Κύριε Νικολαΐδη, πώς Είναι να Σώζεις Χιλιάδες Μωρά Κάθε Μέρα;

Ήταν ήδη περασμένες δύο το μεσημέρι, όταν μπήκα σε ένα από τα καμαρίνια του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Ήταν το καμαρίνι του μαέστρου, όπως έγραφε η πινακίδα πάνω στην πόρτα του δωματίου. Όμως εκεί δεν με περίμενε κάποιος μαέστρος: Με περίμενε ένας άνδρας 65 ετών με κουστούμι, ευγενικός, χαμογελαστός, που απολάμβανε το τσιγάρο του, αυτήν τη μικρή αμαρτία στην οποία ενδίδουν αρκετοί γιατροί μετά το μεσημεριανό φαγητό τους.

Ο άνθρωπος που είχα απέναντί μου ήταν ο Κύπρος Νικολαΐδης, καθηγητής εμβρυϊκής ιατρικής στο King’s College Hospital στο Λονδίνο, ο οποίος τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει καταφέρει να αποκτήσει τον τίτλο του θεμελιωτή και πατέρα της εμβρυϊκής ιατρικής. Αν και ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες της σύγχρονης ιατρικής, ο κ. Νικολαΐδης, που ταξίδεψε στην Αθήνα για το 17ο Παγκόσμιο Συνέδριο Εμβρυϊκής Ιατρικής, είναι απλός στους τρόπους του, όπως καταλαβαίνω από τις πρώτες κουβέντες που ανταλλάσσουμε.

Η ζωή του, ωστόσο, δεν υπήρξε τόσο απλή, ούτε εύκολη. Ο Κύπρος Νικολαΐδης γεννήθηκε το 1953 στην Πάφο της Κύπρου, μια εποχή κατά την οποία οι Ελληνοκύπριοι διεκδικούσαν έντονα την απελευθέρωσή τους από τον αγγλικό ζυγό και την ένωσή τους με την Ελλάδα. Στον αγώνα συμμετείχε και η οικογένεια Νικολαΐδη, με αποτέλεσμα μια μέρα οι βρετανικές Αρχές να χτυπήσουν την πόρτα του σπιτιού τους, ρωτώντας τον πατέρα του μικρού τότε Κυπριανού και επίσης γιατρό, Ηρόδοτο Νικολαΐδη, αν είναι μέλος της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ). Εκείνος, προσωπικός γιατρός της οικογένειας του Μακάριου, απάντησε: «Εγώ δεν μπορώ να σας απαντήσω, αλλά ρωτάτε τον γιο μου». Τότε ο Κύπρος ξεκίνησε να φωνάζει «Ζήτω ο Μακάριος!», «Ζήτω η ένωση!», «Ζήτω η Ελλάδα!». Ακούγοντάς τον, οι Βρετανοί συνέλαβαν τον Ηρόδοτο Νικολαΐδη και τον κράτησαν στη φυλακή έως το 1959.

Παρότι ο πατέρας Νικολαΐδης ήθελε οι Άγγλοι να φύγουν από το νησί, έστειλε τον γιο του σε αγγλικό σχολείο της Λευκωσίας, όταν ο τελευταίος ήταν 12 ετών. Ο Κύπρος απορούσε που ο πατέρας του τον προόριζε για την Αγγλία, την ώρα που οι Άγγλοι είχαν στραφεί εναντίον του εξαιτίας της πολιτικής δράσης του. Αργότερα, μετά τον θάνατό του Ηρόδοτου Νικολαΐδη, ο Κύπρος βρήκε μια επιστολή του πατέρα του προς Άγγλο κυβερνήτη, στην οποία μάλλον φαινόταν ο λόγος που ήθελε ο γιος του να σπουδάσει και να ζήσει στο Λονδίνο: «Δεν είμαι εναντίον των Εγγλέζων, απεναντίας είμαι φίλαγγλος, επειδή πιστεύω στις αξίες των Εγγλέζων και αυτό θέλω να κάνω και στη δική μας τη χώρα. Θέλουμε να κάνουμε μια δημοκρατία στα πρότυπα της αγγλικής, αλλά θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι».

