Στο άρθρο του 2006 με τίτλο Now Playing at Your Local Multiplex: Torture Porn, ο David Edelstein του περιοδικού New York δημιούργησε τον όρο «torture porn», αναφερόμενος σε έναν κύκλο βίαιων, ακραίων ταινιών τρόμου που αποτύπωναν σκηνές παρατεταμένων βασανιστηρίων και κατά τη γνώμη πολλών κριτικών και θεατών, το απολάμβαναν. Οι ταινίες αυτές έβγαζαν παράλληλα και κάμποσα χρήματα. Μέχρι σήμερα, η σειρά των Σε Βλέπω (Saw) έχει βγάλει 976 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.
Πολλοί σχολιαστές, ανάμεσά τους και ο Edelstein, ένιωθαν ότι σε αντίθεση με πολλές από τις βίαιες slasher, exploitation και ταινίες κανιβαλισμού της δεκαετίας του ’70 και του ’80, το torture porn το παρατραβούσε: «Ως ειδικός στις ταινίες τρόμου που συμβιβάστηκε εδώ και καιρό με τον έμφυτο σαδισμό του είδους, δεν μπορώ να καταλάβω πώς λειτουργεί αυτή η καινούργια φάση – και γιατί η Αμερική τρελαίνεται για τα βασανιστήρια».
Videos by VICE
Το άρθρο του Edelstein δημοσιεύτηκε στην άνθιση αυτού του υποείδους. Ανάμεσα στις πιο γνωστές ταινίες torture porn είναι η σειρά Hostel του Eli Roth, Το Σπίτι με τα 1.000 Πτώματα (House of 1000 Corpses) και τo The Devil’s Rejects του Rob Zombie, Wolf Creek, καθώς και οι ταινίες Σε Βλέπω, που αποδείχτηκαν τόσο δημοφιλείς, που δημιουργήθηκε ένα θεματικό τρενάκι στο Thorpe Park, στα προάστια του Λονδίνου. Το κοινό στοιχείων που έχουν πολλές από αυτές τις ταινίες είναι τα αιχμάλωτα θύματα που υποφέρουν ανείπωτη και παρατεταμένη βία και αναγκάζονται να βασανίζουν ο ένας τον άλλον ή να πεθάνουν. Η σειρά Σε Βλέπω περιέχει 81 φόνους, πολλοί από τους οποίους αξιολογούνται σε άρθρα στο Ίντερνετ και βίντεο. Τι προτιμάτε: όταν γίνεται κομμάτια o Timothy στο Σε Βλέπω III ή την Dina να διαμελίζεται με ένα κυκλικό πριόνι στο Σε Βλέπω 7;
Εκείνη την εποχή κυκλοφόρησαν και μερικά ακόμη πιο ακραία ευρωπαϊκά φιλμ – δεν ήταν όλα ταινίες τρόμου, αλλά ταινίες που έφταναν στα όρια τη σωματική και σεξουαλική βία και τα αδυσώπητα βασανιστήρια των πρωταγωνιστών. Το Srpski Film (αγγλικός τίτλος, A Serbian Film) του Srdjan Spasojevic ή οι ταινίες του «νέου γαλλικού extreme», όπως το Μη Αναστρέψιμος (Irreversible) του Gaspar Noe και το Μάρτυρες (Martyrs) του Pascal Laugier, δεν ήταν απλώς πολύ βίαιες – είχαν μια κοινή, βαθιά μηδενιστική θεώρηση του κόσμου, που έκανε την παρακολούθησή τους μια πραγματικά ζοφερή εμπειρία.
Για να εξερευνήσουμε το torture porn ή οποιονδήποτε κύκλο ταινιών τρόμου, πρέπει να δούμε το πολιτικό τοπίο της εποχής. Οι ταινίες τρόμου της δεκαετίας του ‘70 όπως τα Ο Σχιζοφρενής Δολοφόνος με το Πριόνι (The Texas Chainsaw Massacre) ή Το Τελευταίο Σπίτι Αριστερά (Last House on the Left) συνέπεσαν με το άγχος γύρω από τον πόλεμο στον Βιετνάμ, οι slasher ταινίες του ’80 όπως το Εφιάλτης στον Δρόμο με τις Λεύκες (A Nightmare on Elm Street) αντικατόπτριζε τους φόβους του Ψυχρού Πολέμου και το torture porn συνέπεσε με την 11η Σεπτεμβρίου, τον Πόλεμο ενάντια στην Τρομοκρατία και τον πόλεμο στο Ιράκ.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η κυβέρνηση Bush υποστήριξε τα βασανιστήρια «για να έχουμε αποτελέσματα». Ο πρώην αντιπρόεδρος Dick Cheney δήλωσε ότι η τεχνική βασανισμού με εικονικό πνιγμό ήταν απλώς «ένα βύθισμα στο νερό» και σοκαριστικές εικόνες από σεξουαλική κακοποίηση, βασανισμό και ταπείνωση φυλακισμένων στη φυλακή Άμπου Γκράιμπ του Ιράκ από στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ κυκλοφόρησαν παντού. Έτσι, τα βασανιστήρια, είτε καταδικάζονταν είτε εκθειάζονταν, ήταν παντού και οι ταινίες τρόμου της εποχής εξέφρασαν τις συλλογικές μας ανησυχίες.
