Καρέας: Ένα Κομμάτι Πόλης που «Πήρε τα Βουνά»

Ο Καρέας από μακριά φαίνεται σαν ένα τεμάχιο πόλης που «αυτομόλησε» από το κύριο σώμα της και «πήρε τα βουνά». Και, δικαίως, είναι συνυφασμένος με τρία πράγματα: τον Υμηττό, το δάσος (dead or alive) και την απεριόριστη θέα - κι ας είναι -η τελευταία- συνήθως προνόμιο των ρετιρέ.

Όταν συνάντησα σε ένα πλατειάκι στα όρια οικιστικού ιστού και δάσους τον Άρη Σιούτη και την Ελένη Ελληνικού (μέλη και οι δυο τους της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας του Καρέα) ο αττικός ουρανός διακατεχόταν από μια συννεφούλα, αλλά η θέα παρέμενε έκπαγλη. Λίγο θολή, σαν σε φθαρμένο από τον χρόνο καρτ-ποστάλ των Αθηνών, δέσποζε στο οπτικό πεδίο μας η Ακρόπολη.

Και από το δάσος που απέμεινε εφορμούσαν τιτιβίσματα πουλιών: ένα πολύχρωμο τέτοιο πετούμενο, σχεδόν εξωτικό, ξαπόστασε για ελάχιστα seconds σε ένα κλαδί κοντά μας - μα δεν πρόλαβα να σηκώσω «οπλισμένη» την κάμερα.

Αριστερά μας ορθώνονταν οι προσφυγικές πολυκατοικίες του Καρέα. Προσοχή: προσφυγικές, όχι εργατικές όπως συχνά αλλά εσφαλμένα τις αποκαλούν. Είναι ένα σύμπλεγμα διαμερισμάτων όπου συμβίωσαν για πολλά χρόνια μετά τον τελευταίο Μεγάλο Πόλεμο και μέχρι πρόσφατα τρεις διαφορετικές κοινότητες ανθρώπων: Έλληνες από τη Ρουμανία, άλλοι Έλληνες από την πρώην Σοβιετική Ένωση και Αρμένιοι. «Μια γειτονιά, πολλές Οδύσσειες», όπως εύστοχα τιτλοφορείται ένα φυλλάδιο που τύπωσε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας.

Αυτό το Bauhaus «τεταρτημόριο» στα άκρα του σύγχρονου Καρέα, κάποτε ήταν η «καρδιά» του, η κοιτίδα του- από εκεί ξεκίνησε η αστική ιστορία του.

Ας την πάρουμε από την αρχή.

Οι συνομιλητές μου από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Καρέα (ΟΠΙΚΑΡ) έχουν ζήσει την περιοχή, αλλά και την έχουν «σκάψει» ερευνητικά πραγματοποιώντας δεκάδες συνεντεύξεις με παλιούς κατοίκους. Κάναμε μαζί μια μακρά συζήτηση που θα προσπαθήσω να συμπυκνώσω σε αναγνωστικές διαστάσεις.

«Η περιοχή ανήκε στην Μονή Πετράκη και στην Εκκλησία, ήταν μετόχια παραχωρημένα με χρυσόβουλα», λένε. «Το 1931 άρχισε η Εκκλησία να πουλάει κάποια κομμάτια σαν οικόπεδα. Τότε συστάθηκε και ένας συνεταιρισμός αξιωματικών και δημοσίων υπαλλήλων (“Η Θερινή Διαμονή” όπως ονομαζόταν) που αγόρασε 422 στρέμματα από τον νεοσύστατο τότε Οργανισμό Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας. Για τα επόμενα χρόνια τα σπίτια ήταν ακόμα ελάχιστα, σκόρπια στις υπώρειες του βουνού, αρκετά από αυτά εξοχικά και κάποια άλλα καλύβες βοσκών». 

