Τι μας ‘Εμαθε η Τραγωδία στο Εργοστάσιο Rana Plaza στο Βangladesh

Kοινοποίηση

Photo via Taslima Akhter

Νομίζω ότι δεν είμαι η μόνη που αισθάνεται λίγο ‘ένοχη’ για την κατάρρευση του εργοστασίου Rana Plaza. Νιώθω συνένοχη όταν αγοράζω κάτι από μια μεγάλη αλυσίδα ένδυσης. Νιώθω άγχος όταν αρχίζω να κοιτάω τις σελίδες του εθιστικού ηλεκτρονικού καταστήματος του Topshop. Αισθάνομαι βρώμικη όταν βρίσκω ετικέτα Made In Bangladesh στη γεμάτη ντουλάπα μου, γιατί γνωρίζω πως έχω γίνει κληρονόμος ενός παγκόσμιου συστήματος που είναι αναμφισβήτητα άδικο.

Videos by VICE

Αυτό το σύστημα αποκαλύφθηκε πλήρως πριν από ένα χρόνο περίπου, στις 24 Απριλίου, όταν κατάρρευσε το εργοστασιακό συγκρότημα κατασκευής ενδυμάτων Rana Plaza στη Ντάκα του Μπαγκλαντές, στοιχίζοντας τη ζωή σε περισσότερους από 1.130 εργαζομένους-πολλοί από τους οποίους ήταν νέες γυναίκες οι οποίες έραβαν ρούχα για μεγάλα ονόματα της μόδας έναντι ενός δολαρίου την ημέρα. Αυτό που συνέβη στο Rana Plaza ήταν η χειρότερη καταστροφή σε εργοστάσιο ενδυμάτων στη καταγεγραμμένη ιστορία, ενώ το πιο τραγικό είναι ότι ακόμα υπάρχουν πτώματα κάτω από τα ερείπια που περιμένουν να ανασυρθούν. Σήμερα υπάρχουν 2.500 επιζώντες τραυματίες και 800 ορφανά που έχασαν τους γονείς τους σε μια χιονοστιβάδα από σκυρόδεμα, ραπτομηχανές και φθηνά πολυεστερικά ρούχα.

Πως συμβιβάζεται ακόμα και η πιο περίεργη σουβλιά ενοχής προς τον καταναλωτή με αυτό το απερίγραπτο επίπεδο τραγωδίας; Πολλά από όσα έχουν γραφεί γύρω από το Rana Plaza προσπαθούν, διακριτικά, να συμβιβάσουν τη δυσφορία του καταναλωτή που αισθάνθηκαν πέρυσι οι πλούσιοι δυτικοί. Όλοι, από τους οικονομολόγους της ελεύθερης αγοράς μέχρι τη Vogue έχουν πει ότι το Μπαγκλαντές βιώνει στον 21ο αιώνα το αντίστοιχο αυτού που είχε συμβεί το 1911 στη Νέα Υόρκη, στην πυρκαγιά του εργοστασίου Triangle Shirtwaist. Συμπέρασμα από όλο αυτό είναι ότι η ακμάζουσα βιομηχανία ενδυμάτων του πάμπτωχου έθνους είναι σημάδι προόδου, εφόσον το Rana Plaza οδηγεί σε μεγαλύτερη προστασία των εργαζομένων, μια αύξηση των μηνιαίων μισθών τους πάνω από τα 68$ και συμφωνίες για τις συνθήκες ασφαλείας (αλλαγές για τις οποίες οι συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη).

Αυτό το επιχείρημα φαίνεται ότι βρίσκει θιασώτες και στο Μπαγκλαντές. Μετά την πυρκαγιά στο Tazreen Fashions, το 2012, σημειώθηκε ακόμα μια τραγωδία σε εργοστάσιο του Μπαγκλαντές. Με αυτή την αφορμή ο ντόπιος συγγραφέας Zafar Sobhan έγραψε «Η πιο σκληρή και ακόμα πιο δύσκολη αλήθεια είναι ότι αυτά τα κάτεργα είναι σημάδια ενός είδους προόδου. Το 2012, λίγοι Μπαγκλαντεσιανοί πεθαίνουν από την πείνα πια. Αυτό δεν συνέβαινε πριν από μια γενιά». Άλλοι συγκρίνουν τα δεινά του έθνους με την Κίνα, που έχει προφανώς εξελιχθεί από τη δεκαετία του ’90 οπότε και μάθαμε για τις συνθήκες που επικρατούσαν στα κάτεργα της Nike, σε ένα ‘απίθανο παιδί’ του βιομηχανικού καπιταλισμού.

