FYI.

This story is over 5 years old.

News

Η Ελληνική Τραγωδία: Μιλώντας για τον ΣΥΡΙΖΑ και το Μέλλον της Ευρώπης με τον Γιάνη Βαρουφάκη

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι προδώσαμε τον κόσμο».
Yohann Koshy
Κείμενο Yohann Koshy

Φωτογραφία: Molly Matalon

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο VICE UK

Η ελληνική κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αντιπροσώπευε την πρώτη πρόκληση κατά του νεοφιλελευθερισμού εντός του καθιερωμένου πολιτικού πλαισίου της ευρωπαϊκής ιστορίας. Εκλέχθηκε τον Ιανουάριο του 2015 με εντολή να αντιμετωπίσει την τρόικα –το ΔΝΤ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα– που είχε επιβάλει πέντε χρόνια καταστροφικής για το εισόδημα των πολιτών λιτότητας και πακέτα «διάσωσης» λόγω του διογκωμένου χρέους. Άντλησε τη δύναμή του από κοινωνικά κινήματα και οργανωμένους εργάτες. Δημιουργήθηκε από διανοούμενους, γκρεμίζοντας το χάσμα μεταξύ θεωρίας και πράξης. Και ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο υπουργός Οικονομικών, ήταν ο εντυπωσιακός πρεσβευτής του.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Αυτή η παιχνιδιάρικη φωνή! Αυτός ο επιδέξια ανασηκωμένος γύρω από τον λαιμό γιακάς! Αυτό το πρόσωπο – οι γραμμές από τη μύτη μέχρι το στόμα είναι τόσο βαθιές που θα μπορούσαν να είναι χαραγμένες σε γρανίτη! Καθηγητής Οικονομικών και μπλόγκερ για θέματα πολιτικής, ο Βαρουφάκης βρέθηκε επικεφαλής του υπουργείου Οικονομικών της Ελλάδας, έχοντας πει ότι «ποτέ, μα ποτέ» δεν θα γίνει πολιτικός όταν ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ επικαλέστηκε την αίσθησή του περί ηθικού καθήκοντος. Λίγες εβδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, δημοσιεύτηκε στον Guardian δοκίμιό του με τίτλο «Πώς έγινα Αιρετικός Μαρξιστής». Εντάξει, είχε προσόντα, αλλά… μαρξιστής! Ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα για ένα μεγάλο τμήμα της δοκιμαζόμενης ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Ο Βαρουφάκης διαπραγματεύτηκε με την τρόικα. Επεδίωξε την ελάφρυνση του χρέους· μια παραδοχή ότι το χρέος της Ελλάδας ήταν ενδεικτικό των δομικών προβλημάτων που υπήρχαν εντός της ευρωζώνης˙ ένα μέτρο αξιοπρέπειας για ένα «περήφανο έθνος» που υποβιβάστηκε σε καθεστώς αποικίας. Αλλά η αδιαλλαξία της τρόικας ήταν παθολογική. Υπήρχαν υποβόσκουσες εντάσεις ανάμεσα στον Βαρουφάκη και το υπόλοιπο υπουργικό συμβούλιο του ΣΥΡΙΖΑ, ειδικά με τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα – «μπορούσα να δω ότι η τρόικα ουσιαστικά χρονοτριβούσε προκειμένου να μας αποδυναμώσει», μου λέει. Η ελπίδα ότι τα κέρδη του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσαν να είναι περισσότερο από συμβολικά ξεθώριασε προτού εξανεμιστεί στις 6 Ιουλίου 2015. Παρά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το τρίτο μνημόνιο, σύμφωνα με το οποίο το 61% των πολιτών –κυρίως η εργατική τάξη και οι άποροι, «εκείνοι που δεν έχουν λεφτά στην τράπεζα»– είπε ένα ηχηρό «ΟΧΙ», ο Τσίπρας συνθηκολόγησε, αποδεχόμενος το μνημόνιο με μέτρα λιτότητας και ιδιωτικοποιήσεων πιο τιμωρητικά από ποτέ. Εν μία νυκτί, οι πολιτικές κατά της λιτότητας του ΣΥΡΙΖΑ αποκαλύφθηκε ότι δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια προσποίηση· ήταν το σκληρό και παράλογο συμπέρασμα έπειτα από έξι μήνες αγώνων. Ο απαστράπτων υπουργός Οικονομικών παραιτήθηκε, αλλά οι φωτογραφίες του –πάνω στη μηχανή, φορώντας δερμάτινο μπουφάν, με όψη και τρόπους που τον έκαναν να μοιάζει με κακό από ταινία του Τζέιμς Μποντ– εξακολούθησαν να τριγυρνούν στο υποσυνείδητό μας.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Όπως όλοι οι ροκ σταρ, ο Βαρουφάκης έχει κουραστεί. Τον συναντώ στο ξενοδοχείο του ύστερα από μια εξαντλητική εβδομάδα. Εμφανίστηκε σε πρωινή ραδιοφωνική εκπομπή στο Channel 4 News, και συνεντεύξεις σε πολλά άλλα μέσα ενημέρωσης για να προωθήσει το νέο βιβλίο του And The Weak Suffer What They Must? (Και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται.) Είμαι νευρικός αλλά όχι τόσο όσο η νεαρή γυναίκα που του ζητάει αυτόγραφο αφότου καθόμαστε. Είναι Ισπανίδα, ευγενική και αποσβολωμένη από αυτό που βλέπει. Υπογράφει ένα κομμάτι χαρτί. «Συμβαίνει συχνά αυτό;» ρωτάω μόλις φύγει. Ίσα που γνέφει καταφατικά. Ντρέπεται, αλλά όχι και πάρα πολύ. «Ιδιαιτέρως στην Ισπανία και την Πορτογαλία», προσθέτει.

