο του Mad Clip
Ένα έργο που έχει ξεχωριστή σημασία για εκείνον είναι η προσωπογραφία του MadClip που βρίσκεται σε ένα στενό στο Μεταξουργείο. Μόλις φθάνουμε στο σημείο, μου εξηγεί πως ήταν ένας καλλιτέχνης που ήταν κοντά ηλικιακά, μοιράζονταν την ίδια κουλτούρα και αποφάσισε να τον ζωγραφίσει καθώς τον θεωρούσε δικό του άνθρωπο.
«Με πείραξε περισσότερο η ανθρωποφαγία, που στις μέρες μας έχει γίνει εντονότερη, κυρίως μέσω των social media. Η κουλτούρα του δρόμου, του hip -hop και του graffiti είναι ίδιες. Το τι προστέθηκε στο hip-hop και έγινε trap δεν με αφορά. Τον θεωρούσα σαν ένα δικό μου άνθρωπο, έναν καλλιτέχνη που ξεκίνησε από τον δρόμο. Οπότε μετά τον θάνατό του με πείραξε που ξεκίνησαν να τον βρίζουν επειδή οδηγούσε Πόρσε, λες και οι υπόλοιποι ζούμε σε μία αποστειρωμένη κοινωνία. Οπότε ήρθα πολύ αυθόρμητα να το δημιουργήσω».
Η καταστροφή της τέχνης
Ένα ακόμη έργο που στέκει δίπλα, είναι ένα μωρό που το στόμα του είναι σφραγισμένο από ένα δολάριο, που παίρνει τη θέση της χειρουργικής μάσκας. Πρόκειται για ένα έργο που δημιουργήθηκε στην αρχή της πανδημίας και συμβολίζει την απόρροιά της, που είναι η οικονομική κρίση. «Ήμουν σίγουρος πως μέσα στην πανδημία τα πράγματα θα αλλάξουν γρήγορα και ότι ο βιοπορισμός θα είναι ακόμα δυσκολότερος. Και θα αλλάξουν εις βάρος των αδύναμων, οι οποίοι θα πέσουν χαμηλότερα, τη στιγμή που οι πλούσιοι θα είναι ψηλότερα», επισημαίνει ο Hambas.
Όμως, αυτό το έργο ήταν μισοκατεστραμμένο, από διάφορα συνθήματα που είχαν γραφτεί πάνω του. Αυτό όπως και πολλά άλλα έργα, σβήστηκαν από χέρια νεοναζιστικά.
Όπως λέει ο Hambas, σε εκείνον τον τοίχο είχε ζωγραφίσει ένα μαύρο παιδάκι για τον George Floyd που δολοφονήθηκε από αστυνομικό στις ΗΠΑ και έγραφε «Can’t breathe, Need Justice». Και αυτό το έσβησαν με μίσος αυτοί που πιάνονται χέρι – χέρι με τους δολοφόνους, που είναι ένα κομμάτι από το σκοτάδι της φασιστικής κοινωνίας, της κρατικής καταστολής, της βίας και της εξουσίας.
Όμως η τέχνη δε νθα σβηστεί ποτέ στ’ αλήθεια. Η τέχνη θα συνεχίζει να επιτελεί τον κοινωνικό της ρόλο, να αντιστέκεται στην καταπίεση, να αντιδρά, να διεκδικεί. Θα συνεχίσει να είναι ένα μέρος της ζωής μας, μέσα από τους τοίχους αυτής της πόλης και να μιλά για όσα δεν μπορούμε να ξεστομίσουμε.
Περισσότερα από το VICE
Τα NFTs Ανατρέπουν τα Πάντα και Δεν το Έχουμε Καταλάβει Ακόμα
Ο Ιστορικός Σύμβουλος από τις «Άγριες Μέλισσες» Μιλά για το Σίριαλ, τη Χούντα και την Τηλεόραση