«Το 1940 ο Καρέας δεν είχε περισσότερους από 40 κατοίκους, ενώ στην απογραφή του 1951 μετρήθηκαν 140 άνθρωποι - ένας αραιοκατοικημένος οικισμός που εντός του στάβλιζαν τα ζώα τους οι κτηνοτρόφοι. Ηλεκτρικό και οποιαδήποτε συγκοινωνία με τις άλλες περιοχές δεν υπήρχαν - οι δρόμοι ήταν «μετρημένοι στα δάχτυλα» και από χώμα. Το 1953 “σκαρφάλωσε” από τον Βύρωνα το πρώτο λεωφορείο, με δύο δρομολόγια τη μέρα. Νερό οι άνθρωποι έπαιρναν από πηγάδια και στέρνες που είχαν κατασκευάσει.

«Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50 το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αποφάσισαν να στεγάσουν στον Καρέα πρόσφυγες από την Ρουμανία και την Σοβιετική Ένωση, Έλληνες και Αρμένιους. Η περιοχή επιλέχτηκε σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη ότι οι πρόσφυγες πρέπει να εγκαθίστανται εκτός των ορίων της πόλης ώστε να “μην ενοχληθεί η κανονική ζωή”».

«Την περίοδο 1957-1969 κατασκευάστηκαν 25 πολυκατοικίες και στεγάστηκαν εκεί περισσότερες από 700 προσφυγικές οικογένειες. Πλέον, το 1971 οι μόνιμοι κάτοικοι του Καρέα πλησίαζαν τους τρεις χιλιάδες, ο πληθυσμός εκτοξεύθηκε».

Ποιο ήταν το «προφίλ» αυτών των ανθρώπων; Και τι τους ανάγκασε στην προσφυγιά;

Η Ελένη Ελληνικού κατάγεται από οικογένεια Ελλήνων της Ρουμανίας, για την ακρίβεια Ελλήνων που είχαν βρεθεί στη Ρουμανία λίγα χρόνια πριν την οριστική εγκατάστασή τους στον Καρέα. «Η μητέρα μου ήταν Μικρασιάτισσα, προσφύγισσα ήρθε στον Πειραιά με τη μάνα της και πέντε αδελφές. Η μια τους παντρεύτηκε έναν Έλληνα έμπορο εκ Ρουμανίας και τους ακολούθησε όλη η οικογένεια στην Κοστάντζα. Ο πατέρας μου ήταν από την Κωνσταντινούπολη και για να αποφύγει την στράτευση στα Τάγματα Εργασίας (αμελέ ταμπουρού) των Τούρκων κρύφτηκε στο αμπάρι ενός πλοίου και βγήκε στο λιμάνι της Κοστάντζας κι αυτός. Κι εκεί γνωρίστηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής παροικίας».

«Οι Έλληνες της Ρουμανίας ασχολούνταν ως επί το πλείστον με το εμπόριο- και ο πατέρας μου είχε ένα παντοπωλείο και έκανε εισαγωγές ελαιόλαδου από την Ελλάδα. Μεταξύ των Ελλήνων υπήρχαν μέλη της μεγαλοαστικής τάξης της Ρουμανίας, αρκετοί πλοιοκτήτες και ιδιοκτήτες ναυπηγείων. Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε επισκεφθεί το λιμάνι της Κοστάντζας είπε στον Ρουμάνο πρωθυπουργό ότι τόσες ελληνικές σημαίες δεν έχει δει ούτε στον Πειραιά - τόσα πολλά ήταν τα ελληνόκτητα πλοία».

«Μετά τον Β΄ Π.Π. το καθεστώς (Λαϊκής Δημοκρατίας) που εγκαθιδρύθηκε πήρε στην κατοχή του τις περιουσίες των Ελλήνων», λέει η Ελένη Ελληνικού. «Από τους 140.000 Έλληνες που ζούσαν στη χώρα, δεν έμειναν περισσότεροι από 15.000. Όλοι οι υπόλοιποι ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, ανάμεσά τους και η δική μου οικογένεια, στην δεύτερη προσφυγιά τους πλέον. Χωρίς να φέρουν τίποτα μαζί τους και τίποτα μην έχοντας εδώ».