Πάμε πίσω, όταν το επικίνδυνο παράδειγμα του ΣΥΡΙΖΑ για τα χρεωμένα έθνη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας ήταν στο αποκορύφωμά του και το «ΟΧΙ» διαδηλώνει στην Αθήνα, δύο μέρες πριν από το δημοψήφισμα. «Ήταν η πιο σημαντική μέρα της πολιτικής μου ζωής», λέει. «Όταν έφτασε η κρίσιμη στιγμή και καλέσαμε τον ελληνικό λαό να ενεργοποιηθεί ενόψει του δημοψηφίσματος, ανταποκρίθηκε με θαυμάσιο τρόπο. Και εκείνο το βράδυ της Παρασκευής ήταν το αποκορύφωμα. Δεν περίμενα περισσότερα από 100.000 άτομα. Ήρθε σχεδόν μισό εκατομμύριο. Ήταν απλώς απίστευτο», λέει. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ εκείνης της εποχής, περαστικοί κυριολεκτικά έπιαναν και φιλούσαν τον Βαρουφάκη καθώς περπατούσε μέσα στο «δονούμενο από τον παλμό πλήθος» στην πλατεία Συντάγματος.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ωστόσο, πίσω από αυτή την ουτοπική ριζοσπαστικοποίηση του ελληνικού λαού υπήρχε μια «πολύ λιγότερο ηρωική πολιτικολογία». Ο Βαρουφάκης φωτίζει τις σκέψεις του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, αποκαλύπτοντας κίνητρα που απείχαν απ' το να είναι ριζοσπαστικά. «Από το τέλος του Απριλίου [δυο μήνες προτού εξαγγείλει το δημοψήφισμα], ήταν σαφής η διάθεση του Τσίπρα να συνθηκολογήσει με την τρόικα και να πάει ενάντια στη βασική λογική που με τράβηξε στην κυβέρνηση». Οπότε το δημοψήφισμα ήταν μια κενή χειρονομία; «Ήταν, κατά την εκτίμησή μου, μια έξοδος διαφυγής για τον Τσίπρα. Θα πρότεινε στον ελληνικό λαό να ψηφίσει ΟΧΙ, όπως και έκανε, ελπίζοντας ότι θα ψήφιζε ΝΑΙ, και αυτή θα ήταν η οδός διαφυγής του. Αυτή είναι η δική μου εξήγηση γιατί ήταν τόσο απελπισμένος τη νύχτα του δημοψηφίσματος». Μπορείτε να το δείτε στο ντοκιμαντέρ #ThisIsACoup, του Paul Mason, που ακολουθεί τον ΣΥΡΙΖΑ σε όλη τη διάρκεια των κρίσιμων μηνών. Ο ενθουσιασμός του Τσίπρα μετά τη νίκη του «ΟΧΙ» φαίνεται βεβιασμένος. «Ήταν αναστατωμένος. Μου το είπε ο ίδιος», λέει ο Βαρουφάκης. «Το μόνο καλό πράγμα απ' το ότι ήμουν βουτηγμένος σε όλες αυτές τις εξελίξεις είναι ότι για πρώτη φορά στη ζωή μου δεν χρειάζεται να πιθανολογώ: γνωρίζω, ήμουν εκεί!»

