Γυναίκες Μαορί Μιλούν για τα Ιερά Τατουάζ τους

Όταν αποικήθηκε η Νέα Ζηλανδία, το 1800, η αρχαία πρακτική moko kauae –των ιερών τατουάζ στα γυναικεία πρόσωπα– των Μαορί άρχισε να εξαφανίζεται. Σήμερα, αυτή η μορφή τέχνης έχει ξεκινήσει να αναβιώνει. Να λοιπόν τι συμβαίνει όταν «χτυπάς» την ταυτότητά σου στο πρόσωπό σου.

Για τις γυναίκες Μαορί της Νέας Ζηλανδίας, το moko kauae, ή το παραδοσιακό γυναικείο τατουάζ στο πιγούνι, θεωρείται η φυσική εκδήλωση της πραγματικής τους ταυτότητας. Πιστεύεται ότι κάθε γυναίκα Μαορί έχει ένα moko από μέσα της, κοντά στην καρδιά της. Όταν είναι έτοιμη, ο tattoo artist το φέρνει απλώς στην επιφάνεια.

Τον προηγούμενο μήνα, η Nanaia Mahuta έγινε το πρώτο μέλος κοινοβουλίου στον κόσμο που είχε moko kauae. Η 46χρονη έγραψε ιστορία όχι μόνο λόγω της απόφασής της να έχει τη Μαορί ταυτότητά της στο πρόσωπό της στην πολιτική αρένα, αλλά και επειδή αναζωπύρωσε την παράδοση των τατουάζ στις γυναίκες Μαορί.

«Υπάρχουν αρκετά ορόσημα στη ζωή μου και ένιωσα ότι έπρεπε να τα αποτυπώσω με έναν τρόπο που να δηλώνει κάτι θετικό για την ταυτότητά μου», είπε η Nanaia (κάτω). «Ποια είμαι, από πού κατάγομαι και ποια θέλω να είναι η συμβολή μου. Όταν το έκανα, ένιωσα απίστευτα ήρεμη. Ένιωσα ότι βρισκόταν πάντα εκεί».

Το moko της Nanaia σηματοδότησε την επέτειο από τον θάνατο του πατέρα της και το σχέδιό του ενσωματώνει τα παραδοσιακά σκαλιστά μοτίβα της φυλής της, Ngāti Maniapoto. Έκανε, όμως, επίσης το moko για να εμπνεύσει την τρίχρονη κόρη της. «Ως νεαρή γυναίκα Μαορί, θέλω η κόρη μου να γνωρίζει ότι τα πάντα απλώνονται μπροστά της. Το μόνο που χρειάζεται είναι να ανοίξει τα χέρια της και να τα αρπάξει».

Η πρώτη φορά που βρέθηκε η Nanaia στο κοινοβούλιο με το moko ήταν συγκινητική. «Οι υπόλοιπες γυναίκες Μαορί ήταν απίστευτα υπερήφανες», θυμάται. «Είναι ενδιαφέρον. Ο κόσμος σε κοιτάει διαφορετικά. Είναι μια πολιτισμική στάμπα και λέει ξεκάθαρα πως όταν κάθομαι σε ένα τραπέζι αντιπροσωπεύω έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης».

Τα τατουάζ προσώπου και σώματος των Μαορί είναι γνωστά ως tā moko. Είναι μια αρχαία μορφή τέχνης που προέρχεται από τη δυτική Πολυνησία. Τα περίτεχνα σχέδια λαξεύονταν στο δέρμα με τη χρήση ενός εργαλείου που ονομαζόταν uhi. Στη συνέχεια, το μελάνι χυνόταν στις χαραγμένες γραμμές. Το tā moko αντιπροσωπεύει την οικογενειακή κληρονομιά και την κοινωνική θέση αυτού που το φοράει. Πιστεύεται ότι ο αποδέκτης του τατουάζ επισκέπτεται μια πνευματική σφαίρα στην οποία συναντά τους προγόνους του και επιστρέφει καινούργιος άνθρωπος.

Για τις γυναίκες Μαορί, όπως σημειώνει ο ιστορικός Michael King στο σημαίνον βιβλίο του Moko, το moko ήταν μια ιεροτελεστία που σηματοδοτούσε τη μετάβαση από την παιδική ηλικία ενός κοριτσιού στην ενηλικίωση.

