Δεν της φαίνεται ιδιαίτερα, αλλά η Αθήνα, είναι μια πόλη που δομήθηκε με βάση τον μοντερνισμό, το κίνημα που εμφανίστηκε στις δυτικές κοινωνίες στα τέλη του 19ου αιώνα, σαν μια μικρή επανάσταση απέναντι σε κύματα όπως αυτά του ρεαλισμού, του ρομαντισμού ή του ακαδημαϊσμού. Σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική, στόχος ήταν η εξέλιξη των βιομηχανοποιημένων μεθόδων δόμησης και η απομάκρυνση από τις κλασικές φόρμες διακόσμησης.
Στην Αθήνα, περπατάμε καθημερινά μπροστά από αρχιτεκτονικά διαμάντια, τα οποία, όντας -τα περισσότερα- εγκαταλελειμμένα, δεν θυμίζουν σε τίποτα αυτό που κάποτε ήταν. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να μοιραστούν με κάθε μέσο τη σημαντικότητα και την ομορφιά των κτιρίων που σαπίζουν γύρω μας αβοήθητα, τη στιγμή που θα μπορούσαν να είναι λειτουργικά. Μιλάω για την ομάδα «Αθηναϊκός Μοντερνισμός», η οποία μετράει περίπου 18.000 μέλη στο Facebook. Όντας ένα από αυτά, αποφάσισα να επικοινωνήσω με τον ιδρυτή της, Αποστόλη Αρτινό, με σκοπό να μάθω περισσότερα για την ιστορία αυτού του αρχιτεκτονικού κινήματος στη χώρα μας.
Videos by VICE
VICE: Αρχικά, θα ήθελα να μου μιλήσεις λίγο για την ομάδα που έχεις δημιουργήσει στο Facebook.
Αποστόλης Αρτινός: Δημιουργήθηκε πριν δέκα χρόνια περίπου – το 2008, αν θυμάμαι καλά. Στην αρχή η σελίδα ήταν κλειστή, δεν μπορούσε να ποστάρει δηλαδή ο καθένας, και ανέβαζα κυρίως φωτογραφίες αρχείου. Μετά από κάποια χρόνια άνοιξε και οι αρχιτέκτονες Νίκος Καβαδάς και -λίγο αργότερα- Νίκος Μοίρας, άρχισαν να το εμπλουτίζουν καθημερινά με φωτογραφίες κτιρίων και με άλλες πληροφορίες. Και οι δυο είναι πλέον, μαζί με μένα, συνδιαχειριστές της σελίδας. Η ομάδα έχει πια ξεπεράσει τα 17.000 μέλη και σήμερα όλο και περισσότεροι συμμετέχουν στον διάλογο που αναπτύσσεται εκεί.
Κάνετε και κάποιες συναντήσεις, σωστά;
Ναι, αν και δεν έχουν τακτικότητα, ούτε τυπικότητα και οι συζητήσεις είναι μάλλον προβλέψιμες.
Η Κυψέλη είναι ένα ανοικτό μουσείο αρχιτεκτονικής. Το Κολωνάκι επίσης, η περιοχή του Μουσείου.
Επαγγελματικά, με τι ασχολείσαι;
Είμαι συγγραφέας και επιμελητής εκθέσεων σύγχρονης τέχνης.
Πώς θα εξηγούσες τον μοντερνισμό σε κάποιον που δεν γνωρίζει από αρχιτεκτονική;
Ένας εύκολος τρόπος για να εξηγήσεις το μοντέρνο είναι να τον δείξεις στην εποχή του. Βγάζει μάτι. Εκφέρει έναν καινοφανή λόγο. Όπως για παράδειγμα το FIX του Ζενέτου στην Συγγρού, ένα κτίριο – συμβάν, μοναδικό και για μένα, παράδειγμα μορφικής συγκίνησης. Αν κάτι χαρακτηρίζει τα μοντέρνα κτίρια θα ’λεγα, πολύ πρόχειρα, ότι είναι ο ορθολογικός τους λειτουργισμός, η τεχνολογική τους προσήλωση αλλά και μια διακοσμητική αδιαθεσία που έχουν.