Η Μπαγκλαντεσιανή πρώην εργάτρια σε εργοστάσιο, Sumi Abedin επέζησε από τη φωτιά στο Tazreen  πηδώντας από παράθυρο του τρίτου ορόφου του εργοστασίου. «Σας παρακαλώ, μην μποϋκοτάρετε τα προϊόντα του Μπαγκλαντές» είπε σε μια εκδήλωση της Oxfam Αυστραλίας πριν από μερικές μέρες στο Σίδνεϊ. Υπενθύμισε στο κοινό ότι εκατομμύρια εργάτες στο Μπαγκλαντές (οι περισσότεροι από αυτούς είναι νέες γυναίκες) εξαρτώνται από την εθνική βιομηχανία ένδυσης για να μπορούν να θρέψουν τις οικογένειες και τα παιδιά τους.

Η μεταφράστρια της Sumi και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των Μπαγκλαντεσιανών εργαζομένων στα εργοστάσια ένδυσης, Kalpona Akter, προειδοποίησε επίσης για ένα ενδεχόμενο μποϊκοτάζ. «Εάν μποϊκοτάρετε, απλώς κάνετε κακό στους ανθρώπους που προσπαθείτε να βοηθήσετε» είπε η Kalpona. «Αυτό που συμβαίνει στα εργοστάσια του Μπαγκλαντές, συμβαίνει στις αγορές ενδυμάτων όλου του κόσμου: στη Νοτιοανατολική Ασία, την Κίνα ακόμα και την Νότια Αμερική» είπε. Το επιχείρημα αυτό ενισχύεται από αμέτρητα πρωτοσέλιδα. Για παράδειγμα, η αλυσίδα Zara έχει κατηγορηθεί πολλές φορές ότι χρησιμοποιεί κάτεργα στην αγορά της Αργεντινής.

Αυτό που προκαλεί σύγχυση είναι ότι δεν γνωρίζουμε πραγματικά που ή σε ποιες συνθήκες κατασκευάζονται τα περισσότερα ρούχα μας, κυρίως επειδή οι λιανοπωλητές και οι πράκτορες που τους προμηθεύουν μισούν να μιλάνε για αυτά τα πράγματα. Ως καταναλώτρια βρίσκω πραγματικά δελεαστικό να βάλω νοητικά σε μια μαύρη λίστα όσους παράγουν στο Μπαγκλαντές -όλοι από την Just Jeans και την Kmart μέχρι την H&M και την Adidas- προς όφελος κάποιας πιο μικρής ετικέτας, αλλά είναι πιθανό να ανήκουν σε έναν μεγαλύτερο όμιλο που αναθέτει τη δουλειά κάπου στην Ασία.

Ορισμένοι πράκτορες-προμηθευτές ανοίγονται και μιλάνε. Αυτή την εβδομάδα, έκανα μια συνέντευξη για το FBi Radio με μια πρώην πράκτορα προμηθεύτρια, την Ceridwen Filer, η οποία ταξίδευε σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία για μάρκες όπως οι Rivers, Target, Harris Scarfe, και Myer. Είπε ότι έχει δει εργοστάσια ενδυμάτων που είναι ασφαλή και μερικά που είναι τρομακτικά. Μια από τις πιο καλύτερες αναμνήσεις της είναι από ένα χωριό στα βουνά της Δημοκρατίας της Τσεχίας όπου φτιάχνονταν γυάλινα χριστουγεννιάτικα στολίδια. Και η χειρότερη όταν επισκέφτηκε ένα εργοστάσιο ρούχων έξω από το Ningbo στην ηπειρωτική Κίνα, το 2011. «Αυτή ήταν η πιο λυπηρή μέρα της ζωής μου στο χώρο της αγοράς προϊόντων» είπε.

Η Ceridwen είπε ότι οι εργάτες στο εργοστάσιο του Ningbo δεν την κοιτούσαν καν στα μάτια, γεγονός που την έκανε να αισθάνεται ότι είχαν λάβει οδηγίες εκ των προτέρων να μην αλληλεπιδρούν με τους ξένους. Καθόλου καλό σημάδι στον τομέα των προμηθειών προϊόντων παγκοσμίως. Μου είπε ότι την κύρια ευθύνη για την ανυπαρξία ανθρώπινων συνθηκών εργασίας κατά κύριο λόγο την έχουν οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων, καθώς επίσης και οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις σε αυτές τις χώρες, αν και οι λιανοπωλητές έχουν επίσης τεράστια υποχρέωση να ψωνίζουν τις προμήθειες τους από εκεί που σέβονται τους εργαζομένους. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τους άλλους ανθρώπους καλά» είπε.

