Η Ζωή με HIV και AIDS στις Ελληνικές Φυλακές

Το στίγμα του οροθετικού ανθρώπου και η κοινωνική ανισότητα που βιώνει είναι μια πραγματικότητα στην ελληνική κοινωνία. Όταν το στίγμα και η ανισότητα προστίθενται στον εγκλεισμό μιας άλλης μικρότερης κοινωνίας, αυτή της φυλακής, όπου τα πάντα κινούνται με διαφορετικούς νόμους και αξίες, τα προβλήματα της καθημερινής επιβίωσης για ένα άτομο θετικό στον HIV, πολλαπλασιάζονται. Στην ημερίδα που διοργανώθηκε από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Κέντρο Ζωής» με θέμα «Χώροι κράτησης και HIV: Πρόληψη, θεραπεία, στήριξη», αναλύθηκαν όλα τα παραπάνω, καθώς και η μελέτη που πραγματοποίησε η οργάνωση το διάστημα Μαρτίου-Δεκεμβρίου το 2016 πάνω στην καθημερινή ζωή των έγκλειστων σε φυλακές, οροθετικών κρατουμένων. Η οργάνωση που δραστηριοποιείται στη στήριξη ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS, επισκέφτηκε σωφρονιστικά καταστήματα και χώρους κράτησης, προκειμένου να καταγράψει τις ανάγκες και τα προβλήματα που βιώνουν καθημερινά οι οροθετικοί κρατούμενοι. Σύμφωνα με τη μελέτη που πραγματοποίησαν, τα πράγματα ενώ είναι εμφανώς αλλαγμένα σε σχέση με το παρελθόν σε ό,τι αφορά τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων και σε ορισμένα ζητήματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν συνεχίζουν να υπάρχουν σοβαρά και προβλήματα και ελλείψεις. Οι συνθήκες στον Άγιο Παύλο (για τις οποίες η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αρκετές φορές), που αποτελούσε για καιρό αγκάθι του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος έχουν μεν καλυτερεύσει από άποψη υποδομών, η υποστελέχωση όμως στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό συνεχίζεται. Για παράδειγμα την περίοδο που διεξήχθη η έρευνα, στο νοσοκομείο των φυλακών Κορυδαλλού υπήρχε μόνο ένας παθολόγος και κανένας μόνιμος ψυχίατρος. Στα Διαβατά δεν υπήρχε μόνιμο ιατρικό προσωπικό, ενώ στη Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής εργαζόταν μια μόνιμη γιατρός για όλους τους κρατούμενους. Το αξιοσημείωτο κομμάτι που επισημάνθηκε στην Ημερίδα, είναι ο διαχωρισμός που γίνεται ανάμεσα σε οροθετικούς και μη κρατούμενους, αλλά και το κατά πόσο τελικά τους ευνοεί. Όπως αναφέρθηκε από το Κέντρο Ζωής «Οι οροθετικοί κρατούμενοι, μόλις διαπιστωθεί πως είναι θετικοί στον HIV, έχει επικρατήσει ιστορικά να μεταφέρονται στον Άγιο Παύλο, το νοσοκομείο των φυλακών Κορυδαλλού». Εδώ και λίγο καιρό για την αποσυμφόρηση του Αγίου Παύλου, άρχισε να λειτουργεί σαν παράρτημα του νοσοκομείου άλλη μια πτέρυγα στην πτέρυγα των γυναικείων φυλακών, στην οποία κρατούνται μόνο οροθετικοί. Στην πράξη δηλαδή οι οροθετικοί κρατούμεμοι αφού διαγιγνώσκονται θετικοί στον HIV μεταφέρονται στο νοσοκομείο και παραμένουν εκεί.

