Πώς οι Εγκληματίες Δικαιολογούν τις Παρανομίες τους στον Εαυτό τους

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Προσφάτως μίλησα σε κάποιους πρώην γκάνγκστερ για το πώς και γιατί απομακρύνθηκαν από το έγκλημα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το έκαναν γιατί ήξεραν πως το να μπαινοβγαίνουν στη φυλακή για την υπόλοιπη ζωή τους θα ήταν μαλακία. Ήξεραν πως η ζωή πίσω από τα κάγκελα της φυλακής στην πραγματικότητα δεν είναι κάποιου είδους ζωή, την ώρα που μπορείς να είσαι έξω, να τρως αξιοπρεπές φαγητό, να απολαμβάνεις μαθήματα κολύμβησης ή να εντρυφάς σε blogs για κέντημα.

Ωστόσο, μια ελαφρώς περίεργη αποκάλυψη έκανε το πρώην μέλος συμμορίας μοτοσικλετιστών John Lawson, όταν μου είπε ότι στη δική του απόφαση να μπει στον ίσιο δρόμο έπαιξε μεγάλο ρόλο ένα άρθρο που διάβασε για τον εαυτό του στην εφημερίδα και συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν και ο καλύτερος άνθρωπος.

Δεν μπορούσα παρά να σκεφτώ: χρειαζόταν πραγματικά ένα καταδικαστικό άρθρο για έναν γκάνγκστερ εισπράκτορα χρεών για να καταλάβει ότι δεν ζούσε και καμιά ιδιαίτερα ηθική ζωή; Και εάν ναι, πώς γίνεται εγκληματίες που κάνουν ανήθικες πράξεις κάθε μέρα να καταφέρνουν να πείσουν τον εαυτό τους ότι στην πραγματικότητα είναι έντιμοι άνθρωποι;

Η μόνη εξήγηση που μπορούσα να σκεφτώ ήταν ότι για να είσαι εγκληματίας καριέρας πρέπει είτε να είσαι μάστερ της αυταπάτης είτε πραγματικά να μη δίνεις δεκάρα. Σύμφωνα με τον ειδικό στην ποινική ψυχολογία Shadd Maruna, μελέτες δείχνουν ότι η πλειονότητα των εγκληματιών είτε βρίσκει δικαιολογίες γι' αυτό είτε προσπαθεί να δικαιολογήσει τις πράξεις της. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία ότι αυτές οι δικαιολογίες έχουν μορφοποιηθεί πριν από τη διάπραξη των εγκλημάτων, οπότε είναι δυνατό -και κάπως πιθανό- να τις σκέφτονται στη συνέχεια ως τρόπο για να μετριάσουν την ενοχή.

«Εγκληματολόγοι έχουν πάρει συνέντευξη από κάθε πιθανό δείγμα ατόμων που παραβιάζουν τους νόμους και βρήκαν απίστευτη συνέπεια στη χρήση αυτών που αποκαλούμε "τεχνικές ουδετεροποίησης"», εξήγησε ο Maruna. «Υπάρχουν μελέτες για λαθροθήρες ελαφιών, τρομοκράτες, βιαστές, κλέφτες, κυβερνοχάκερ, δολοφόνους – ό,τι θέλεις. Και τα άτομα που εμπλέκονται έχουν την τάση να χρησιμοποιούν εκ των υστέρων έναν πολύ συνεπή και διακριτό αριθμό εκλογικεύσεων για να δικαιολογήσουν αυτό που έκαναν».

Αυτές οι «τεχνικές ουδετεροποίησης» σχηματίζουν τη βάση μιας έννοιας γνωστής ως «θεωρία ουδετεροποίησης» που την καθιέρωσαν οι κοινωνιολόγοι David Matza και Gresham Sykes τη δεκαετία του '50. Η θεωρία αναφέρει ότι οι εγκληματίες είναι ικανοί να ουδετεροποιήσουν αξίες που σε άλλη περίπτωση θα τους απαγόρευαν να κάνουν κάποιες πράξεις, χρησιμοποιώντας από μία μέχρι πέντε μεθόδους αιτιολόγησης: «άρνηση της ευθύνης», «άρνηση της βλάβης», «άρνηση του θύματος», «καταδίκη των καταδικαζόντων» και «το έγκλημα σε υπηρεσία ανώτερων σκοπών».