Όμως από το 1840, με τη μαζική άφιξη των Άγγλων εποίκων, οι Μαορί εκδιώχθηκαν από τη γη τους και ξεκίνησε η διαδικασία της αφομοίωσης. Ψηφίστηκαν αποικιοκρατικοί νόμοι που απαγόρευαν αυτούς που είναι γνωστοί ως tohunga, τους εμπειρογνώμονες δηλαδή Μαορί σε οποιονδήποτε τομέα, ενώ τα παιδιά έτρωγαν ξύλο με βέργα αν μιλούσαν Μαορί στο σχολείο. Τη δεκαετία του 1970, το moko είχε σχεδόν πεθάνει. Μόνο μερικές ηλικιωμένες γυναίκες το είχαν, ενώ σε άλλες περιοχές τα τατουάζ στο πρόσωπο είχαν αποκτήσει αρνητική χροιά˙ καθώς τα υιοθέτησαν δυσαρεστημένοι Μαορί που ζούσαν στις πόλεις, τα τατουάζ συνδέθηκαν με τις συμμορίες και το έγκλημα.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν τη δεκαετία του 1980 έπειτα από πιέσεις για την αναβίωση της γλώσσας και της κουλτούρας των Μαορί και τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αναβίωση της αρχαίας πρακτικής ανάμεσα τόσο στις ηλικιωμένες όσο και στις νεαρές γυναίκες Μαορί. Η 33χρονη tā moko καλλιτέχνιδα, Pip Hartley, ανήκει στη νέα γενιά των Μαορί που είναι συνεχιστές αυτής της μορφής τέχνης. Όταν ήταν 18 ξεκίνησε να ταξιδεύει σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας για να μάθει την αρχαία τέχνη προτού ανοίξει φέτος το δικό της μαγαζί για τατουάζ στο Auckland, το Karanga Ink.

Η διαδικασία moko είναι ιδιαίτερα προσωπική, λέει η Pip. «Προτιμώ να σχεδιάζω απευθείας πάνω σε κάποιον, διότι ανταλλάσσουμε wairua ή αλλιώς ενέργειες. Υπάρχει μια αλληλεπίδραση με το περίγραμμα του σώματος και μεταφράζεται η ιστορία του. Για πολλούς ανθρώπους, αυτό είναι μια εμπειρία που σε μεταμορφώνει. Κάθε φορά που το βλέπουν, τους θυμίζει τι έχουν καταφέρει και ξέρουν ότι οι πρόγονοί τους τους προστατεύουν».

Όταν μια γυναίκα είναι έτοιμη να κάνει το moko kauae, νιώθει να την καλεί μια φωνή από μέσα της, όπως λέει η Pip. «Σίγουρα έχει να κάνει με το ότι αντιπροσωπεύουν τον πολιτισμό τους, ότι αφοσιώνονται σε αυτόν και συνδέονται στενότερα με τους προγόνους τους. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να το κοιτάζουν με μισό μάτι, άνθρωποι που δεν το κατανοούν, αλλά νομίζω ότι αυτές οι wahine είναι προετοιμασμένες γι' αυτό. Νιώθουν σιγουριά. Ανυπομονώ να κάνω το δικό μου».

Η υφαντουργός Jude Hoani, όταν έκανε το moko της τον περασμένο χρόνο, ένιωσε ότι καθόρισε ποια είναι. «Έχω ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να ανήκει σε πολλές κουλτούρες», λέει, «και για εμένα ήταν σαν μια δήλωση του ποια είμαι σε σχέση με αυτήν τη χώρα. Αυτό είναι κάτι που σκεφτόμουν τα τελευταία 20 χρόνια».

Η Jude (κάτω) άνοιξε για πρώτη φορά το θέμα με τον σύζυγό της όταν αυτός ήταν ακόμα εν ζωή. «Μου είπε: "Δεν θέλω να το κάνεις". Εγώ του είπα: "Δεν είναι δική σου δουλειά και δεν πρόκειται για κοινή απόφαση, πρέπει να το καταλάβεις αυτό"». Ο ξάδερφός της, ο διάσημος tā moko καλλιτέχνης Gordon Toi, της έλεγε περιπαιχτικά: «Σου έχω φυλάξει μια θέση στο τραπέζι μου».