Πολλές ομάδες ακτιβιστών και διεθνείς λομπίστες, συμπεριλαμβανομένων της Oxfam Αυστραλίας, προσπαθούν να αλλάξουν τη μυστική φύση του παγκοσμιοποιημένου λιανεμπορίου, το χρόνο που έχει περάσει από την τραγωδία στο Rana Plaza. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας επίσης πιέζει για Συμφωνία για την ασφάλεια στα εργοστάσια ένδυσης στο Μπαγκλαντές, την οποία μέχρι σήμερα έχουν υπογράψει μεγάλες αλυσίδες λιανικού εμπορίου.  Αυτή η Συμφωνία είναι νομικά δεσμευτική, που σημαίνει ότι εάν ένας λιανέμπορος την υπογράψει και στη συνέχεια χρησιμοποιήσει ένα επισφαλές εργοστάσιο, έχουν ευθύνη έναντι του νόμου. Για να υλοποιηθεί αυτό το σημείο της απόδοσης ευθύνης στους λιανέμπορους θα χρειαστεί πολύ δουλειά και για αυτό η επίδραση της Συμφωνίας δεν θα είναι γνωστή για ακόμα 12 έως 18 μήνες.

Αλλά η υπογραφή ενός εγγράφου κάνει πράγματι διαφορά; Ορισμένοι έμποροι λιανικής πιστεύουν ότι η υπογραφή της Συμφωνίας είναι ένα σημάδι ότι η άλλοτε ηθικά τρωτή αλυσίδα εφοδιασμού είναι τώρα καθαρή. Η Lucy Siegle, ακτιβίστρια μόδας και συγγραφέας του We Are What We Wear (Είμαστε Αυτό Που Φοράμε), ήταν διπλωματικά επικριτική όταν της είπα για αυτή τη στάση. «Η υπογραφή της Συμφωνίας δεν είναι ασημένια σφαίρα. Δεν είναι πανάκεια. Είναι ένα πρώτο βήμα [και] μπράβο για την υπογραφή, αλλά συγχωρήστε με εάν δεν σας φτιάξω κέικ ή δεν σας απονείμει ιπποτικό τίτλο, επειδή δεν είναι αρκετό» είπε.

Οπότε, τι είναι αρκετό;

Η πρώτη απάντηση είναι προφανής, αλλά είναι ευκολότερο να το λες παρά να το κάνεις: πρέπει να υπάρξει γενική αναμόρφωση των εργοστασίων των αναπτυσσομένων εθνών (και πιθανώς ορισμένων εργοστασίων στα ‘αναπτυγμένα’ έθνη επίσης). «Έχουμε εντοπίσει προβλήματα σε κάθε εργοστάσιο του Μπαγκλαντές που επιθεωρήσαμε» είπε στους New York Times αυτή την εβδομάδα ο Brad Loewen, ο επικεφαλής επιθεωρητής ασφαλείας της Συμφωνίας. «Οι πύλες των εργοστασίων είναι κλειστές σε ποσοστό 90% και σε κάποιες περιπτώσεις ήταν κλειδωμένες ακόμα κι όταν οι μηχανικοί ασφάλειας μας ήταν εκεί». (Προς ενημέρωση σας: Οι κλειδαριές δεν είναι για να κρατάνε τους ανθρώπους έξω).

Δεν είναι εύκολο να πούμε ποιος θα έπρεπε να είναι υπεύθυνος για την αναμόρφωση των εργοστασίων και το δείξιμο με το δάχτυλο έχει γίνει ρουτίνα στο ντιμπέιτ για την προμήθεια ενδυμάτων. Η Lucy Siegle λέει ότι οι λιανέμποροι έχουν γίνει άγαρμποι και άνετοι με τη «συμπίεση του συστήματος» για φθηνή και χωρίς κανονισμούς εργασία προς όφελος τους και χρειάζεται να αντιμετωπίσουν αυστηρότερες επιπτώσεις (τόσο καταναλωτικές όσο και νομικές) για αυτή τη συμπεριφορά. Πολλοί άνθρωποι λένε ότι οι ιδιοκτήτες εργοστασίων και οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις είναι χειρότεροι τύποι από τον βόα σφιγκτήρα, αλλά αναγνωρίζουν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται βοήθεια με τα προβλήματα ανάπτυξης. Για αυτό η Συμφωνία διευθύνεται από διεθνές ανεξάρτητο σώμα.

Η δεύτερη απάντηση εξαρτάται από τον καταναλωτή. Η Lucy Siegle λέει ότι το μποίκοτάρισμα δεν είναι πραγματικά η απάντηση, αλλά οι καταναλωτές πρέπει να αξιολογήσουν αυτό που έχουν-ένα ακμάζων vintage σκηνικό και ντόπιους σχεδιαστές-πριν να συρρεύσουν στα H&M, Uniqlo, ή Topshop και τις ανάλογες με αυτές αλυσίδες. «Θα ήταν πολύ λυπηρό εάν επέστρεφα σε πέντε ή δέκα χρόνια και όλα αυτά τα πράγματα είχαν χαθεί και το μόνο που είχε απομείνει ήταν οι αλυσίδες λιανικής fast food μόδας» είπε. Επίσης λέει ότι είναι σημαντικό να ερευνούμε τις μάρκες και την πηγή των ρούχων τους πριν να αγοράσουμε καινούργια πράγματα καθώς και να φοράμε και να αγαπάμε τα υπάρχοντα ρούχα μας αντί να τους συμπεριφερόμαστε «σαν ένα ρολό χαρτί υγείας».

