Πώς Είναι να Φωτογραφίζεις στην Πρώτη Γραμμή του Συριακού Μετώπου;

Ο Αχιλλέας Ζαβαλλής είναι φωτορεπόρτερ. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο,  από όπου και ξεκίνησε την επαγγελματική του πορεία, καλύπτοντας ρεπορτάζ για τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς του νησιού. Δύο χρόνια αργότερα ήρθε στην Αθήνα. Κάλυψε το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, για διάφορα ελληνικά έντυπα [Το Βήμα, Έψιλον, ΒΗΜazino, κ.α.] ενώ η δουλειά του τον ταξίδεψε σε αρκετά σημεία της Ευρώπης. Το 2012 πήρε την απόφαση να κυνηγήσει το μεγαλύτερο επαγγελματικό του στόχο: Την κάλυψη ενός πολέμου. Κατάφερε να πάει στη Συρία ως freelance φωτογράφος κι ένα μήνα αργότερα ξεκίνησε η συνεργασία του με το Γαλλικό Πρακτορείο. Από τότε και μέχρι τον Ιούλιο του 2013, οπότε και επέστρεψε στην Κύπρο πήγε στη Συρία τρεις φορές.

Μιλήσαμε μέσω skype για να μου περιγράψει αυτή την εμπειρία.

VICE: Πώς ήταν το πρώτο βράδυ; 

Αχιλλέας Ζαβαλλής: Έμεινα σε ένα χωριό, που λεγότανε Μαρέα -στις 3.00 π.μ ξεκίνησαν να βομβαρδίζουν το διπλανό χωριό. Ήταν σαν να βλέπεις πυροτεχνήματα παραμονή Πρωτοχρονιάς. Ήμουνα σε μια ταράτσα 3X3, μαζί με άλλους δέκα δημοσιογράφους, είχαμε ένα μπουκάλι ουίσκι, έστριβα τσιγάρο κι έβλεπα τα βόμβες να πέφτουνε ένα χιλιόμετρο από εκεί που ήμουν. Ήτανε λες και παρακολουθούσα 3D ταινία.

Όταν πλησίασε η ώρα να έρθει το ταξί να μας πάρει από το χωριό, να μας πάει μέσα στο Χαλέπι κι αφού μου έχουν πει ότι περνάμε από checkpoint του στρατού, το μόνο που θυμάμαι είναι να κάθομαι σε μία καρέκλα, να παίρνω βαθιές αναπνοές και να προσπαθώ να ηρεμήσω. Τα χέρια μου έτρεμαν και άναβα το ένα τσιγάρο πίσω απ’ το άλλο. Έρχεται ένα παλικάρι, ο Garcia Vilanova [τον έχουν απαγάγει σήμερα, είναι εξαφανισμένος τους τελευταίους τρεις μήνες] με βάζει σε μια άκρη και μου λέει «με το που ξεκινάς να κάνεις αυτό το πράγμα, κρατάς ένα πακέτο με λαχνούς και κάθε φορά κόβεις έναν. Σε κάποια φάση το πακέτο θα τελειώσει κι άμα τελειώσει δεν ξέρεις αν θα είσαι ζωντανός ή νεκρός. Είσαι εδώ τώρα, αν δε θες να μην πας, μην πας, αν θες να πας όμως, προσπάθησε να συγκεντρωθείς σε αυτό που κάνεις, να μειώσεις όσο γίνεται το κομμάτι του ρίσκου. Ανάπνευσε».

Πώς κινείσαι εκεί;

Με μονάδα ανταρτών. Και να θες να πας στην πρώτη γραμμή μόνος σου, δεν μπορείς. Το concept είμαι δημοσιογράφος και γυρνάω δεξιά αριστερά μόνος μου, δεν υπάρχει.

Αυτοί που σε παίρνουν μαζί τους γιατί το κάνουν;

Γιατί αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να υπάρχουν media για να δείξουν τι συμβαίνει. Τώρα βέβαια έχει αλλάξει η κατάσταση, ακόμη κι εγώ θα το σκεφτόμουν δύο φορές προτού πάω.

Τι είναι η πρώτη γραμμή; 

Εγκαταλελειμμένα σπίτια και άνθρωποι που πυροβολούν ο ένας τον άλλον σε απόσταση 25 μέτρων ή ένας δρόμος με οδοφράγματα και στα 40 μέτρα το τανκ του στρατού που έρχεται πάνω σου.

Υπάρχει ζωή στις πόλεις;

Παντού. Αυτό είναι το περίεργο με τη Συρία. Μπορεί να έχει μια μάχη εδώ και δύο στενά πιο πίσω να υπάρχει καθημερινότητα. Είναι σουρεάλ.

Που έμενες; 

Έχω μείνει σε είσοδο πολυκατοικίας μέσα σε sleeping bag και δίπλα να πέφτει όλμος στα 15 μέτρα, έχω μείνει και σε βίλα με πισίνα, με τέσσερα υπνοδωμάτια και τζακούζι μόνος μου.