Όταν ο μεγάλος αδερφός της Jude πέθανε από νεφρική ανεπάρκεια, εκείνη πήρε την τελική απόφαση. «Ήμασταν πάρα πολύ κοντά. Εκείνη την εποχή ο Gordon εμφανίστηκε και πάλι στη ζωή μου και του είπα: "Είμαι έτοιμη για το τραπέζι σου"».

Η Jude λέει ότι το τατουάζ, το οποίο πήρε μισή ώρα για να γίνει με το κανονικό πιστόλι, δεν πόνεσε. «Περισσότερο θα έλεγα ότι ήταν άβολο. Ένα μεγάλο κομμάτι πορτοκαλιού στο στόμα και τελειώσαμε». Το σχέδιο στο πιγούνι της είναι το περίγραμμα ενός ruru ή αλλιώς μιας κουκουβάγιας. Κατά την παράδοση των Māori, το ruru είναι το kaitiaki (ο φύλακας) του πιγουνιού. Το moko της έχει επίσης στοιχεία από σχέδια που χρησιμοποιεί αποκλειστικά η φυλή της, οι Ngāpuhi.

Από τότε που έκανε το moko της, η Jude λέει ότι νιώθει πιο ορατή. «Πολλοί άνθρωποι στην πόλη μου που δεν μου είχαν μιλήσει ξανά, άρχισαν να μου μιλάνε. Μπορούν να με δουν, βλέπουν εμένα, βλέπουν το πρόσωπό μου, βλέπουν τα μάτια μου».

«Μιλούσα με μία Pākehā [λευκή Νεοζηλανδή] φίλη μου τις προάλλες, η οποία είναι γύρω στα 70», συνέχισε η Jude. «Μου έλεγε ότι θέλει να πηγαίνει στην πόλη όλο και λιγότερο, επειδή όταν στέκεται σε έναν πάγκο την αγνοούν. Μου είπε: "Είμαι σίγουρη ότι είναι λόγω της ηλικίας μου". Τώρα που έχω αυτό το moko, αυτό δεν μου συμβαίνει. Δεν είμαι αόρατη».

Η 48χρονη Benita Tahuri (κάτω) πέρασε περισσότερη από τη μισή ζωή της κάνοντας σκέψεις για το αν θα κάνει moko, το μέσο χρονικό διάστημα δηλαδή που χρειάστηκαν οι γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε. «Πάντα ήξερα μέσα μου ότι ήθελα να το κάνω και ύστερα από πολλές αλλαγές στη ζωή μου, πολλές δοκιμασίες και έντονο συλλογισμό, ήξερα ότι ήταν αυτό που έπρεπε να κάνω», λέει.

«Για εμένα αντιπροσώπευε την επούλωση, τον προβληματισμό, τη δύναμη και την ταυτότητα. Δεν σκεφτόμουν συνειδητά – η φυσική εκδήλωση του moko είναι το τέλος του ταξιδιού».

«Λένε ότι δεν μπορούν να το κάνουν όλοι και ότι πρέπει να το κερδίσεις», εξηγεί η Benita. «Εγώ πιστεύω, όμως, πως αν είσαι Μαορί, είναι αναφαίρετο δικαίωμά σου. Κανείς δεν μπορεί να σε σταματήσει αν εσύ πιστεύεις ότι πρέπει να το κάνεις. Είναι κάτι που κάποτε ήταν φυσιολογικό και έπαψε να είναι. Πρέπει να αγωνιστούμε για να ανακτήσουμε πάρα πολλά πράγματα, γι' αυτό και δεν πρέπει να βάζουμε εμπόδια».

Η Benita κατάγεται από τις φυλές Ngāti Kahungunu και Tūhoe. Μεγάλωσε στη μικρή πόλη της Wairoa, στο Βόρειο Νησί της Νέας Ζηλανδίας. Η τοπική παμπ είχε έναν άγραφο νόμο. Το πίσω μπαρ ήταν για τους Μαορί και το μπροστινό για τους Pākehā [τους λευκούς]. Κανείς δεν μιλούσε Μαορί δημόσια. Μετακόμισε στην πόλη και έστειλε τα παιδιά της σε σχολείο Μαορί και τώρα οι κόρες της Honey (23) και Anahera (25) έχουν τα δικά τους moko.