Έχει περάσει καιρός από τη μεγάλη προδοσία –ο ΣΥΡΙΖΑ παραμένει στην κυβέρνηση, αλλά ως νευρικός υπηρέτης του κεφαλαίου–, η στρατηγική του Βαρουφάκη ελέγχεται εξονυχιστικά. Κατηγορείται για αφελείς τακτικές, αφού πιστεύει ότι οι μόνιμες διαπραγματεύσεις με την τρόικα θα οδηγούσαν σε ουσιαστικές παραχωρήσεις. Έχει εκφράσει την έκπληξή του που οι υπουργοί της ευρωζώνης δεν θέλουν να συζητήσουν μακροοικονομικά μαζί του – για παράδειγμα, πώς μια νομισματική ένωση χωρίς υποστηρικτικούς δημοκρατικούς δημοσιονομικούς θεσμούς καταδίκασε τα ασθενέστερα μέλη της στα χρέη. Για ορισμένους, αυτό μαρτυρούσε έλλειψη ρεαλισμού. Όταν το είπα στον Βαρουφάκη, ανταπάντησε. «Δεν πίστεψα ποτέ ότι λέγοντας απλώς "την αλήθεια στην εξουσία" θα κερδίζαμε. Δεν είχαμε ψευδαισθήσεις όταν μπήκαμε εκεί μέσα. Έπρεπε να έχεις όπλα για να αντιμετωπίσεις τις προσπάθειές τους να μας προκαλέσουν ασφυξία [απειλώντας να κλείσουν τις τράπεζες της Ελλάδας]». Είχε όπλα, συμπεριλαμβανομένης της κατάσχεσης της ελληνικής κεντρικής τράπεζας από τα χέρια των Ευρωπαίων, αλλά «δεν χρησιμοποιήθηκαν, γιατί η ομοψυχία [εντός του υπουργικού του ΣΥΡΙΖΑ] είχε φθαρεί».