Ο Ηρόδοτος Νικολαΐδης μάλλον δικαιώθηκε στην επιλογή του, μιας που ο γιος του επρόκειτο να κάνει το επίθετο της οικογένειας γνωστό σε όλον τον κόσμο, όταν θα πήγαινε στη Βρετανία. «Ήμουν φοιτητής ιατρικής στο Λονδίνο, όταν μια μέρα είδα μια γυναίκα να φέρνει στη ζωή ένα μωρό. Είδα μια μάζα κρέατος να βγαίνει από την κοιλιά της μητέρας του και ξαφνικά να κάνει εισπνοή και να ξεκινάει να κλαίει, με το οξυγόνο να μετατρέπει το δέρμα του από μαύρο σε κόκκινο. Ήταν λες και τότε μπήκε η ψυχή στο σώμα του, λες και τότε δημιουργήθηκε η ζωή. Τότε δεν υπήρχαν οι υπέρηχοι και ελάχιστα πράγματα γνωρίζαμε για το έμβρυο. Αργότερα, το 1988, όταν με τη βοήθεια του υπέρηχου είδα για πρώτη φορά έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας, ένιωσα έναν έρωτα γι’ αυτό το άγνωστο πλάσμα. Το είδα να κινείται, είδα την καρδιά του να πάλλεται. “Τι ηλίθιος που είμαι”, σκέφτηκα, “η ζωή δεν ξεκινάει με τη γέννηση, αλλά ήδη από τη γονιμοποίηση”. Έτσι, όταν γύρισα σπίτι μου το ίδιο βράδυ, αποφάσισα ότι θα αφοσιωθώ στην ανθρώπινη ζωή πριν από τη γέννηση, για την οποία η ιατρική επιστήμη ήξερε έως τότε ελάχιστα πράγματα. Για αιώνες υπήρχε ένα “σιδηρούν παραπέτασμα” μεταξύ του εμβρύου και του έξω κόσμου. Όταν οι υπέρηχοι έσπασαν αυτό τον φραγμό και μας έδωσαν τη δυνατότητα να δούμε το έμβρυο, άνοιξε μπροστά μας ο δρόμος της εμβρυϊκής ιατρικής. Είχε έρθει η ώρα να δούμε πώς αναπτύσσεται, πώς σκέφτεται ο άνθρωπος προτού γεννηθεί», λέει ο κ. Νικολαΐδης στο VICE.

O νεαρός Κύπρος ξεκίνησε να δουλεύει μέρα και νύχτα πάνω στους υπέρηχους, προσπαθώντας να καταλάβει ποια σημάδια έδειχναν ότι το έμβρυο αναπτύσσεται φυσιολογικά ή ότι υπάρχουν επιπλοκές. «Η μεγαλύτερη δυσκολία για όλους εμάς που κάναμε τα πρώτα βήματα στην εμβρυϊκή ιατρική ήταν ότι βλέπαμε πολλά νέα και άγνωστα πράγματα. Ο υπέρηχος μας έδινε τη δυνατότητα άντλησης πολλών νέων στοιχείων, τα οποία εμείς, ωστόσο, δεν ξέραμε τι σημαίνουν», λέει ο ίδιος, προσθέτοντας σχετικά με μια μεγάλη ανακάλυψη που έκανε, δίνοντάς του το προσωνύμιο του «πατέρας της αυχενικής διαφάνειας», που άλλαξε τον τρόπο εξέτασης των εγκύων γυναικών σε όλο τον κόσμο: «Σήμερα, η αυχενική διαφάνεια είναι η εξέταση που κάνουν όλες οι γυναίκες στη 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης τους, ώστε να μετρηθεί η συσσώρευση υγρού στον αυχένα του εμβρύου και από αυτό το δεδομένο να καταλάβουμε αν πάσχει από σύνδρομο Down ή κάποια άλλη χρωμοσωμική ή δομική ανωμαλία. Με είχε γοητεύσει η σκέψη ότι το υγρό στον αυχένα θα μπορούσε να συνδέεται με τη διάγνωση σοβαρών ασθενειών. Ωστόσο, το μόνο που είχαμε στην αρχή της έρευνας ως δεδομένο, ήταν η συσσώρευση ενός μαύρου υγρού. “Ποια ποσότητα είναι φυσιολογική και ποια είναι παθολογική;”, αναρωτιόμουν. Για να το καταλάβουμε, κάναμε μια ιατρική έρευνα εξετάζοντας 100.000 γυναίκες. Τα βράδια που έπεφτα για ύπνο, σκεφτόμουν πόσο μεγάλη ευθύνη με βάραινε. Σκεφτόμουν τα λόγια του Ιπποκράτη, που έλεγε ότι αν δεν μπορείς να κάνεις καλό, τουλάχιστον μην κάνεις κακό. Φοβόμασταν μην κάνουμε κακό στην προσπάθειά μας να κάνουμε καλό. Ήμασταν μπροστά σε κάτι πρωτόγνωρο και άγνωστο. Το μόνο που ξέραμε, είναι ότι αν κάναμε λανθασμένους υπολογισμούς, θα μπορούσαμε να προκαλέσουμε τρομακτικές συνέπειες σε παγκόσμια κλίμακα, οδηγώντας σε εκτρώσεις εκατομμυρίων μωρών που θα ήταν υγιή».