«Άρνηση της ευθύνης» είναι όταν ο παραβάτης υποστηρίζει ότι εξαναγκάστηκε από τις καταστάσεις να διαπράξει το έγκλημα. «Άρνηση της βλάβης» σημαίνει επιμονή ότι το έγκλημα ήταν αβλαβές. «Άρνηση του θύματος» περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι το άτομο που υπέστη βλάβη από το έγκλημα τα 'θελε και «καταδίκη των καταδικαζόντων» είναι όταν ο εγκληματίας υποστηρίζει ότι εκείνοι που επικρίνουν ή αποφασίζουν την τιμωρία, το κάνουν από φθόνο ή για να μεταθέσουν την ευθύνη από τον εαυτό τους. Η τελευταία μέθοδος, «έγκλημα σε υπηρεσία ανώτερων σκοπών», περιλαμβάνει την πίστη του δράστη ότι ο νόμος πρέπει να παραβιαστεί για το καλό μιας μικρότερης ομάδας της κοινωνίας, για παράδειγμα μιας συμμορίας ή μιας ομάδας φίλων.

Είχα περιέργεια να καταλάβω τι σήμαιναν αυτές οι θεωρίες εκτός των σχολικών εγχειριδίων, οπότε ήρθα σε επαφή με πέντε αναμορφωμένους εγκληματίες και ρώτησα πώς συνήθιζαν να δικαιολογούν τις πράξεις τους στον εαυτό τους.

Το πρώτο άτομο στο οποίο μίλησα ήταν ο πρώην απατεώνας και βίαιος ληστής δρόμου Darren Armstrong, που σήμερα διευθύνει ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα με στόχο την αποκατάσταση των πρώην κακοποιών και των τοξικομανών.

«Με την απάτη έκλεβα μεγάλες εταιρείες και σκεφτόμουν "δεν θα τους λείψουν τα χρήματα"», είπε. «Όταν έκλεβα στον δρόμο, συνήθως ήμουν φτιαγμένος με βουτάνιο. Έβλεπα κάποιον που περνούσε τον δρόμο και είχε ωραία πράγματα και σκεφτόμουν "γιατί αυτός να έχει ωραία πράγματα όταν εγώ δεν έχω τίποτα;". Ήμουν άστεγος, γεμάτος μίσος για την κοινωνία και ένιωθα πως το σύστημα με είχε απογοητεύσει».

Η αντίληψη ότι ο Darren έκλεβε μόνο από ανθρώπους που μπορούσαν να αντέξουν την απώλεια φαίνεται να ταιριάζει στην κατηγορία «άρνηση της βλάβης», ενώ το γεγονός ότι ένιωθε πως τα θύματά του ήταν ανάξια του πλούτου τους γιατί ήταν άδικο που αυτοί ήταν πλουσιότεροι από εκείνον εμπίπτει στην κατηγορία «άρνηση του θύματος».

Έπειτα μίλησα με τον πρώην γκάνγκστερ από τη Γλασκόβη Kevin Dooley, που μπήκε στη φυλακή για ένοπλη επίθεση και απόπειρα δολοφονίας, αλλά σήμερα εργάζεται ως καθοδηγητής σε άτομα που αναρρώνουν από εθισμό. Εξήγησε ότι οι δικές του δικαιολογίες συχνά σχετίζονταν με την αντίληψη για τις αδικίες των αρχών. «Ελαχιστοποίησα, εξορθολόγησα και δικαιολόγησα τα σφάλματά μου σε όλους, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μου», είπε. «Οι δικαιολογίες μου περιλάμβαναν [επίρριψη ευθυνών σε] διεφθαρμένους πολιτικούς, αστυνομία και κοινωνία».