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το σημαντικότερο ήταν ότι οι επικριτές από την αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ κατηγορούν τον Βαρουφάκη ότι έπαιζε ρόλο – ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, κατηγορούν τον Τσίπρα ότι εκμεταλλεύτηκε τη θεατρική εριστικότητα του Βαρουφάκη. Βγάζω ένα πρόσφατο τεύχος της επιθεώρησης New Left Review στο οποίο το πρώην μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Στάθης Κουβελάκης διατυπώνει αυτό τον ισχυρισμό. Ο Βαρουφάκης δεν το είχε διαβάσει πριν και το κοιτάει χωρίς να εντυπωσιαστεί. «Ο Κουβελάκης δεν ήταν εκεί, οπότε δεν με νοιάζει τι έχει να πει», λέει. Δεν είμαι βέβαιος εάν αστειεύεται ή όχι, οπότε διαβάζω ένα απόσπασμα έτσι κι αλλιώς: «Ο Τσίπρας αισθάνθηκε, έστω κι αν ήταν καθαρό θέατρο [η συγκρουσιακή στάση του Βαρουφάκη], ότι ήταν αναγκαία για τους σκοπούς της νομιμοποίησης ή πιθανώς για να αποσπάσουμε κάποιες παραχωρήσεις… [αυτός είναι εν μέρει ο λόγος που τον επέλεξε ο Τσίπρας]». Ο Βαρουφάκης είναι διπλά μη εντυπωσιασμένος. Παρόλο που νωρίτερα μου είπε ότι «ο Τσίπρας εξαπατήθηκε από την [Άνγκελα] Μέρκελ και εξακολουθεί να εξαπατείται [μέχρι σήμερα]», νιώθει λιγότερο άνετα με τη σκέψη ότι το ίδιο συνέβαινε και με εκείνον. «Έχω ακούσει αυτή την άποψη από πάρα πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένης της συζύγου μου», λέει. «Αλλά θα αρνηθώ, όχι απλώς σε αυτήν τη συνέντευξη αλλά μέχρι να πεθάνω, να προβάλω στον Τσίπρα κίνητρα και στρατηγήματα όταν δεν γνωρίζω. Όλο αυτό είναι εικασία. Έχω οδυνηρή επίγνωση της ιστορίας της Αριστεράς –από το ότι ο ένας στρέφεται εναντίον του άλλου, επιρρίπτοντας όλα τα είδη κακόβουλων προθέσεων–, οπότε δεν πρόκειται να το κάνω αυτό». Παρόλο που παραδέχεται αργότερα, διφορούμενα, ότι ήταν «πάρα πολύ αφελής που θεώρησε δεδομένο ότι ορισμένες πολιτικές και προσωπικές φιλίες ήταν αυθεντικές», η άρνησή του να απαντήσει για να μην προάγει τον φραξιονισμό είναι δικαιολογημένη – και αποκαλυπτική. Επιστρέφω σε θέματα για τα οποία μπορεί να μιλήσει.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Και το And The Weak Suffer What They Must? Δεν είναι ένας απολογισμός των ημερών του Βαρουφάκη στο υπουργείο, αλλά μια ιστορία οικονομικού περιεχομένου για την Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ερχόμενο σε αντίθεση με τον θεμελιώδη μύθο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ιδεαλιστική αφήγηση που θέλει φωτισμένα έθνη να ενώνονται, εξηγεί πως η Ε.Ε. σχεδιάστηκε ως βιομηχανικό καρτέλ. Είναι μια ιστορία νομισματικού αγώνα, καθώς οι Γάλλοι γραφειοκράτες και οι Γερμανοί κεντρικοί τραπεζίτες ανταγωνίζονται για τον ρόλο του πρωταγωνιστή της Ευρώπης. Ρωτάω τον Βαρουφάκη για μια από τις αντιφάσεις του καπιταλισμού που περιγράφει στο βιβλίο –ότι επιτίθεται στους ίδιους τους λαούς, τους «αδύναμους», εκείνους που η εργατική δύναμή τους αναπαράγει την εξουσία του– και δίνει μια λυρική απάντηση που αγγίζει την εμπορευματοποίηση, την εκμετάλλευση και καταλήγει με την παρατήρηση του Μαρξ ότι «ο καπιταλισμός είναι σαν τον δρ. Φρανκεστάιν – δημιουργεί τις συνθήκες για τη δική του πτώση». Φύγαμε από το μπαρ του ξενοδοχείου, όπου η μουσική γινόταν αφόρητα δυνατή, και πήγαμε σε μια τεράστια συνεδριακή αίθουσα με μόνο δύο καρέκλες. Είναι απολαυστικό να απολαμβάνεις μια διάλεξη, έστω κι αν ο ομιλητής είναι εμφανώς κουρασμένος και τσεκάρει την ώρα στο τηλέφωνό του.