Παρόμοια ήταν και η ιστορία των Ελλήνων από τη Σοβιετική Ένωση. Το σταλινικό καθεστώς τους καταδίωξε άγρια. Ήδη πριν τον Β΄Π.Π. το περισσότεροι από 47.000 Έλληνες εκτελέστηκαν ή εξορίστηκαν, κατηγορούμενοι ως «εχθροί του λαού» και «ύποπτοι για προδοσία». Περίπου 200.000 εκτοπίστηκαν προς την ενδοχώρα της ΕΣΣΔ, στο Ουζμπεκιστάν και την Σιβηρία.

Η Ο.Π.Ι.ΚΑΡ. έχει συγκεντρώσει μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων.

Η Χρυσούλα Αδαμίδου, που έζησε στις προσφυγικές του Καρέα, είπε στην συνέντευξή της στην ΟΠΙΚΑΡ «Μετά το ’49 ήμουν έξι χρονών. Μέσα σε μια νύχτα ξεσήκωσε όλον τον κόσμο, όλο τον ελληνικό λαό στο πόδι, μες στη νύχτα να μας φορτώσουνε στα τρένα, στα βαγόνια, εκεί που κουβαλάγαν τα ζώα - μη φανταστείς με κρεβάτια. Ούτε ένα παράθυρο, ένα φωταγωγό είχε από πάνω και με λουκέτο. Μας βάλανε τον έναν πάνω στον άλλο, ο ένας πάνω στον άλλο, με τα μπαγάζια τους και αμπαρωμένοι με λουκέτο. Εγώ θυμάμαι και την εξορία, τη διαδρομή όλη τη θυμάμαι. Πως ‘κλαίγαν οι γονείς μας».

Ο Λάζαρος Θεοδωρίδης ήρθε στην Ελλάδα το 1960, μόνο με τη μητέρα του - από τότε ζει στις προσφυγικές πολυκατοικίες του Καρέα. Να πως περιέγραψε την πρώτη του εγκατάσταση στο νέο σπίτι. «Δεν υπήρχε κεντρική θέρμανση, δεν υπήρχε ατομική επειδή δεν έχουμε εμείς χρήματα να αγοράσουμε κάτι. Βγαίνω εγώ έξω και αρχίζω να μαζεύω κουκουνάρες, τα φέρνω στο σπίτι να τις στεγνώσουμε και να αρχίσουμε να τα καίμε, μέσα στο σπίτι, στον κουβά τον μεταλλικό για να κάνουμε λίγη ζέστη. Λοιπόν, είμαστε δύο άτομα, δεν έχουμε ούτε κρεβάτια, δεν έχουμε τίποτα, άρα όλοι οι χώροι οι άλλοι, μας είναι άχρηστοι τα πάντα μέσα στην κουζίνα. Καθόμασταν και τρώγαμε κάτω. Στρώναμε κάτω οι πόρτες ήταν ξύλινες, απ’ τα δωμάτια. Τις βγάλαμε και στις πόρτες αυτές κοιμόμαστε, για να μην είσαι στο μωσαϊκό, να κοιμάσαι».

Η Αναϊς Τσιλιγκιριάν, αρμενικής καταγωγής, μίλησε στην ΟΠΙΚΑΡ για την πρώτη της εντύπωση -«σαν θρίλερ» όπως λέει η ίδια- από τον Καρέα. «Τότε, ανέβαινε το λεωφορείο τρεις φορές την ημέρα, χωματόδρομος. Και κατεβαίνουμε απ’ το αυτοκίνητο και βλέπω ένα βουνό με τρεις πολυκατοικίες. Και περπατάω και η λάσπη ήταν μέχρι το γόνατο. Είχε βρέξει, δεν υπήρχε άσφαλτος πουθενά, τίποτα. Ούτε κολόνες, ούτε φώτα, ούτε τίποτα. Πάμε στο σπίτι, να κοιμηθούμε. Όλο ουρλιαχτά άκουγα εγώ - πώς να σας πω, θρίλερ! Το βουνό τότε είχε πολλά ζώα. Και μέχρι το πρωί να κλαίω, παιδάκι ήμουνα, να κλαίω ασταμάτητα. Και λέω “το πρωί να με πάτε σπίτι μου, να με πάτε σπίτι μου”. Και πάω στη μαμά μου και λέω “εγώ δεν πατάω στον Καρέα, άλλη φορά δεν πατάω! Αυτό το μέρος είναι στοιχειωμένο”. Φοβόμουνα. Είχα φόβο με τον Καρέα, γιατί δεν υπήρχε τίποτα».