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των ερευνών της εμβρυϊκής ιατρικής είναι η διαλεκτική σχέση των αντιθέσεων μεταξύ μητέρας και εμβρύου. «Στην προσπάθειά μας να καταλάβουμε τις σχέσεις της μητέρας και του εμβρύου, διαπιστώσαμε ότι ναι μεν τις περισσότερες φορές το καλό της μητέρας ταυτίζεται με αυτό του παιδιού -δηλαδή η μητέρα θέλει να γεννήσει ένα φυσιολογικό παιδί και το μωρό ενστικτωδώς θέλει να επιβιώσει-, ωστόσο τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά στη ζωή και στην πραγματικότητα υπάρχει ένας ακήρυχτος πόλεμος μεταξύ της μητέρας και του εμβρύου», λέει ο κ. Νικολαΐδης. «Το έμβρυο γίνεται για τη μητέρα το απόλυτο παράσιτο, με την έννοια ότι για την επιβίωση της ανθρώπινης φύσης, έχουν δημιουργηθεί μηχανισμοί που κάνουν το έμβρυο να τραβάει από τη μητέρα όλα όσα χρειάζεται, ακόμη και αν εκείνη πεθαίνει από την πείνα ή κάποια σοβαρή ασθένεια. Το έμβρυο προσπαθεί να επιβιώσει ακόμη και σε βάρος της επιβίωσης της μητέρας. Από την άλλη, ο οργανισμός της μητέρας έχει την τάση να αντιμετωπίζει το έμβρυο ως ξένο σώμα και θέλει να το απομακρύνει, να το σκοτώσει. Σε αυτό αντιδρά το έμβρυο, που ουσιαστικά κάνει κάτι σαν “πραξικόπημα” στο σώμα της μητέρας και καταλαμβάνει τα πιο καίρια σημεία του ελέγχου της πίεσης, των ορμονών και του κυκλοφορικού συστήματός της, επιτάσσοντάς τα στις δικές του ανάγκες επιβίωσης και μη λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες επιβίωσής της. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στη μεταμόσχευση νεφρών, όταν σε έναν οργανισμό εισβάλλει ένα τέτοιο ξένο σώμα, η μητέρα τείνει να το απορρίψει. Το έμβρυο είναι αυτό που ουσιαστικά επιβάλλει την παρουσία του, με ένα είδος “αεροπειρατείας” στη μήτρα της μητέρας. Πριν από την εγκυμοσύνη, η μήτρα έχει το μέγεθος ενός μικρού λεμονιού και φέρει πολύ μικρά αιμοφόρα αγγεία. Το έμβρυο ουσιαστικά εισβάλλει βίαια σε αυτά και καταστρέφει τους μύες τους, παίρνοντας όσο αίμα χρειάζεται και τον έλεγχο της μήτρας και μετατρέποντάς την από ένα μικρό λεμόνι, σε ένα τεράστιο καρπούζι. Τότε η μητέρα δεν έχει πια έλεγχο στα νεύρα της. Αν το έμβρυο δεν καταφέρει να πετύχει την εισβολή του, τότε η μητέρα το απορρίπτει, που σημαίνει είτε αποβολή είτε κάποια ασθένεια, όπως προεκλαμψία, που μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο του εμβρύου ή και της μητέρας του».

Ο Κύπρος Νικολαΐδης μου είπε ότι οι ιατρικής φύσης δυσκολίες δεν ήταν οι μόνες που αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια των τριών δεκαετιών έρευνας στην εμβρυϊκή ιατρική. «Μέσα στα χρόνια κατάλαβα ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίσω προσκόμματα όχι μόνο με ιατρικές, αλλά και με φιλοσοφικές, πολιτικές, ηθικές, κοινωνικές προεκτάσεις. Για παράδειγμα, οι πρώτες μεγάλες ανακαλύψεις για την αυχενική διαφάνεια έγιναν το 1992, ωστόσο η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας την εισήγαγε ως καθολική εξέταση για τις γυναίκες το 2008. Αυτό δεν οφειλόταν στην ιατρική, αλλά στο γεγονός ότι σε μια νέα μέθοδο εξέτασης υπεισέρχονται και πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα εταιρειών. Ακόμη, ασχολούμαστε με ζητήματα με έντονη ηθική διάσταση. Για παράδειγμα, όταν είπαμε ότι πλέον μπορούμε μέσω της αυχενικής διαφάνειας να καταλάβουμε από τη συσσώρευση υγρού στον αυχένα του εμβρύου αν θα πάσχει από σύνδρομο Down, κάποιοι είπαν ότι θέλαμε να φέρουμε μια νεοναζιστική ιδεολογία στην ιατρική, εντοπίζοντας και σκοτώνοντας έμβρυα με αυτήν ή άλλη ασθένεια».

