Οι Άνθρωποι που Συγκέντρωσαν Αποδείξεις για το Ολοκαύτωμα

Σε μια φωτεινή αίθουσα στη βιβλιοθήκη Wiener -το πιο παλιό αρχείο του Ολοκαυτώματος στον κόσμο, σε ένα κτίριο κοντά στη Ράσελ Σκουέρ- η επιμελήτρια Barbara Warnock μου μιλά για την πρώτη γενιά ερευνητών του Ολοκαυτώματος. Άνδρες και γυναίκες που ρίσκαραν τη ζωή τους, κατά τη διάρκεια και μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, ώστε να συλλέξουν αποδείξεις όλων των ειδών για τις φρικαλεότητες που πολλές φορές βίωσαν και οι ίδιοι.

Είναι τα εγκαίνια της έκθεσης Crimes Uncovered: The First Generation of Holocaust Researchers. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι φωτογραφίες από ανθρώπους, μέρη, βιβλία και αρχεία. Κοιτάζουμε έναν μεσήλικα με κοστούμι και φαρδιές πλάτες, χαρισματικό, με μια ελαφριά θυμηδία. Η φωτογραφία τραβήχτηκε χρόνια μετά τον πόλεμο, μετά από φρικαλεότητες που λίγοι από μας μπορούμε να φανταστούμε.

Ο Filip Müller δεν ήταν καλά-καλά 20 ετών όταν, τον Απρίλιο του 1942, στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Ο νεαρός Εβραίος Σλοβάκος ήταν Sonderkommando, υποβαλλόταν σε καταναγκαστική εργασία και τον διέταζαν να καίει τα σώματα των συγκρατούμενών του στους φούρνους. Για τους Ναζί, ο Müller ήταν καλός στη δουλειά καθώς μπορούσε να πει σε εκείνους που επρόκειτο να δολοφονηθούν ότι ήταν ασφαλείς, την ώρα που ετοίμαζε τους θαλάμους αερίων.

Αυτό, καθώς και η εξαιρετική ψυχική και σωματική του δύναμη, έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην επιβίωσή του. Αλλά όσο έμεινε στο Άουσιβτς, ο Müller έκανε και κάτι άλλο: συγκέντρωνε αποδείξεις. Βρισκόμενος σε μια φρικτή, ευάλωτη θέση, ο νεαρός αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει όταν συνειδητοποίησε ότι είχε διευκολύνει τον θάνατο χιλιάδων Εβραίων. Μπήκε σε έναν θάλαμο αερίων μαζί με άλλους κρατούμενους που ήταν εκεί με τη βία, αλλά όπως κατέγραψε στα απομνημονεύματά του χρόνια μετά τον πόλεμο, ένα κοριτσάκι πήγε και τον έπεισε να μην το κάνει.

«Καταλαβαίνουμε ότι επέλεξες να πεθάνεις μαζί μας μόνος σου και ήρθαμε να σου πούμε ότι πιστεύουμε πως η απόφασή σου αυτή είναι μάταιη», του είπε. «Ίσως επιβιώσεις από αυτήν την τραγωδία και πρέπει να πεις σε όλους τι σου συνέβη». Κι αυτό έκανε. Είχε τον νου του στην ιστορία, στο να καταγράψει τι είχε συμβεί, να φροντίσει ο κόσμος να μάθει τι συνέβαινε στην κόλαση όπου είχε βρεθεί.

«Για κάποιον σαν τον Müller μπορεί να ήταν ένας τρόπος να παραμείνει άνθρωπος, ενώ αναγκαζόταν να κάνει τις πιο απάνθρωπες πράξεις», μου λέει η Warnock. «Ήταν αναγκασμένος να δουλεύει στους θαλάμους αερίων και να ξεφορτώνεται τα πτώματα. Το να συλλέγει πληροφορίες και να αντιστέκεται, μπορεί να ήταν ήταν ένας τρόπος για να διατηρήσει μια ανθρωπιά».

Ο Müller προσπάθησε να κρατήσει αρχεία των ονομάτων των αξιωματικών των SS που δούλευαν κοντά του, καθώς και σημειώσεις για τις μεταφορές που έφταναν στο στρατόπεδο. Κατάφερε να βρει μια ετικέτα από ένα τενεκεδάκι Zyklon B, το δηλητήριο που είχε χρησιμοποιηθεί για τον θάνατο τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στο Άουσβιτς και στο Μαϊντάνεκ. Βρήκε σχέδια των θαλάμων αερίων από τα κρεματόρια και έδωσε αυτές τις πληροφορίες σε δυο συγκρατούμενούς του, τους Rudolf Vrba και Alfred Wetzler.

VICE Video: Η Αθήνα στον Ρυθμό του Swing

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Οι δυο τους, επίσης Sonderkommando, κατηγορήθηκαν για απόδραση από το Άουσβιτς, την παραμονή του Εβραϊκού Πάσχα, στις 7 Απριλίου του 1944. Κρύφτηκαν σε μια στοίβα από ξύλα για τρία βράδια, μούσκεμα, περιμένοντας να περάσουν σχεδόν 80 ώρες.

