«Ζωγραφίζουν Θάλασσες και Βάρκες να Βουλιάζουν» - Το Ταξίδι των Ασυνόδευτων Ανήλικων στην Ελλάδα

Στοιβάζονται κατά δεκάδες μέσα σε φουσκωτές βάρκες. Σπεύδουν να διασχίσουν τα παγωμένα νερά του Αιγαίου, αφού δώσουν ένα παχυλό ποσό στους διακινητές. Ρισκάρουν τα πάντα για να ξεκινήσουν ένα ταξίδι, το οποίο γνωρίζουν εξ' αρχής πως θα είναι μακρύ και δύσβατο και μπορεί να αποκόψει βίαια το νήμα της ζωής τους, αφού αυτά τα νερά έχουν σκεπάσει τόνους ανθρώπινου πόνου, σαν ένας απέραντος τάφος ψυχών. Θέλουν οπωσδήποτε να ξεφύγουν, να ξεκινήσουν από την αρχή. Προορισμός τους μπορεί να είναι η κοντινότερη στεριά ή κάποια χώρα όπου θα βρουν δρόμους ανοιχτούς και έδαφος πρόσφορο. Τα τραύματα που φέρουν μαζί τους είναι αμέτρητα. Οι παιδικές τους ψυχές έχουν στιγματιστεί ανεπανόρθωτα, τα μάτια τους έχουν αντικρίσει τον θάνατο, τη βία, τους πολέμους. Όλα αυτά στροβιλίζονται μέσα τους, γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι τους. Και ό,τι και αν κάνουν, δεν μπορούν να το παραμερίσουν. Το κουβαλούν στην πλάτη τους, μαζί με τις αποσκευές και τα λίγα υπάρχοντά τους. Παιδιά που έχουν ωριμάσει πρόωρα, αφού έχουν βιώσει τη ωμότητα των εχθροπραξιών. Παιδιά ευάλωτα και μόνα, αφού αποχωρίστηκαν με τις οικογένειές τους. Παιδιά με βαθιές πληγές, που θα αργήσουν να επουλωθούν.

«Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι διακρίνονται από έντονη ευαλωτότητα. Έχουν πολύ μεγάλο μετατραυματικό στρες και αυτό διακρίνεται στην καθημερινότητά τους», περιγράφει στο VICE ο Γιώργος Γ., κοινωνιολόγος στη ΜΕΤΑδραση που τα τελευταία επτά χρόνια εργάζεται στο προσφυγικό. Είναι εκείνος που έρχεται σε επαφή με τα ασυνόδευτα ανήλικα που καταφθάνουν στην Αθήνα, μαζί με ένα θραύσμα της βιαιότητας που έχουν ζήσει. Βλέπει παιδιά ταλαιπωρημένα από το μεγάλο και αντίξοο ταξίδι. Από χώρες μακρινές με προβλήματα και πολέμους, θύματα διάφορων μορφών βίας, από οικογένειες που διώκονται.

Οι ιστορίες τους μπορεί να είναι ξεχωριστές και τα βιώματά τους διαφορετικά, έχουν όμως γραμμές εφαπτόμενες. Είναι ιστορίες πόνου, διωγμού, ξεριζωμού. «Τα παιδιά που έχουν έρθει από τη Συρία, έχουν βαθύ και έντονο τραύμα από τον εμφύλιο πόλεμο. Μία πληγή που είναι ανοιχτή και θα υπάρχει για πολλές γενιές. Τα παιδιά από το Αφγανιστάν, έχουν υπάρξει σε μία χώρα που εδώ και 30 χρόνια έχει πόλεμο. Η μία γενιά εξιστορεί στην άλλη ιστορίες δυστυχίας και κατατρεγμού. Κάθε παιδί εξιστορεί αλλιώτικες, αλλά τραγικές ιστορίες», εξηγεί ο Γιώργος. Και επιζητούν ειρήνη, έχουν ανάγκη ανθρώπους που θέλουν να τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν το ψυχικό τραύμα και να ατενίσουν το μέλλον με βλέμμα καθαρό και αισιόδοξο.