Τι έτρωγες;

Έχει τύχει να είμαι σε εστιατόριο έξω από το Χαλέπι, το οποίο δεν έχει κλείσει ούτε μία μέρα από τότε που ξεκίνησε η κατάσταση, να καπνίζω ναργιλέ και να τρώω καταπληκτικά φαγητά κι έχει τύχει για ενάμιση μήνα που ήμουν Δαμασκό να τρώω ρύζι μια φορά τη μέρα, γιατί μόνο αυτό υπήρχε.

Την πρώτη μέρα που πήγες σε μάχη πώς ένιωσες;

Όσο ήμουν εκεί απλώς τραβούσα φωτογραφίες - όταν γύρισα και είδα τις εικόνες όμως σοκαρίστηκα. Αυτό συμβαίνει κάθε φορά. Όταν είμαι στη φάση 100% εκεί, 99% είμαι ψύχραιμος, δουλεύω κι έχω επίγνωση του τι συμβαίνει γύρω μου. Η ακοή μου, η όρασή μου, η όσφρησή μου, είναι εκεί. Είναι οι τρεις αισθήσεις που με κρατούν ζωντανό. Βέβαια όταν δω τις εικόνες στον υπολογιστή συνειδητοποιώ που ακριβώς βρισκόμουν.

Μέσα σε αυτήν την κατάσταση καταλαβαίνεις τι βγάζεις ή σηκώνεις τη μηχανή και τραβάς;

Είναι φορές που απλά σηκώνω τη μηχανή και τραβάω. Είναι και άλλες που θα επιλέξω, να πάρω το ρίσκο, γιατί θέλω τη συγκεκριμένη εικόνα. Βασικά είναι ένας συνδυασμός. Υπάρχουν και περιπτώσεις που απλώς δεν την κατεβάζεις τη μηχανή ό,τι και να γίνει.

Έχεις ηθικούς φραγμούς; Πότε σταματάς; 

Έχω τραβήξει φρικαλέες εικόνες που έμειναν στον υπολογιστή, αλλά υπάρχουν και  φορές που δεν έχω βγάλει καν τη μηχανή από την τσάντα.

Πότε ήταν η τελευταία φορά που δεν έβγαλες μηχανή;

Είχα πάει σε ένα κοιμητήριο και ήταν τρεις οικογένειες. Είχαν πεθάνει τα παιδιά τους. Εκεί απλά δεν μου ‘βγαινε. Δεν μπορούσα να δικαιολογήσω στον εαυτό μου ότι θα πάω να καθίσω μπροστά στη μάνα με τη μηχανή σηκωμένη και θα τη φωτογραφίσω την ώρα που κλαίει πάνω από τον τάφο του παιδιού της.

Σου έτυχε να βρεθείς δίπλα σε κάποιον τραυματία; Τι έκανες;

Δε σκέφτηκα καν να βγάλω φωτογραφία. Τον πήρα στην πλάτη και φύγαμε. Κάποια στιγμή σκέφτηκα «Τι κάνεις εδώ; Είσαι εδώ για να βγάλεις εικόνες». Ναι, είμαι εκεί για να βγάλω εικόνες, αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα που με υπερβαίνουν.

Όταν πέσανε τα χημικά ήσουν εκεί;

Είχα φτάσει στη Δαμασκό το Φεβρουάριο του 2013 και τον Αύγουστο ο στρατός χρησιμοποίησε χημικά για να επιτεθεί στη μονάδα που ήμουν.

Πώς το βίωσες εσύ αυτό;

Τίποτα. Δακρυγόνα στην Αθήνα. Ήμασταν μέσα σε ένα δωμάτιο, ήρθε ένας και μας λέει «σαρίν». Με το που λέει «σαρίν», έβγαλα τη μάσκα από το βαλιτσάκι - ήμουνα τυχερός γιατί μου είχανε δώσει μία μάσκα, δεν ξέρω γιατί εμένα συγκεκριμένα, ενώ υπήρχαν άνδρες των μονάδων οι οποίοι δεν είχαν, προφανώς  δε ήθελαν να έχουν ευθύνη -μπήκαμε σε ένα μίνι βαν και φύγαμε. Απ’ όλη αυτήν τη φάση, το σαρίν ήταν το πιο προβλέψιμο σενάριο. Μας είχανε προετοιμάσει καλά για αυτό. Με το που τελείωσε όλο αυτό, τρεις από τους 10-15 γιατρούς που ήταν στο νοσοκομείο είχαν αρρωστήσει από τα χημικά διότι δούλευαν χωρίς μάσκα.

Εκεί τράβαγες;

Ήταν μία από τις περιπτώσεις που είπα ό,τι και να γίνει εδώ, θα τραβήξεις τα πάντα. Ακούγαμε για χρήση χημικών όπλων ένα χρόνο κι απλά δεν έτυχε να είναι κάποιος μπροστά για να το καταγράψει. Ήταν πολύ σημαντικό να φωτογραφηθεί.