Τότε πια, οι Σύμμαχοι ήξεραν ότι γινόταν εκατόμβη Εβραίων στο Άουσβιτς. Με βάση το Λονδίνο, η πολωνική εξόριστη κυβέρνηση είχε επαφές στα δίκτυα αντίστασης που τους έδιναν πληροφορίες, και στα τέλη του 1942 απέστειλαν σημείωμα στα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία βρίσκονταν στο αρχικό στάδιο δημιουργίας, με τίτλο «Μαζική Εξόντωση Εβραίων στην υπό γερμανική κατοχή Πολωνία». Αλλά οι μαρτυρίες των Vrba και Wetzler μετά την απόδρασή τους, τα πρωτόκολλα του Άουσβιτς, ήταν ένα μεγάλο βήμα προς τη διαφώτιση του κοινού και τον κυβερνώντων σε όλο τον κόσμο για το τι συνέβαινε στα στρατόπεδα εξόντωσης. Ο ίδιος ο Müller παρέμεινε στο Άουσβιτς, μέχρι που με την απειλή του Κόκκινου Στρατού προ των πυλών, οι Γερμανοί το εγκατέλειψαν. Αναγκάστηκε να περπατήσει ως το στρατόπεδο Μαουτχάουζεν στην Αυστρία, το οποίο τελικά απελευθερώθηκε.

Μετά τον πόλεμο, λέει η Warnock, «έκανε μια συνηθισμένη ζωή και εμφανιζόταν που και που να καταθέσει». Έγραψε τα απομνημονεύματά του, του πήρε συνέντευξη ο Claude Lanzmann για το επιβλητικό εννιάωρο ντοκιμαντέρ, Shoah, έζησε στην Πράγα και μετά στη Δύση, μέχρι τον θάνατό του το 2013, στα 91 του χρόνια.

Υπάρχουν πολλές ακόμη ιστορίες. Εκείνη του Emmanuel Ringelblum και της Rachel Auerbach, που ως μέλη της ομάδας Onyeg Shabbos (Joy of Sabbath), συνέλεγαν στοιχεία από το γκέτο της Βαρσοβίας και τα έθαβαν σε τενεκεδάκια γάλακτος, σε υπόγεια και μέσα σε εσοχές των κτιρίων. Και οι δύο απέδρασαν. Ενώ η Auerbach επιβίωσε, ο Ringelblum σκοτώθηκε. Μετά τον πόλεμο, οι αποδείξεις της ζωής των Εβραίων που είχαν συλλέξει στο γκέτο, ανακτήθηκαν μερικώς και η Auerbach επέστρεψε στα μέρη που τα είχε κρύψει και τα ξαναβρήκε. Μερικά μπορεί να βρίσκονται ακόμα στη Βαρσοβία.

Και υπάρχει κι ο ίδιος ο Alfred Wiener, ο άνδρας που ίδρυσε τη βιβλιοθήκη και που είδε από το 1919 ακόμα την άνοδο μιας νέας και πιο επικίνδυνης μορφής αντισημιτισμού στη Γερμανία και την Ευρώπη. Που έβλεπε ότι μετά των Α' Παγκόσμιο Πόλεμο δαιμονοποιούσαν τους Εβραίους -όπως και τους σοσιαλιστές και τους κομμουνιστές-, κατηγορώντας τους για την ήττα της Γερμανίας. Ο Wiener διάβασε το «Ο Αγών μου» το 1925 και αμέσως κατάλαβε τι διακυβευόταν. Το 1933 εξαναγκάστηκε να φύγει από τη Γερμανία για το Άμστερνταμ και μετά για το Λονδίνο. Η πρώτη του γυναίκα πέθανε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν.

Η παρουσία του Wiener -και η παρουσία όσων συμμετείχαν σε αυτήν την ιστορία- γεμίζει τη βιβλιοθήκη. Υπάρχουν στιγμές στην έκθεση όπου η φρίκη αυτού που συνέβη σε πνίγει, όπου νιώθεις ότι οι η αίθουσα θα καταρρεύσει υπό το βάρος των συναισθημάτων που έρχονται κατά κύματα και δεν χωράνε σε τέσσερις τοίχους.

Αυτή είναι η ήρεμη δύναμη τού τι έχει κάνει η βιβλιοθήκη εδώ. Αλλά υπάρχει και ελπίδα και στο τέλος μια βαθιά αίσθηση θριάμβου. Κάποιοι από αυτούς τους συλλέκτες αποδείξεων του Ολοκαυτώματος πρώτης γενιάς δολοφονήθηκαν. Κάποιοι επιβίωσαν. Όλοι, πάντως, αφηγήθηκαν τι συνέβη. Όλοι έδωσαν μια δυνατή μαρτυρία στον κόσμο. Όλοι συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί ένα συντριπτικό σύνολο αποδείξεων για κάτι αναντίρρητο. Σε ακραίες συνθήκες, επέδειξαν ακραία γενναιότητα, κρατήθηκαν από μια σωσίβιο λέμβο ανθρωπιάς μέσα σε μια θάλασσα απανθρωπιάς. Σε μια εποχή, που ακόμα συζητάμε για την άρνηση του Ολοκαυτώματος, η μαρτυρία της πρώτης αυτής γενιάς πρέπει να ακουστεί ξανά.

Ακολουθήστε τον Oscar Rickett στο Twitter.

Περισσότερα από το VICE

Η Κακοποίηση Παιδιών Αυξήθηκε στα Χρόνια της Κρίσης στην Ελλάδα

«Είμαι Όμηρος, Χωρίς να Ζητούνται Λύτρα» - Ο Mr. Bitcoin Κάνει Απεργία Πείνας

Η Κική Έκανε Ένα Υπέροχο Τατουάζ Θηλής στην Ξένια, Μετά τη Μαστεκτομή της