Το Κέντρο Ζωής επεσήμανε πως «Η επιλογή αυτή από πλευράς κράτους έχει επικριθεί στη βάση ότι οι οροθετικοί από τη στιγμή που λαμβάνουν την απαιτούμενη φαρμακευτική αγωγή, δε χρήζουν ως ασθενείς κάποιας ιδιαίτερης νοσηλείας, άρα δεν είναι απαραίτητο να κρατούνται σε συγκεκριμένο χώρο. Η πρακτική αυτή δεν λαμβάνει υπόψη ότι με το να τοποθετείς έναν οροθετικό κρατούμενο σε συγκεκριμένο κατάστημα ή σε τμήμα του καταστήματος, καταπατάται η ιδιωτική του ζωή, αίρεται το ιατρικό του απόρρητο και παραβιάζεται το ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο του. Παράλληλα ενισχύει το στίγμα σε βάρος του οροθετικού πληθυσμού δημιουργώντας την πεποίθηση ότι ο οροθετικός άνθρωπος είναι επικίνδυνος σε άλλο χώρο πλην του νοσοκομείου και μάλιστα σε ειδικό χώρο, χωριστά από τους υπόλοιπους ασθενείς».

Άλλη μια πτυχή του προβλήματος είναι πως σε κανένα κατάστημα που διαμένουν οροθετικοί κρατούμενοι δεν λειτουργούν προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Οι κρατούμενοι που βρέθηκαν θετικοί στον HIV δεν μπορούν να εργαστούν ούτε μέσα στη φυλακή, ούτε εκτός αυτής, σε φυλακές ημιδιαβίωσης. Σύμφωνα με το Κέντρο Ζωής «Αν και η ποινή τους υπολογίζεται ευεργετικά [μια ημέρα μετράει για δύο] χωρίς να εργαστούν, και αυτό εξισορροπεί την απονομή των ευεργετημάτων μεταξύ των κρατουμένων, το θέμα παραμένει προβληματικό γιατί η οροθετικότητα δεν εμποδίζει κανέναν a priori να εργάζεται. Ο αποκλεισμός του οροθετικού κρατουμένου από τη δυνατότητα απασχόλησης θα πρέπει να επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση που ο γιατρός το κρίνει. Η στέρηση αυτής της δυνατότητας για επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση ενισχύει το στίγμα και την αντίληψη πως ο οροθετικός δεν έχει θέση στην εργασία».  Ο Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, Ευτύχης Φυτράκης, κατά τον χαιρετισμό που απηύθυνε στην έναρξη της Ημερίδας έθεσε το ερώτημα «Αν είμαστε ικανοποιημένοι από το γεγονός ότι οι οροθετικοί κρατούμενοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε έναν χώρο κράτησης, κάτι που από τη μια εξασφαλίζει την ορθή παροχή υπηρεσιών χάρη στο εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά από την άλλη οδηγεί στην απομόνωση». Πράγματι, αυτή η πρακτική οδηγεί στην απομόνωση και στη διάκριση και το σωστό βήμα θα ήταν να μεταφερθούν οι οροθετικοί κρατούμενοι που έχει αποφασιστεί πως δεν χρειάζονται νοσηλεία, στα υπόλοιπα καταστήματα κράτησης. Ωστόσο αυτό δεν μπορεί να γίνει λόγω της ακαταλληλότητας των φυλακών. Για παράδειγμα τον χειμώνα δεν υπάρχει επαρκής θέρμανση, οι συνθήκες υγιεινής είναι κακές και η καθαριότητα έχει ανατεθεί στους κρατούμενους. Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλιότερα δημοσιεύματα, η σίτιση δεν είναι αρκετή, με την ποσότητα και την ποιότητα του φαγητού να μην αρκούν.

Οι οροθετικοί έχουν συγκεκριμένες διατροφικές ανάγκες λόγω της λοίμωξης HIV, που ήδη δεν καλύπτονται, και επιπλέον η μεταφορά ενός οργανισμού που είναι ευάλωτος σε λοιμώξεις που μπορεί να προκληθούν από το κρύο ή την κακή υγιεινή, θα χειροτέρευε την κατάσταση. Η μεταφορά τους σε φυλακές μαζί με άλλους κρατούμενους θα μπορεί να γίνει μόνο αν οι συνθήκες βελτιωθούν για όλους τους κρατούμενους. Μέχρι να γίνει αυτό τα δικαιώματα τους θα παραβιάζονται.