Παρά τις δυσκολίες, ο κ. Νικολαΐδης μου λέει ότι δεν θα άλλαζε ποτέ την πορεία που ακολούθησε. «Η μεγάλη ευθύνη που με ακολουθεί συνοδεύεται και από μεγάλη ευτυχία. Σε ένα από τα ταξίδια μου στην Αθήνα, μια γυναίκα με σταμάτησε και σηκώνοντας την μπλούζα της μου έδειξε μια μικρή ουλή στην κοιλιακή της χώρα. “Πριν από 20 χρόνια, ήρθα στο Λονδίνο και με χειρουργήσατε και σήμερα χάρη σε εσάς έχω ένα υγιέστατο παιδί”. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη συγκίνηση. Δυστυχώς, σίγουρα υπάρχει κάποια άλλη γυναίκα που έκανε την ίδια επέμβαση, αλλά σε εκείνην δεν πέτυχε και το μωρό της πέθανε. Ζεις σε έναν συνεχή αγώνα με διακύβευμα τη ζωή. Πρόσφατα, ήρθα αντιμέτωπος με ένα πολύ δύσκολο, από ψυχολογικής άποψης, περιστατικό. Μια γυναίκα ήταν στην 20ή εβδομάδα της εγκυμοσύνης της και υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να χάσει το παιδί της από ύδρωπα. Μου είπε ότι είχε χάσει και το πρώτο μωρό της με τον ίδιο τρόπο. Κάναμε μετάγγιση αίματος με αμνιοπαρακέντηση και το μωρό σώθηκε. Αυτή είναι η μεγαλύτερη χαρά στη ζωή μου, να σώζω ζωές».

VICE Video: Οι Επαγγελματίες Υγείας στην Ελλάδα Βρίσκονται στα Όρια της Εξάντλησης

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Ρωτάω τον κ. Νικολαΐδη πόσο εύκολο είναι να αποστασιοποιείται από δύσκολες καταστάσεις, όταν οι άνθρωποι εναποθέτουν στα χέρια του τις ελπίδες μιας εγκυμοσύνης. «Έρχονται ζευγάρια και σε κοιτάζουν με προσμονή, περιμένουν από σένα ένα θαύμα, θα γίνεις γι’ αυτούς ένας επίγειος θεός ή ένας δαίμονας. Κάποιοι συνάδελφοι καταφέρνουν να αποστασιοποιούνται από την ψυχολογική φόρτιση, εγώ δεν τα καταφέρνω ποτέ. Με επηρεάζει πολύ προσωπικά το τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ζητούν τη βοήθειά μου. Όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά, πληγώνομαι και νιώθω άσχημα για πολύ καιρό, βιώνω και εγώ με τον τρόπο μου τη στεναχώρια τους. Μετά από 30 χρόνια, δεν έχω καταφέρει να γίνω αυτό που συχνά λέμε “αναίσθητος”».

Προς το τέλος της κουβέντας μας, ρωτάω τον κ. Νικολαΐδη αν έχει παιδιά και αν τον επηρέασε σε σχέση με αυτή η ερευνητική του πορεία: «Έχω δύο», λέει χαμογελώντας. «Όταν έμεινε έγκυος η σύζυγός μου, ήμουν ακόμη νέος και έκανα ακόμη τα πρώτα μου βήματα στην εμβρυϊκή ιατρική. Επειδή ήξερα όλες τις επιπλοκές και τα προβλήματα που θα μπορούσαν να προκύψουν, το μόνο που έκανα ήταν να αγωνιώ μην συμβεί το ένα ή το άλλο, όπως συμβαίνει και με κάθε φοιτητή ιατρικής που νομίζει ότι έχει όλα τα προβλήματα υγείας που βλέπει στη μελέτη του».

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας

Περισσότερα από το VICE

Ποιoς θα Πάρει Φέτος το Mundial, Χρήστο Σωτηρακόπουλε;

Αυτοί που Χειροκροτούν τον Δολοφόνο Ενός Παιδιού, Ζουν Ανάμεσά μας

«Είμαστε Τρελοί κι Ευτυχισμένοι»: Μια Γερή Φωτογραφική Βουτιά στα Εξάρχεια του 1980