Και έπειτα υπάρχει και η τρίτη απάντηση. Αυτή είναι πιο αφηρημένη επειδή πάει πίσω στην απίστευτη ικανότητα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού να οσφραίνεται τα επόμενα φτωχά και πεινασμένα κορόιδα. Υπάρχει λόγος που κανείς δεν μιλάει για το τι συνέβη μετά την τραγωδία στο Triangle Shirtwaist, επειδή μέχρι τη δεκαετία του ’90 η αμερικανική βιομηχανία ένδυσης είχε ως επί το πλείστον εξαφανιστεί αφού οι λιανέμποροι βρήκαν φθηνότερες επιλογές.

Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να κατηγορήσει κάθε λιανέμπορο για την εξάρτηση από τη φθηνή υπεράκτια εργασία και τους ανάλογους πόρους, παρόλο που είναι σαφές ότι κάποιοι ενδιαφέρονται λιγότερο από άλλους. Τελικά, μας αρέσουν τα φθηνά πράγματα και στις εταιρίες αρέσει να βγάζουν λεφτά. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα εδώ και γενιές, από τότε που ήταν στη μόδα το ποδήλατο της Βικτωριανής εποχής και το οποίο έφτιαχναν σκλάβοι από το Κονγκό. Για να βοηθήσουμε αυτούς τους εργαζομένους στην ενδυματοποιια, σε απομακρυσμένες χώρες, απαιτείται να γνωρίζουμε πως λειτουργεί αυτό το ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο σύστημα: έχουμε έναν υπερβολικά μεγάλο αριθμό απίστευτα φθηνών και ηλίθιων πραγμάτων επειδή κάποιοι άνθρωποι ζουν πολύ χειρότερα από εμάς. 

Πως αποκαλείς ένα σύστημα που βασίζεται σε αυτή την αρχή; «Είναι η ώρα να το ονομάσουμε αυτό που είναι, σκλαβιά» είπε το μέλος της πολιτειακής επιτροπής NSW της Oxfam κα Dianne Sackelariou. Το παθιασμένο ξέσπασμα της Dianne απέσπασε το αυθόρμητο χειροκρότημα από όλους στο κοινό. Δεν είναι η μόνη με αυτές τις απόψεις. Ακόμα και ο Πάπας Φραγκίσκος συμφωνεί ότι υπήρχε ένα στοιχείο ‘καταναγκαστικής εργασίας’ που έπαιξε ρόλο στην κατάρρευση του Rana Plaza. 

Η Sumi και άλλοι Μπαγκλαντεσιανοί εργάτες έχουν το δικαίωμα να προσβάλλονται από αυτό το καλοπροαίρετο σχόλιο, αφού το να αποκαλείς σκλάβους ολόκληρο το εργατικό δυναμικό, όταν εκείνοι ίσως πουν ότι επιλέγουν να εργαστούν στη βιομηχανία.  Ωστόσο αξίζει να αναγνωρίσει κανείς ότι οι επιλογές στο Μπαγκλαντές ή την Κίνα ή πολλές άλλες χώρες δεν είναι απαραίτητα το ίδιο είδος με τις επιλογές που έχουν οι άνθρωποι στο δυτικό κόσμο. Πόσες επιλογές να υπάρχουν για τους ανθρώπους στον πυθμένα ενός συστήματος που μερικές φορές νιώθει τόσο εξαρτημένο από την κορυφή;

Κάποιοι άνθρωποι λένε ότι έτσι θα είναι πάντα ο κόσμος. Άλλοι, όπως ο Γάλλος οικονομολόγος Thomas Piketty λένε ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός και οι μέθοδοί παραγωγής του έχουν άμεση ανάγκη επανεξέτασης. Εάν ότι συνέβη στο Rana Plaza μπορούσε να μας διδάξει κάτι-πέρα από το γεγονός ότι πρέπει άμεσα να προασπίσουμε τα συμφέροντα των εργατών- αυτό είναι ότι δεν είναι κακό να νιώθουμε αυτή την σουβλιά ενοχής του καταναλωτή. Πρέπει να αισθανόμαστε ένοχοι γιατί εάν ξεχάσουμε αυτό το συναίσθημα θα είναι σα να ομολογούμε κάτι πολύ χειρότερο: πως είναι ΟΚ να ζούμε με ένα επικίνδυνα άνισο σύστημα.

Ακολουθήστε το VICE στο TwitterFacebook και Instagram.