Όπως λέει ο ίδιος, οι αγωνίες, τα άγχη και τα βιώματά τους, οπτικοποιούνται μέσα από τις ζωγραφιές τους. Όταν παίρνουν ένα κομμάτι χαρτί, μεταφέρουν τον εσωτερικό τους κόσμο, τη βαθιά θλίψη και τις αντιξοότητες. Ζωγραφιές από το ταξίδι και τις χώρες καταγωγής που αποτυπώνουν σκηνές δύσκολες, ακόμη και για έναν ενήλικα, που δείχνουν πόσο καταρρακωμένοι είναι ως άνθρωποι και ως ξεχωριστή οντότητα ο καθένας. Σχήματα που δείχνουν την εικόνα του πολέμου ή τις δυσκολίες του ταξιδιού.

«Θυμάμαι έντονα την ιστορία ενός παιδιού που συναντήσαμε και είχε αποτυπώσει σε ένα κομμάτι χαρτί μία σκηνή που ήταν ένα λεωφορείο, στο οποίο κάποιοι ένοπλοι είχαν κατεβάσει τους επιβάτες και ορισμένοι από αυτούς ήταν στο πάτωμα γεμάτοι με αίμα και το λεωφορείο είχε αρπάξει φωτιά. Αυτή ήταν η ζωγραφιά ενός παιδιού 14 χρονών. Ο εσωτερικός του κόσμος είχε τραυματιστεί και αυτό του έμεινε έντονα», λέει ο Γιώργος. «Είπα σε ένα παιδί από το Αφγανιστάν να μου ζωγραφίσει το πρώτο πράγμα που του έρχεται στο μυαλό. Έτσι ζωγράφισε μία θάλασσα, μία βάρκα να βουλιάζει και κόσμο που ζητούσε βοήθεια με τα χέρια ψηλά, για να δείξει ότι είναι ένα ταξίδι ζωής και θανάτου και δεν έχεις άλλη επιλογή από το να επιβιώσεις. Άπειρες είναι και οι ιστορίες που δεν αποτυπώνονται. Διότι τα παιδιά θέλουν χρόνο για να ανοιχτούν και να αφηγηθούν αυτά που έχουν περάσει μέσα από τα λόγια και τις εικόνες τους».

Όταν τα παιδιά καταφθάνουν στο κέντρο ημέρας της οργάνωσης, θα τα αναλάβουν ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και κοινωνιολόγοι και έτσι θα βρουν ασφάλεια, θαλπωρή και καθοδήγηση σε ζητήματα της καθημερινότητας, ώστε να σταθούν στα πόδια τους και να βρουν ελπίδα για κάτι καλύτερο από αυτό που άφησαν πίσω. Μέσα από τις εξατομικευμένες συναντήσεις τους βοηθούν να γυρίσουν σελίδα και να προσπαθήσουν με διαφορετικούς όρους. Να αποβάλλουν και να αφήσουν πίσω τους τα δύσκολα που έζησαν. Όταν μπαίνουν στη διαδικασία να μιλήσουν ξεσπούν σε κλάματα, γιατί ο αποχωρισμός έγινε με βίαιο τρόπο. Σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται το παιδί, τα ψυχικά τραύματα παραμένουν μέσα του για καιρό. Πολλές φορές, όταν έρχονται μόνα τους στην Ελλάδα, εμπιστεύονται ομοεθνείς που τους εκμεταλλεύονται. «Εμείς θέλουμε να μάθουν ελληνικά, να μπουν στην εκπαίδευση και φυσικά να τρέξει η διαδικασία του ασύλου, ώστε να προχωρήσουν τη ζωή τους», εξηγεί ο Γιώργος. Το να δουλεύει με μία τόσο ευμετάβλητη κοινωνική ομάδα -καθώς αλλάζουν ηλικίες, εθνικότητες, καταστάσεις- τον επηρεάζει. Γιατί βλέπει παιδιά που δεν έχουν τίποτα, αλλά προσπαθούν να σταθούν όρθια και να προχωρήσουν τη ζωή τους. Που έχουν ωριμάσει πριν την ώρα τους.