Γιατί υπάρχει τόσο έντονα στην Αθήνα η μοντέρνα αρχιτεκτονική;
Η Αθήνα, στην πραγματικότητα, είναι μια σύγχρονη πόλη. Ανέπτυσσε το μέγεθoς της όταν το μοντέρνο κίνημα συνέταζε τον σχεδιαστικό του λόγο. Η «Χάρτα» του μοντέρνου συντάχθηκε στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1933 στον προαύλιο χώρο του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου έλαβε χώρα το 4ο Διεθνές Συνέδριο της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Εκεί ο Le Corbusier θα εκφωνήσει την καταστατική, για την μοντέρνα αρχιτεκτονική, ομιλία του «Αήρ, Ήχος, Φως», περιγράφοντας τις αντιλήψεις του για το νέο ιδανικό περιβάλλον ζωής. Απ’ τις ταράτσες των πρώτων μοντέρνων πολυκατοικιών που είχαν αρχίσει να ανεγείρονται θα αντικρίσει και τον Παρθενώνα. Μάλιστα, θα υπογράψει κάποια από αυτά τα κτίρια, επικυρώνοντάς τα, όπως για παράδειγμα την μπλε πολυκατοικία του Κυριάκου Παναγιωτάκου στα Εξάρχεια.
Η Αθήνα δεν σχεδιάστηκε. Την Αθήνα τη συγκρότησε το συμβάν της εσωτερικής μετανάστευσης.
Σε ποιες περιοχές υπάρχουν τα περισσότερα κτίρια που ανήκουν στην αθηναϊκή modernite;
Σε όλο το κέντρο της Αθήνας. Η Κυψέλη, για παράδειγμα, είναι ένα ανοικτό μουσείο αρχιτεκτονικής. Το Κολωνάκι επίσης, η περιοχή του Μουσείου. Η συντριπτική πλειονότητα του κτιριακού αποθέματος του κέντρου της Αθήνας έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτό που δεν έχει η Αθήνα είναι πεζοδρόμια για να μπορείς να δεις αυτό που σε περιβάλλει. Στο γκρουπ, όλο και περισσότερα μέλη τραβούν φωτογραφίες κτιρίων και τις ανεβάζουν. Βλέπουν κάτι σ’ αυτά τα κατασυκοφαντημένα κτίρια και το δείχνουν στους άλλους – μία υπέροχη χειρονομία.
Σε τι κατάσταση βρίσκονται αυτά; Θεωρούνται διατηρητέα;
Σε άθλια κατάσταση, όπως και τα περισσότερα κτίρια της Αθήνας. Η κρίση επιδείνωσε αυτήν την κατάσταση. Διατηρητέα έχουν κριθεί ελάχιστα, όπως τα οικοδομικά τετράγωνα γύρω απ’ το Μουσείο. Αλλά το να κριθεί ένα κτίριο διατηρητέο δεν σημαίνει και πολλά στην Ελλάδα.
[VICE Video] Είναι η Αθήνα το Νέο Βερολίνο;
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.
Ποια είναι κατά την άποψή σου τα βασικά λάθη που έχουν γίνει πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά στην πόλη;
Η Αθήνα δεν σχεδιάστηκε. Την Αθήνα τη συγκρότησε το συμβάν της εσωτερικής μετανάστευσης. Μαζικές εισροές πληθυσμού που το επείγον της στέγασής του δεν άφησε και πολλά περιθώρια σχεδιασμού. Το φαινόμενο της αντιπαροχής, η μικρή ιδιοκτησία που διέσπειρε και μια αδιάφορη κρατική πολιτική, επέφεραν μια υποβαθμισμένη αστικοποίηση. Εγκαταλελειμμένες οικοδομές, αυθαίρετες προσθήκες, καταπατήσεις δημοσίου χώρου. Μια ιδιόμορφη νεωτερικότητα που εξαπλώνει συνεχώς τα καρκινικά της κύτταρα σε όλο το αττικό τοπίο. Μια ιδιόχειρη πόλη που δεν αναγνωρίζεται σε καμιά υπευθυνότητα. Ένα καπρίτσιο μόνο.