Παρά την εμπειρία του με τον δογματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Βαρουφάκης τελειώνει το βιβλίο του όχι με μια έκκληση για την εγκατάλειψή της με την κίβδηλη ρήξη του «Brexit» –οι Βρετανοί ψηφοφόροι θα συμμετέχουν τον Ιούνιο σε δημοψήφισμα σχετικό με την ένταξη στην ΕΕ– αλλά για τον εκδημοκρατισμό της από μέσα. Ρωτάω γιατί, από τη στιγμή που γράφει πως «δεν είναι στο DNA της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εξελίσσεται σε μια [δημοκρατική] ομοσπονδία». «Γιατί χρειαζόμαστε τη σύγκρουση με τις Βρυξέλλες και τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης», λέει. «Η λύση δεν είναι να βγούμε από την Ε.Ε., αλλά να έχουμε αυτήν τη συγκρουσιακή αντιπαράθεση μαζί τους». Ελπίζει ότι είναι καλοί οι οιωνοί για το Diem25, το πολιτικό κίνημα που ίδρυσε και έχει στόχο να συσπειρώσει τους προοδευτικούς πολίτες της Ευρώπης για μια δημοκρατική Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Diem25 έχει ήδη κάνει πρόοδο, μου λέει, με τη λίστα υπογραφών για τη διαφάνεια, που απαιτεί οι συναντήσεις του Eurogroup να γίνονται σε live-streaming, φέρνοντας έτσι την αντιδημοκρατική ίντριγκα στο φως. Ο πρόεδρος του Eurogroup έχει ήδη πει ότι θα δημοσιεύσει κάποια από τα έγγραφά του ως απάντηση. «Πρέπει να δείξουμε στους Ευρωπαίους ότι έστω λίγα πρώτα βήματα μπορούν να κάνουν μια μικρή διαφορά προς τη σωστή κατεύθυνση», λέει.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις του βιβλίου είναι για τον χαρακτήρα των πολιτικών: η δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης στην Ευρώπη τα τελευταία τριάντα χρόνια τοποθέτησε τις πολιτικές αποφάσεις για την ευημερία και τη φορολογία στα χέρια «μη εκλεγμένων, δευτεροκλασάτων τεχνοκρατών» και επιτάχυνε την αποπολιτικοποίηση της πολιτικής ζωής, απωθώντας «χαρισματικούς άντρες και γυναίκες» από την πολιτική. Ο ΣΥΡΙΖΑ, λέω, δημιούργησε ελπίδα για λίγο γιατί σηματοδότησε ότι οι πολιτικοί θα μπορούσαν να είναι πολιτικοί. Τα μάτια του Βαρουφάκη φωτίστηκαν. Συμφωνεί. «Ήμασταν πολιτικά ζώα, ναι, αλλά επίσης οι τεχνικές δεξιότητές μας ήταν καλύτερες από της τρόικας. Δεν πιστεύαμε στα μοντέλα της πρότυπης οικονομικής ανάλυσης, έστω κι αν τα κατανοούσαμε». Η αχτίδα της πιθανότητας, αυτή η στιγμή, έχει χαθεί για πάντα; «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι προδώσαμε τον κόσμο. Αλλά η ιδέα πως κάτι σαν αυτό είναι πιθανό έχει σήμερα εμφυτευθεί στο μυαλό των ανθρώπων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και έξω από αυτήν. Πιστεύω ότι αυτή ήταν η μεγαλύτερη συνεισφορά της Αθηναϊκής Άνοιξης».

Και με αυτό, ο Γιάνης Βαρουφάκης –ο άντρας που πάλεψε τις δυνάμεις του κεφαλαίου, προσέφερε θέαμα και απέτυχε– σηκώνεται να φύγει. Απολογείται που πρέπει να φύγει απότομα, αλλά έχει αργήσει για ένα τηλεφωνικό ραντεβού στο Skype. Ξαφνικά μένω μόνος μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων και η σιωπή διαταράσσεται μόνο από το ρολόι. Κοιτάω το βιβλίο˙ στο οπισθόφυλλο υπάρχει ο εξής έπαινος: «Ο αναδυόμενος ροκ σταρ του κινήματος… ο πιο ενδιαφέρον άντρας στον κόσμο… μια διεθνής προσωπικότητα». Ξέχασα να ζητήσω αυτόγραφο.

Περισσότερα από το VICE

Παίξαμε Πόλεμο με τους Γερμανούς στα Σύνορα Ελλάδας – Βουλγαρίας

Τι Έμαθα Από την Ομιλία της Judith Butler Για τα «Σώματα» στο Μέγαρο Μουσικής

Έτσι Είναι η Ζωή στην πιο Φτωχή Χώρα της Ευρώπης

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.