Η πλειοψηφία των δράσεων για τα ασυνόδευτα ανήλικα γίνεται από την κοινωνία των πολιτών ή από οργανώσεις. Η Πολιτεία δεν έχει αποδείξει έμπρακτα ότι μπορεί και θέλει να υποστηρίξει τους ασυνόδευτους. Και αυτό είναι εμφανές και από την αδυναμία να ενταχθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία και να λειτουργήσουν οι τάξεις υποδοχής, ώστε να μάθουν τα παιδιά ελληνικά. Όπως παρατηρεί ο Γιώργος, όταν ένας ανήλικος παραμένει για καιρό εκτός εκπαίδευσης, θα οδηγηθεί με μαθηματική ακρίβεια σε παρεκκλίνουσα και παραβατική συμπεριφορά. «Στη ΜΕΤΑδραση υπάρχει εκπαιδευτικό κέντρο άτυπης εκπαίδευσης, με σκοπό την εκμάθηση ελληνικών αλλά και ευρωπαϊκών γλωσσών και λειτουργεί σαν προπομπός δημόσιας εκπαίδευσης μέχρι τα παιδιά να ενταχθούν στα σχολεία. Και μπορούν να εξυπηρετηθούν και τα παιδιά που θέλουν να επανενωθούν με την οικογένειά τους», εξηγεί.

Αυτήν τη στιγμή, η οργάνωση έχει μεταβατικές δομές φιλοξενίας σε Χίο και Σάμο, ενώ στην Αθήνα έχει το μοναδικό -για τα ελληνικά δεδομένα- Υπνωτήριο για άστεγα ανήλικα παιδιά, είτε είναι προσφυγόπουλα, είτε ελληνόπουλα, το οποίο έχει εξυπηρετήσει συνολικά 190 παιδιά. Η αστεγία, ειδικά για ασυνόδευτα ανήλικα, είναι μία κατάσταση δύσκολη και επικίνδυνη. Παράλληλα, το Κέντρο Ημέρας της οργάνωσης υποστηρίζει τους ασυνόδευτους, ενημερώνει τις αρχές, διεκπεραιώνει τα αιτήματά τους και σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Ασυνόδευτων τους παρέχει φροντίδα.

Από την πλευρά της, η Πολιτεία θα έπρεπε -σύμφωνα με τον ίδιο- να αναπτύξει συνεργασία με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ώστε να ξεπεραστούν τα γραφειοκρατικά εμπόδια που εμποδίζουν τα παιδιά να μπουν σε προγράμματα ένταξης σε σχολεία. Και το κράτος από την πλευρά του, θα πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει το πρόγραμμα επιτροπείας που «έτρεχε» η ΜΕΤΑδραση, στο οποίο κάποιος κοινωνικός επιστήμονας, ψυχολόγος ή κοινωνικός λειτουργός αναλάμβανε ως πρόσωπο αναφοράς να βοηθάει τα παιδιά σε οποιοδήποτε στάδιο της καθημερινότητάς τους και να ξεπερνάει οποιοδήποτε πρόβλημα – είτε ως αιτών άσυλο, είτε σε υπόθεση οικογενειακής επανένωσης.

Σημειώνεται, ότι σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ε.Κ.Κ.Α.), αυτή τη στιγμή ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα ανέρχεται σε 2.079 άτομα, εκ των οποίων τα 1.626 διαμένουν σε δομές φιλοξενίας, 283 σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης, 78 σε δομές επείγουσας φιλοξενίας, 73 σε κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης και 19 σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας. Το 26% προέρχεται από Πακιστάν, το 22% από Αφγανιστάν, το 11% από Συρία, ενώ το 42% από άλλες χώρες.

*Οι φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση της ΜΕΤΑδρασης.

Η Νίκη Σερέτη Δεν θα Έσβηνε Ποτέ τη Δεβόρα από το Παρελθόν της

Ένας «Ξεχασμένος» Κόσμος Ζει και Πεθαίνει Μόλις 19 Χιλιόμετρα από το Κέντρο της Αθήνας

Συγκλονιστικές Φωτογραφίες: Τι Άφησαν Πίσω τους οι Ουκρανοί που Εγκατέλειψαν τα Σπίτια τους

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.