«Ήθελα να αισθάνονται ότι το moko ήταν κάτι φυσιολογικό γι' αυτές», εξηγεί η μητέρα τους. «Για εμένα ήταν μια διαφορετική διαδικασία, αλλά για εκείνες ήταν κάτι απλό. Αυτό είναι που το κάνει τόσο ξεχωριστό. Δεν μπορείς να το κρύψεις, όπως κάνεις με ένα τατουάζ που μπορείς να το καλύψεις με μια μπλούζα. Είναι εκεί για μια ζωή. Είναι μια αφοσίωση στον εαυτό σου και την ταυτότητά σου.

Λέει: "Στέκομαι στο ύψος μου και είμαι αυτή που βλέπεις"».

Καθώς η βελόνα τρυπούσε το δέρμα της Drina Paratene, εκείνη ένιωσε την απόλυτη γαλήνη. «Είχα προετοιμάσει ήδη διανοητικά τον εαυτό μου», λέει η 52χρονη (βλέπε κάτω). «Κάναμε karakia [προσευχές] πριν ξεκινήσουμε. Περίμενα να πονέσω πολύ, αλλά δεν ένιωσα τίποτα».

Ξαπλώνοντας στο πάτωμα του σπιτιού της, η Drina έλαβε το moko της από την καλλιτέχνιδα Pip Hartley. Η Pip χρησιμοποίησε το παραδοσιακό εργαλείο, το uhi, το οποίο στην προαποικιακή εποχή ήταν μια σμίλη φτιαγμένη από οστό, την οποία βουτούσαν σε χρωστική ουσία και τη χρησιμοποιούσαν για να κόψουν το δέρμα. Η Pip χρησιμοποιεί βελόνα στο uhi της και απλώνει το μελάνι με το χέρι στο δέρμα, ακολουθώντας την παραδοσιακή τεχνική.

«Ήθελα να χρησιμοποιήσω το uhi επειδή μας συνδέει με τους προγόνους μας και τις εμπειρίες τους», λέει η Drina, δασκάλα της γλώσσας των Μαορί. «Σκεφτόμουν ότι μάλλον τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα στη συνέχεια, αλλά έμεινα ξαπλωμένη για έξι ώρες και δεν πόνεσα καθόλου».

Η Drina συμμετείχε στο πολιτικό κίνημα Kōhanga Reo, το οποίο ασκούσε πιέσεις για την αναβίωση της γλώσσας Μαορί στις αρχές της δεκαετίας του '80. «Ήθελα να ανήκω σε μια συλλογικότητα γυναικών που έχουν moko kauae για να αναβιώσω αυτό το tikanga [έθιμο], έτσι ώστε να το κάνουμε κάτι το φυσιολογικό στην κοινωνία μας», λέει. Το moko της Drina συμβολίζει τις τρεις αξίες που πιστεύει ότι είναι απαραίτητες για να έχει νόημα η ζωή. Η πρώτη είναι η tika, ή αλλιώς τιμιότητα και ακεραιότητα, η δεύτερη είναι η pono, ή η πίστη σε μια ανώτερη πνευματική δύναμη, και η τρίτη είναι η aroha που σημαίνει αγάπη. «Ήθελα να [μεταδώσω] αυτές τις αξίες στα παιδιά και τα εγγόνια μου», λέει. «Όταν βλέπουν το moko kauae στέλνω ένα μήνυμα που μιλάει για το πώς να ζεις μια ζωή με νόημα»

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.

Περισσότερα από το VICE

Η Δουλειά της Ιερόδουλης Ήταν Εύκολη, η Αποκάλυψη στον Πατέρα μου Όχι

Ο Οδηγός για να Αναγνωρίσεις τα Κομματόσκυλα της Σχολής σου

Το Ντουέτο των Νεαρών Χίπηδων Πίσω από το «Πορτοκαλί» LSD