Η Ελένη Ελληνικού έχει μεγαλώσει στις προσφυγικές- τώρα ζει σε άλλη περιοχή του Καρέα αλλά εξακολουθεί να επιστρέφει και να περπατάει στην παλιά της γειτονιά. «Η ζωή εδώ παλιότερα;», τη ρωτάω.

«Για τα παιδιά η κυψέλη της ζωής ήταν το Αστικό Κέντρο», λέει η ίδια.

Η επιγραφή στην είσοδο υπάρχει ακόμα: Το Αστικό Κέντρο κατασκευάσθηκε το 1961 με συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης, του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και της σουηδικής οργάνωσης Radda Barnen (είναι η σουηδική οργάνωση της Save the Children).

Το 1962 ανέλαβε τη διοίκηση και τη λειτουργία του Αστικού Κέντρου η Βασιλική Πρόνοια. Ήταν ένα από τα 15 Αστικά Κέντρα που λειτουργούσε η Βασιλική Πρόνοια. Μέσω τέτοιων δομών η βασίλισσα Φρειδερίκη -η «Φρίκη» όπως ήταν το παρατσούκλι που της είχε αποδώσει ο ελληνικός λαός, ένεκα της αγάπης που έτρεφε στο πρόσωπό της- προσπαθούσε να αυξήσει τη δημοφιλία της ίδιας και του Παλατιού.

Πλέον, στο κτίριο των εργαστηρίων του Αστικού Κέντρου στεγάζεται (από το 2003) το Χαμόγελο του Παιδιού.

«Υπήρχαν δραστηριότητες για κάθε ηλικία», λέει η Ελένη Ελληνικού. «Εδώ λειτουργούσε παιδικός σταθμός, είχαμε χορωδία, γινόντουσαν μαθήματα πιάνου, ζωγραφικής, ραπτικής και υφαντουργίας για τις κοπέλες και ξυλουργικής για τα αγόρια.  Ακόμη και προπονήσεις πινγκ-πονγκ είχαμε ώστε ακόμα συνεχίζει η περιοχή να έχει παράδοση στο σπορ αυτό και να βγάζει καλούς αθλητές».

«Στο Αστικό Κέντρο κάθε χρόνο διοργανωνόταν και μια εκδήλωση σαν παζάρι, όπου ερχόταν η βασίλισσα με την κουστωδία της: στρατιωτικοί από του Παπάγου π.χ. και αγοράζανε είδη κεραμικής ή ξύλινα τραπεζάκια που έφτιαχναν τα παιδιά. Και, κυρίως, χαλιά - πολύ όμορφα μάλλινα χαλιά, φτιαγμένα από γυναίκες που μάθαιναν την υφαντική στους αργαλειούς του Αστικού Κέντρου. Οι “Κυρίες επί των Τιμών” που συνόδευαν τη βασίλισσα, για να αγοράσουν αυτά τα χαλιά έρχονταν εδώ.

»Οι κάτοικοι του Καρέα, οι γονείς μας, αγόραζαν συνήθως κάτι μικροαντικείμενα, όπως αγιοβασίληδες και άλλα τέτοια στολίδια που φτιάχναμε από αφρολέξ. Λοιπόν, με τα χρήματα που συγκεντρώναμε, κάναμε παιδικές εκδρομές. Η ίδια έτσι γνώρισα την Ελλάδα- σε ηλικία Γυμνασίου θυμάμαι κάναμε τον γύρο της Πελοποννήσου, πήγαμε στην Θεσσαλονίκη και την Κέρκυρα. Και είχαμε και οι μαθητές λόγο για το πού θα πάμε, το συζητούσαμε. Αυτό ήταν αλήθεια πρωτοποριακό για την εποχή».

«Για τους γονείς μας τα πράγματα ήταν διαφορετικά, πιο δύσκολα: τρία δρομολόγια λεωφορείων όλη τη μέρα ανέβαιναν τότε μέχρι τον Καρέα, ερχόντουσαν λοιπόν κατάκοποι το βράδυ από τη δουλειά, συνήθως για να κοιμηθούνε. Και υπήρχαν μόνο δυο-τρία καφενεία όπου, κυρίως τα σαββατόβραδα της άνοιξης και του καλοκαιριού, μαζεύονταν για να πιούνε κανά κρασάκι».