Εσύ είσαι οπλισμένος; 

Όχι, ποτέ. Δεν πιστεύω ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να έχουνε όπλα.

Κι αν κινδυνεύσεις;

Με το που παίρνεις όπλο στα χέρια σου, αυτόματα γίνεσαι μάχιμος για την αντίθετη πλευρά. Αν με μαζέψουνε με μία κάμερα και ένα όπλο στο χέρι, δεν μπορώ να πω «φίλε είμαι δημοσιογράφος», συν του ότι βάζω σε κίνδυνο όλους τους δημοσιογράφους που επιλέγουν να πάνε εκεί πέρα με μια κάμερα στο χέρι.

Σε ποια γλώσσα συνεννοείσαι; 

Καταλαβαίνω αραβικά 40% με 45%. Στην αρχή που δεν ήξερα, ήταν ένας συνδυασμός αγγλικά, γλώσσα του σώματος και ελληνικά. Στη δεύτερη μάχη που πήγα γνώρισα τον πρώτο Σύριο που μιλούσε ελληνικά. Έμαθε ότι έχει έρθει Κύπριος στη Συρία και διέσχισε 25 km πεδίου μάχης για να με δει και να τσεκάρει ότι όντως είμαι Κύπριος. Αυτό επαναλαμβανόταν για τον επόμενο 1,5 χρόνο. Ακόμα και στη Δαμασκό, που είχα πάει με συστάσεις, έφεραν άνθρωπο που είχε ζήσει στην Κύπρο για να με γνωρίσει.

Φοβούνταν μήπως είσαι κατάσκοπος;

Κάποια στιγμή σε μάχη πρώτης γραμμής στη Δαμασκό, πέρασα κατά λάθος από το σημείο της μονάδας στο πεδίο άλλης. Οι αντάρτες της άλλης μονάδας με άρπαξαν, με πήραν δέκα χιλιόμετρα πιο πίσω και άρχισαν τις ερωτήσεις «ποιος είσαι, τι κάνεις, γιατί είσαι εδώ» κλπ. Με κράτησαν για 36 ώρες. Ήμουν μέσα σε ένα δωμάτιο με άλλα 15 άτομα που δεν είχα ξαναδεί ποτέ. Δεν ήξεραν ποιος είμαι. Στις 3.00 π.μ έρχονται με τα καλάσνικοφ και μου λένε «είσαι CIA». Εκεί είναι πώς το παίρνεις: Είσαι σε φάση που αστειεύεσαι, είσαι σε φάση που πανικοβάλλεσαι; Μιλάμε για μαχητές που ήρθαν από Αφγανιστάν, μέσω Πακιστάν, μέσω Τουρκίας, με 15 πλαστά διαβατήρια.

Πώς ξέφυγες από ‘κει;

Τη μια στιγμή με κατηγορούσαν ότι είμαι κατάσκοπος της CIA, την άλλη της MOSSAD. Τους είπα: «Καταλαβαίνω για ποιο λόγο με έχετε πάρει και με έχετε φέρει εδώ πέρα». Τους έδειξα αισθάνομαι σαν να είμαι φιλοξενούμενός τους και ότι δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Ο φιλοξενούμενος στην αραβική κουλτούρα είναι πολύ σημαντικός. Τους έδωσα το διαβατήριό μου, τους έδειξα τις εικόνες που έχω βγάλει, τους είπα να με ρωτήσουν ό,τι θέλουν. Μετά ξεκίνησα να κατεβάζω επαφές από τη μονάδα που με φιλοξενούσε, αλλά είχε πέσει το ρεύμα και δεν υπήρχε internet. Τους έδωσα και ονόματα από επαφές μου στο Χαλέπι. Κάποια από αυτά τα ονόματα τα ήξεραν και έτσι κατάφερα να κερδίσω χρόνο μέχρι να έρθει το ρεύμα, ώστε να μπορέσουν να επικοινωνήσουν και να εγγυηθούν οι δικοί μου ότι είμαι «καθαρός». Μίλησαν με τον τρίτο σε ιεραρχία μαχητή των ανταρτών στο Χαλέπι και τους είπε «Κόψτε τις μαλακίες είναι από τα πρώτα άτομα που έχουν μπει στο Χαλέπι μαζί μας». Τότε ηρέμησαν και άρχισαν να μου ζητούν συγγνώμη. Μετά με κράτησαν εκεί, κοιμηθήκαμε και ξυπνήσαμε μαζί, φάγαμε πρόγευμα και με πήγαν με συνοδεία στο σημείο από όπου με είχαν πάρει.

Μετά τη Συρία πού θα ήθελες να πας;

Ιδανικά, Αφγανιστάν.

Θα μπορέσεις, λες;

Ναι.