Μια κλασική περίπτωση «καταδίκης των καταδικαζόντων». Μέχρι στιγμή, τόσο ακριβής. Ωστόσο, δεν ταίριαζαν όλοι όσοι μίλησαν σε μία από τις κατηγορίες της θεωρίας ουδετεροποίησης.

Ο Mubarak Mohamud ήταν ηγετική φυσιογνωμία στη συμμορία Time for Hustling του Camden προτού γυρίσει την πλάτη στο έγκλημα για να διευθύνει μια εταιρεία ρούχων. Σήμερα επικεντρώνεται στο να στρέφει άλλους μακριά από την παραβατικότητα. Την περίοδο που ήταν μέλος συμμορίας, κατάφερε να ελαχιστοποιήσει τα συναισθήματα ενοχής του πείθοντας τον εαυτό του ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.

«Απλώς σκέφτηκα "πρέπει να πάρω αυτά τα χρήματα"», είπε. «Προσπαθούσα να δικαιολογήσω τα μέσα που χρησιμοποιούσα για να βγάλω χρήματα, οπότε έλεγα συνέχεια στον εαυτό μου ότι έκανα καλά και ήμουν επιτυχημένος. Και το επαναλάμβανα τόσο πολλές φορές που τελικά το πίστεψα πραγματικά».

Ο Heith Copes, ειδικός στη λήψη αποφάσεων από εγκληματίες, εξήγησε ότι η αντιμετώπιση του εγκλήματος ως δεξιότητας μπορεί να βοηθήσει τους παραβάτες να μετριάσουν τα αισθήματα ενοχής, μια και στο μυαλό τους νομιμοποιεί τη συμπεριφορά. Ο Mubarak δικαιολογούσε αυτό που έκανε θεωρώντας τον εαυτό του ικανό επιχειρηματία αντί για κάποιον που εξοικονομούσε χρήματα διαπράττοντας ανήθικες πράξεις.

Επόμενος ήταν ο πρώην ένοπλος ληστής Frank Prosper, σήμερα ηθοποιός, ο οποίος είπε ότι σκόπιμα απέφευγε να σκέφτεται για το σωστό και το λάθος όσων έκανε ενώ ήταν ενεργός εγκληματίας. Υποστήριξε ότι θα ήταν δύσκολο να προχωρήσει και να κάνει ληστεία εάν δαπανούσε πολύ χρόνο για να σκέφτεται το ηθικό μέρος της καριέρας που επέλεξε.

Σύμφωνα με τον Copes, η εσκεμμένη αποχή από την εξέταση των ηθικών συνεπειών ενός εγκλήματος είναι μια άλλη τεκμηριωμένη τεχνική που χρησιμοποιούν οι εγκληματίες για να εμποδίσουν τις ενοχές να μπουν εμπόδιο στον δρόμο τους. «Το να βγάζεις τέτοιου τύπου σκέψεις από το μυαλό σου είναι ένας τρόπος να υπερπηδήσεις την ενοχή», είπε. «Αυτό εξηγείται λέγοντας ή έχοντας κατά νου φράσεις τύπου "δεν γαμιέται", αμέσως πριν ή μετά το έγκλημα».

Το τελευταίο άτομο στο οποίο μίλησα ήταν ο Marcus «Paradise» Dawes, ο οποίος μπήκε φυλακή στις ΗΠΑ για ένοπλη επίθεση, προτού επιστρέψει στη Βρετανία και γίνει μέντορας για νεαρούς εγκληματίες. Ανέφερε ότι εκείνη την εποχή είδε τον εαυτό του εμπλεκόμενο σε «ένα κλασικό σενάριο τύπου Ρομπέν των Δασών», που σημαίνει ότι μπορούσε να ενταχθεί στην κατηγορία «αυτών που κάνουν έγκλημα για ανώτερους σκοπούς». Υποστήριξε ότι οι δικαιολογίες που είπε στον εαυτό του ήρθαν μετά την καταδίκη και σχετίζονταν με την πεποίθησή του ότι τιμωρήθηκε πάρα πολύ αυστηρά. Αυτό συνάδει με την αντίληψη ότι η ουδετεροποίηση δεν υλοποιείται την περίοδο που διαπράττεται το αδίκημα και μπορεί να μπει στο παιχνίδι αργότερα.