Ποια κτίρια πρέπει να επισκεφτεί οπωσδήποτε κάποιος που θέλει να πάρει μια γεύση από αθηναϊκό μοντερνισμό;
Θα ‘θελα να πω το FIX της Συγγρού, αλλά με την κακοποίηση που έχει υποστεί, έχει χάσει πλέον το νόημά του. Η κακοποίησή του είναι το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό σκάνδαλο της εποχής μας. Θα του πρότεινα, λοιπόν, να επισκεφθεί την μπλε πολυκατοικία στη Πλατεία Εξαρχείων, το σχολείο του Πικιώνη στον Λυκαβηττό, τον μοντερνίστικο ερειπιώνα των Προσφυγικών στην Αλεξάνδρας, το Ωδείο του Δεσποτόπουλου στη Ρηγίλλης, το εργαστήριο της Σπητέρη, έργο του Αριστομένη Προβελέγγιου στην οδό Κυκλάδων 8, στην Κυψέλη. Αυτά είναι κάποια απ’ τα αγαπημένα μου.
Δεν υποστηρίζω ότι όλα τα κτίρια πρέπει να διατηρηθούν, δεν είναι όλα «μοντέρνοι Παρθενώνες».
Μπορείς να προτείνεις μια σχετική βιβλιογραφία;
Κυκλοφορούν πλέον πολλά βιβλία, όπως «Η αστική πολυκατοικία της Μεσοπολεμικής Αθήνας» του Μανόλη Μαρμαρά, η «Ιστοριογραφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής» του Παναγιώτη Τουρνικιώτη, ή το «Η αρχιτεκτονική της μετάβασης στην Αθήνα του Μεσοπολέμου», του Νίκου Χολέβα.
Θέλεις να μου πεις δυο λόγια και για τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες της εποχής;
Υπάρχουν πολλοί, αλλά θα σταθώ σε δύο, επειδή είναι βασικές και πολύ διαφορετικές, παραδειγματικές μορφές. Ο Άρης Κωνσταντινίδης και ο Τάκης Ζενέτος. Ο Κωνσταντινίδης για τον υπαίθριο λυρισμό του και ο Ζενέτος για την τεχνολογική του μέθη. Το μοντέρνο κίνημα στην Ελλάδα διαχύθηκε μέσα στην εγκάρσια τομή αυτών των εμβληματικών μορφών.
Πιστεύεις ότι θα έπρεπε να έχει μεριμνήσει η πολιτεία για τη διατήρηση αυτών των κτιρίων; Τι θα μπορούσε να έχει γίνει;
Τα κτίρια χρειάζονται προστασία και φροντίδα. Θα έπρεπε, όπως στο Παρίσι, να υπάρχουν προγράμματα υποχρεωτικών -κάθε δέκα χρόνια- συντηρήσεων. Επίσης, κάποια κτίρια ή και σύνολα κτιρίων επείγει να κριθούν διατηρητέα ώστε να γλιτώσουν απ’ την κατεδάφιση. Δεν υποστηρίζω ότι όλα πρέπει να διατηρηθούν, δεν είναι όλα «μοντέρνοι Παρθενώνες». Η ζωή χτίζεται πάνω σε ερείπια, όπως άλλωστε κι ο ίδιος ο Παρθενώνας. Οι πόλεις μας είναι ένα παλίμψηστο εγγραφών και μόνο γι’ αυτόν τον λόγο έχουν ενδιαφέρον.
Περισσότερα από το VICE
«Είμαστε Τρελοί κι Ευτυχισμένοι»: Μια Γερή Φωτογραφική Βουτιά στα Εξάρχεια του 1980
Δέκα Ερωτήσεις σε Έναν Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου για το «Μακεδονικό»