«Την Καθαρή Δευτέρα, του Άη Γιαννιού και την Πρωτομαγιά όλοι ανεβαίναμε στο βουνό επάνω. Στις Απόκριες γίνονταν ωραίοι χοροί στο Αστικό Κέντρο και επειδή η αίθουσά του είναι πολύ μεγάλη, ήταν αυτές οι εκδηλώσεις γνωστές και σε άλλους Αθηναίους».

«Οι Αρμένιοι είχαν τις γιορτές τους, την Λέσχη τους και έναν χώρο σαν εκκλησία όπου μαζεύονταν τις Κυριακές. Και από το 1998 εκδίδουν ένα πολύ όμορφο περιοδικό, “Τα Αρμενικά”».

«Τρεις κοινότητες ανθρώπων στα ίδια μπλοκ πολυκατοικιών, σε μια γειτονιά διακριτή από την υπόλοιπη πόλη. Πώς κυλούσε αυτή η συμβίωση», ρωτάω την κ. Ελληνικού.

«Αρμονικά, δεν υπήρχαν εντάσεις», απαντάει. «Μια χαρά ήμασταν, δεν υπήρχαν διαχωρισμοί ή αποκλεισμοί μεταξύ μας. Εντάξει, ο καθένας είχε τους φίλους και τα στέκια του- αυτοί που ήρθαν από τη Ρουμανία έκαναν περισσότερο παρέα μεταξύ τους και αντίστοιχα αυτοί από την ΕΣΣΔ ή οι Αρμένιοι. Και η κάθε “κοινότητα” είχε την κουζίνα της ή την επαγγελματική της κλίση: οι Πόντιοι ασχολούνταν περισσότερο με το εμπόριο, οι “εκ Ρουμανίας” στράφηκαν στα γράμματα και οι Αρμένιοι ήταν πολύ καλοί τεχνίτες- χρυσοχόοι, ωρολογοποιοί κ.ά».

«Εσείς σαν Βυρωνιώτης, τον Καρέα πώς τον θυμάστε;», ρωτάω τον Άρη Σιούτη.  

«Μια εξοχική περιοχή, με λιγοστά σπίτια», λέει. «Τις προσφυγικές πολυκατοικίες, που ξεχώριζαν τότε στο αστικό τοπίο, τις θυμάμαι έντονα - τις αποκαλούσαν τότε “τα ρουμάνικα”. Και φημιζόταν από τότε ο Καρέας για τις ταβέρνες του. Όταν τέλειωσα το Λύκειο δούλεψα κι εγώ σε αυτές, σαν σερβιτόρος. Από όλη την Αθήνα ερχόντουσαν εδώ».

«Η πρώτη και πιο ονομαστή, τα “Κουνέλια” (δεν υπάρχει πια), είχε ξεκινήσει να λειτουργεί πριν το ‘40. Στα “Κουνέλια” είχε γυριστεί και μια ταινία με τον Γκιωνάκη, το “Άλλος για το Εκατομμύριο”. Το γύρισμα ξεκινάει μέσα στην ταβέρνα και ακολουθεί ένα κυνηγητό στα δρομάκια των Προσφυγικών. Και ευτυχώς έχουμε έτσι μερικά καλά πλάνα της περιοχής από τότε». 

«Θυμάμαι να ανεβαίνουμε προς τον Καρέα με τα παλιά λεωφορεία που αγκομαχούσανε για να βγάλουν την ανηφόρα», λέει ο ίδιος. «Και μέσα έβλεπα ανθρώπους που “ανεβαίνανε” για τις ταβέρνες ή άλλους που κρατούσαν μεγάλα δοχεία και ερχόντουσαν για να πάρουν νερό από την πηγή του Καρέα - το θεωρούσαν θεραπευτικό και με ιαματικές ιδιότητες».