Ο Dawes επίσης υποστήριξε ότι «η καταδίκη των καταδικαζόντων» μπορεί να θεωρηθεί από ορισμένους βάσιμος λόγος για την παραβίαση του νόμου, και όχι τόσο δικαιολογία για μετά το γεγονός. «Οι άνθρωποι που δημιουργούν τον νόμο, τον ερμηνεύουν μέσω του δικαστικού συστήματος και τον εφαρμόζουν μέσω της αστυνόμευσης θεωρούνται διεφθαρμένοι και κομπιναδόροι όπως και το σύστημα που δημιούργησαν», είπε.

Κάποιοι μπορεί να το διαβάσουν αυτό σαν άλλη μια ψευδή δικαιολογία ενώ άλλοι θα δουν το σκάνδαλο Panama Papers και τα έξοδα των βουλευτών και πιθανώς θα δουν από πού προέρχεται.

Ενώ μερικές επεξηγήσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν ορθολογικές, είναι σαφές ότι άλλες δημιουργούνται μόνο για να παρακαμφθεί η ενοχή. Άρα, το ότι είσαι σε θέση να πείσεις τον εαυτό σου ότι κάνεις το σωστό σε κάνει επικίνδυνο άτομο, με δεδομένο ότι χειραγωγείς την ίδια σου τη συνείδηση προκειμένου να γίνει ευκολότερα αποδεκτό το σφάλμα;

Σύμφωνα με τον Maruna, το αντίθετο πράγματι στέκει. «Τα τελευταία 30 χρόνια, οι δικαιολογίες απέκτησαν κακό όνομα και η προσωπική ευθύνη έγινε κάτι σαν κοινωνική πανάκεια», είπε. «Είπαν σε άτομα σε προγράμματα ομαδικής θεραπείας που δίνουν εξηγήσεις για τους λόγους που ενεπλάκησαν με το έγκλημα και τα οποία φέρεται να πάσχουν από γνωσιακές διαστρεβλώσεις ή εγκληματικό τρόπο σκέψης ότι δεν επιτρέπεται να λένε δικαιολογίες και επεξηγήσεις, αλλά πως πρέπει να αποδεχθούν πλήρως την ευθύνη για τα εγκλήματά τους. Το πρόβλημα είναι ότι έτσι τους απομένει μόνο μία αφήγηση για τον εαυτό τους: το έκανα γιατί το ήθελα. Εάν οι άνθρωποι πραγματικά το πιστέψουν αυτό, πληρούν τα κριτήρια γι' αυτό που κάποιοι αποκαλούν "ψυχοπάθεια" και άλλοι "κακό". Αυτό δύσκολα φαίνεται ότι θα έπρεπε να είναι ο στόχος των θεραπευτικών παρεμβάσεων».

Συνεπώς, δεν είναι άνθρωποι σαν τον John Lawson του παρελθόντος –εγκληματίες που λένε στον εαυτό τους ότι αυτό που κάνουν είναι ΟΚ– που θα έπρεπε να φοβόμαστε περισσότερο. Είναι εκείνοι που δεν κάνουν καμία προσπάθεια να δουν τον εαυτό τους υπό αυτό το φως. Εκείνοι που σκέφτονται «δεν δίνω δεκάρα εάν είμαι κακός ή όχι».

Περισσότερα από το VICE

Μια Βόλτα στα «Κόκκινα Φανάρια» της Γερμανίας

Τι Πρέπει να Ξέρεις για να Νοικιάσεις Φθηνό Διαμέρισμα στην Αθήνα

Οι Γυναίκες Αποκαλύπτουν τι Θεωρούν Σέξι