Σε μια συνέντευξη στην εφημερίδα The Guardian, ο σκηνοθέτης των Hostel και Το Καταφύγιο του Τρόμου (Cabin Fever), Eli Roth, εξήγησε πώς οι ταινίες τρόμου σχετίζονται με το πολιτικό κλίμα: «Οι ταινίες τρόμου έχουν άμεση σχέση με την εποχή την οποία φτιάχνονται. Οι ταινίες που χτυπάνε κάποιο νεύρο του κοινού, συχνά εκφράζουν κάτι που όλοι νιώθουν συνειδητά ή υποσυνείδητα – η ατομική εποχή, η εποχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου, μετά τον πόλεμο του Ιράκ».
Βλέποντας τις ταινίες Hostel, ο Roth κάνει μια ξεκάθαρη κριτική της ξενοφοβίας, της άγνοιας και της κουλτούρας του φόβου, που ήταν ανεξέλεγκτος στην Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Δύο Αμερικανοί bakcpackers φτάνουν στη βαθιά, σκοτεινή Σλοβακία και δείτε τι συμβαίνει – τους βασανίζει για πλάκα μια ομάδα σαδιστών «τουριστών της βίας». Είτε το κοινό που συνέρρευσε να δει το Hostel κατά εκατομμύρια στήριζε την κυβέρνηση Bush είτε όχι, ένα πράγμα είναι σίγουρο: το να φοβάσαι και να παρακολουθείς ακραία βία, ήταν τάση.
Αυτές οι ταινίες γνώριζαν επιτυχία, επειδή το κοινό είχε γίνει πιο σαδιστικό; Ένα μέρος του ίσως, αλλά για τους περισσότερους αυτές οι ταινίες εξέφραζαν την ακρότητα του πραγματικού κόσμου, επέτρεπαν στο κοινό να φοβηθεί με έναν τρόπο που δεν περνούσε στην πραγματική ζωή του. Οι αγωνίες των ανθρώπων μπορούσαν να προβληθούν στη μεγάλη οθόνη, για να προσφέρουν μια καθαρτική ανακούφιση. Ο Eli Roth είπε στο Fox News το 2004: «Η αλήθεια είναι ότι σε εποχές τρόμου οι άνθρωποι θέλουν να τρομοκρατούνται, αλλά σε ασφαλές περιβάλλον. Με τον πόλεμο στο Ιράκ και τον τυφώνα Κατρίνα, που η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα για κανέναν, οι άνθρωποι θέλουν να ουρλιάξουν, αλλά πουθενά στην κοινωνία δεν μπορείς να πας και να ουρλιάξεις με όλη σου τη δύναμη. Οι ταινίες τρόμου σού επιτρέπουν να κάνεις αυτό ακριβώς».
VICE VIDEO: Πυρηνικοί Στρατιώτες – Βιώνοντας την Έκρηξη μιας Ατομικής Βόμβας
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.
Όταν ο David Edelstein εφηύρε τον όρο torture porn, έλεγε ότι οι ταινίες τρόμου είχαν γίνει εντελώς άσκοπες και πολλές φορές είχε δίκιο. Όταν ο σκηνοθέτης του Srpski Film, Srdjan Spasojevic, είπε σε μια συνέντευξη ότι η ταινία του -που περιείχε κατ’ επανάληψη βιασμούς, φόνους, αιμομιξία και παιδεραστία- «ήταν μια προσπάθεια να δείξω πώς νιώθουμε ζώντας στον κόσμο σήμερα, μια τεράστια φρικτή μεταφορά για τα πράγματα που μας συμβαίνουν», η ταινία έπρεπε να δώσει ένα έξυπνο, αλληγορικό μήνυμα που παρόλο που θα ήταν σοκαριστικό και οδυνηρό, θα σου άφηνε χώρο να σκεφτείς. Δεν τα κατάφερε. Όπως είπε ο Mark Kermode στο BBC Radio 5 Live, «Δεν λειτουργεί στο επίπεδο της αλληγορίας και δεν μπορούμε να την πάρουμε σοβαρά. Άλλο το torture porn και άλλο το πομπώδες δήθεν torture porn».