Το πολύπλευρο ζήτημα της οροθετικότητας και της φυλάκισης έχει περισσότερες προεκτάσεις από τις προφανείς. Στις ελληνικές φυλακές, το 99% των ποινικά και διοικητικά οροθετικών κρατουμένων υποφέρουν από βαριά και χρόνια εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες.  Για παράδειγμα η οποιαδήποτε κατάρτιση και δημιουργική απασχόληση ή και εργασία αν το αποφασίσουν, θα βοηθούσε για παράδειγμα και τη θεραπεία της απεξάρτησης τους. Και αυτό ισχύει για οροθετικούς και μη κρατούμενους. Το μεγαλύτερο άλλωστε ποσοστό των φυλακισμένων στα σωφρονιστικά καταστήματα είναι τοξικοεξαρτώμενοι που έχουν διαπράξει αδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση. Ηθικά αλλά και θεσμικά δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται σαν παραβάτες του νόμου, αλλά σαν ασθενείς που χρειάζονται βοήθεια και απεξάρτηση. Κάτι που ακόμη δεν συμβαίνει ούτε καν κατά τη διάρκεια των στερητικών που αναγκάζονται να τα βιώσουν σε ειδικό χώρο απομόνωσης.

Ο Βασίλης Καταγής, κοινωνιολόγος και υπεύθυνος της Κοινωνικής Επανένταξης του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, του θεραπευτικού προγράμματος ψυχικής απεξάρτησης και επανένταξης που λειτουργεί σε ορισμένες φυλακές της χώρας εδώ και χρόνια, μιλώντας για τους εξαρτημένους κρατούμενους, υπενθύμισε μεταξύ άλλων, κάτι που ισχύει πρακτικά για όλους τους έγκλειστους σε φυλακές ανθρώπους: «Μιλάμε για σωφρονισμό, αλλά η στερητική ποινή της ελευθερίας ουσιαστικά συμβάλει και σε κάποια άλλα πράγματα. Εμείς μπορούμε να πάμε σε ένα νοσοκομείο, μπορούμε να δούμε την οικογένεια μας, μπορούμε να αποφασίσουμε πολλά απλά πράγματα. Ένας κρατούμενος από τη στιγμή που του στερείται η ελευθερία, στερείται αυτά τα απλά βασικά πράγματα. Δεν έχει προσωπικό χώρο, είναι μαζί με άλλα 3-4 άτομα στην καλύτερη περίπτωση και αν είναι σε θάλαμο είναι πολλοί περισσότεροι. Δεν έχει προσωπική ελευθερία επιλογών. Δεν μπορεί να αποφασίσει τι ώρα θα ξυπνήσει και δεν έχει την ελευθερία να κάνει το πιο απλό, να ανοίξει ή να κλείσει το παράθυρο του. Δεν έχει την προσωπική ελευθερία να αποφασίσει αν σήμερα θα κάνει κάτι, να πάρει ένα φίλο του τηλέφωνο και να πάει για έναν καφέ. Είναι απομακρυσμένος από την οικογένεια του και μέσω του επισκεπτηρίου του δίνεται η δυνατότητα να τους βλέπει ελάχιστα, κάτι που αποτελεί μια επώδυνη διαδικασία τόσο για τον ίδιο όσο και για την οικογένεια του. Αντίστοιχα είναι αποκομμένος από υπηρεσίες υγείας. Δεν έχει τη δυνατότητα να φροντίσει την υγεία του όπως ο οποιοσδήποτε άνθρωπος εκτός φυλακής. Αντίστοιχα δεν έχει και τη δυνατότητα να βρίσκεται σε υπηρεσίες εκπαίδευσης ή δεν μπορεί να έρχεται σε επαφή με τον ερωτικό του σύντροφο, κάτι που οι περισσότεροι το θεωρούμε δεδομένο. Θα πει κάποιος ότι έχει κάνει κάτι άσχημο και γι' αυτό βρίσκεται στη φυλακή. Πως γι' αυτό του στερείται η ελευθερία. Όμως έχουμε ορίσει πως δεν έχουμε πια ένα σύστημα που στοχεύει στην τιμωρία, αλλά στον σωφρονισμό. Για να ξαναγυρίσει στο κοινωνικό σύνολο χρειάζεται να του δίνουμε όλες εκείνες τις ευκαιρίες, προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος».

Περισσότερα από το VICE

Οι Γυναίκες που τα Έβαλαν με τη Χρυσή Αυγή

Φοιτήτριες που Πληρώνουν τα Πανεπιστημιακά Δίδακτρά τους Κάνοντας τις Ερωτικές Συνοδούς

Όσα μου Έμαθε το Surviror για τη Ζωή (και τον Καπιταλισμό)