Ο David Edelstein στο αρχικό του άρθρο έλεγε ότι πολλές από τις ταινίες τρόμου ανάμεσα στα 2004-2010 ήταν απλώς φρικτή βία για τη φρικτή βία. Αλλά είτε το ήθελε είτε όχι, ο όρος torture porn έγινε όρος-ομπρέλα, συχνά μειωτικός, βάζοντας μια αρνητική ταμπέλα σε ένα ολόκληρο είδος. Όπως οι όροι «video nasty» ή «slasher film», έτσι και το torture porn είναι ένας αρνητικός και μειωτικός όρος – συνενώνει την πορνογραφία και το βασανιστήριο, καθιστώντας κάθε φιλμ που φέρει αυτή την ταμπέλα φτηνό και ασήμαντο.
«Αμέσως ακυρώνει την ταινία», είπε ο Eli Roth στο Ain’t It Cool News. «Περισσότερα λέει για τον κριτικό, παρά για την ταινία. Δείχνει έλλειψη κατανόησης και ικανότητας να αντιληφθείς και να εκτιμήσεις μια ταινία τρόμου ως κάτι παραπάνω. Το αίμα και η βία τους τυφλώνει και δεν βλέπουν την ευφυΐα της ταινίας. Νομίζω ότι ο όρος torture porn λέει περισσότερα για την περιορισμένη ικανότητα του κριτικού να καταλάβει τι μπορεί να κάνουν οι ταινίες τρόμου, παρά για την ίδια την ταινία».
Προσωπικά, δεν μου πολυαρέσει το λεγόμενο torture porn. Με μερικές εξαιρέσεις, δεν νιώθω καλά, όταν βλέπω τέτοιες ταινίες και μου προκαλούν θλίψη. Όμως αναγνωρίζω ότι οι ταμπέλες αμέσως μειώνουν τις πιθανότητες να αντιμετωπιστεί σοβαρά μια ταινία. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε την Τριλογία των Νεκρών του George. A. Romero. Στο Ζόμπι, το Ξύπνημα των Νεκρών (Dawn of the Dead) βλέπουμε ένα αμερικανικό εμπορικό κέντρο γεμάτο πεινασμένα ζόμπι να καταναλώνουν αστόχαστα, ενώ στο Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών (Night of the Living Dead) βλέπουμε τη μηδενιστική δολοφονία του μαύρου ήρωα από αστυνομικούς. Σήμερα, θεωρούμε αυτές τις ταινίες αναφορές για τον πολιτισμό και την κοινωνίας μας, ενάντια στον καταναλωτισμό και τον ρατσισμό, αλλά για πολύ καιρό ήταν απλώς splatter και δεν αντιμετωπίζονταν με όρους κριτικής.
Αν ρίξουμε μια ματιά στις ταινίες τρόμου από τις αρχές ως τα μέσα του 2000 και το κλίμα φόβου και βασανιστηρίων που η Αμερικανική Κυβέρνηση αποδεχόταν, δεν προκαλεί έκπληξη που οι ταινίες που δείχνουν λεπτομερώς τέτοια πράγματα τα πήγαν τόσο καλά στο box office. Το κοινό ενθουσιάζεται, όταν φοβάται και βλέπει βία στη σκηνή. Καθώς ο πραγματικός κόσμος έχει περάσει από κύκλους συλλογικού φόβου και επαπειλούμενης ή πραγματικής βίας, οι ταινίες τρόμου έχουν ανταποκριθεί αντίστοιχα. Σίγουρα, πολλές ταινίες από αυτόν τον κύκλο ήταν αηδιαστικά βίαιες και συχνά δεν είχαν καλλιτεχνικές αρετές ή πολιτικό περιεχόμενο, αλλά ο όρος torture porn ενέχει τον κίνδυνο να παραβλέψουμε μια ολόκληρη κατηγορία ταινιών που θα μπορούσε να μας πει πολλά για το τι συνέβαινε στον κόσμο και πώς νιώθαμε για όλα αυτά.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
Αντλία Βενζίνης, Κρεμάστρα, Βέσπα – Κάποιοι στην Ελλάδα «Χτυπάνε» Tattoo Αγαπημένα τους Αντικείμενα
Σεξ στις Ελληνικές Φυλακές: Εκεί που το Φύλο Είναι Απλώς μια Κοινωνική Κατασκευή