Το 1967 το ελληνικό κράτος αποφάσισε να πουλήσει τα διαμερίσματα των προσφυγικών σε όσους ενοίκους τους ήθελαν να τα αγοράσουν, με ένα σχετικά χαμηλό αντίτιμο και με αρκετές δόσεις. Οι περισσότερες οικογένειες τα αγόρασαν και σύντομα τα αποπλήρωσαν.

Τέλος της δεκαετίας του ’80- αρχές ’90, η β’ γενιά των ιδιοκτητών, τα παιδιά αυτών που κατοίκησαν πρώτοι αυτά τα σπίτια, άρχισαν να φεύγουν από τη γειτονιά.

Μετακινούνταν προς άλλες περιοχές ή στις καινούργιες πολυκατοικίες που συνεχώς κτίζονταν τότε στον Καρέα. Τότε στεγάστηκε εδώ το κύμα προσφύγων και μεταναστών από την Αλβανία και την ΕΣΣΔ. Οι άνθρωποι βρήκαν εδώ φτηνά σπίτια και εγκαταστάθηκαν. Εξακολουθεί λοιπόν ο πληθυσμός εδώ να είναι προσφυγικής καταγωγής, άλλης γενιάς και ιστορικής περιόδου, όμως.

«Από τους λίγους παλιούς κατοίκους που απέμειναν στις προσφυγικές, περισσότεροι μάλλον είναι οι Αρμένιοι, αλλά δεν έχω στοιχεία, αυτή είναι η προσωπική μου αίσθηση», λέει η κ. Ελληνικού.

Πάντως δεν είναι εγκαταλειμμένες οι προσφυγικές, όλα τα σπίτια κατοικούνται. Και φαίνονται φροντισμένα από τους ανθρώπους που εξακολουθούν να τους δίνουν ζωή.

Και πρόσφατα, όπως λένε οι συνομιλητές μου, έγινε από τον Δήμο Βύρωνα ανακαίνιση των δημόσιων χώρων ανάμεσα στα μπλοκ των πολυκατοικιών- πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές αναβαθμίστηκαν.

Μόνο τα μαγαζιά των προσφυγικών ερήμωσαν- τα περισσότερα έχουν μετατραπεί σε αποθήκες ή μένουν κλειστά. Από τα 33 που εξυπηρετούσαν όλες τις καθημερινές ανάγκες της γειτονιάς, μόνο δύο λειτουργούν ακόμα. 

«Εδώ υπήρχε κάθε είδους μικρομάγαζου: μπακάλικα, μανάβικα, ποδηλατάδικα, τσαγκάρηδες, ηλεκτρολογείο, μηχανουργείο - τα πάντα», λέει η Ελένη Ελληνικού.

Στην περιοχή των προσφυγικών είχαν τουλάχιστον προβλεφθεί δημόσιοι χώροι στον αρχικό σχεδιασμό - σε αντίθεση με τον υπόλοιπο Καρέα  όπου όταν πριν τον Β΄ Π.Π. «κόπηκαν» τα οικόπεδα, δεν είχε προβλεφθεί τίποτα: ούτε χώρος για σχολείο ή μια πλατεία. Τίποτα. «Για αυτό και τα σχολεία του Καρέα», λέει ο δάσκαλος Άρης Σιούτης, «βρίσκονται σχεδόν όλα πάνω στον περιφερειακό δρόμο».

Οι εργολάβοι και κατασκευαστές της αντιπαροχής δεν άφησαν άκτιστη ούτε σπιθαμή. Έβγαλαν από τη «μύγα ξίγκι» - έξι μέτρα στα όρια κάθε οικοπέδου για έναν «ενδεικτικό» δρόμο μεταξύ των οικοδομικών τετραγώνων, αυτά μόνο έμειναν άκτιστα.

«Μέχρι το ’80 στον Καρέα, εκτός των προσφυγικών, σπάνια έβλεπες τριώροφο κτίριο», λένε οι συνομιλητές μου. Η γειτνίαση της περιοχής με το βουνό, το καλό κλίμα, η ωραία θέα που έχεις από ‘δω, άρχισε τότε να προσελκύει περισσότερους κατοίκους που άφηναν το Παγκράτι ή την Κυψέλη για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και για την επόμενη εικοσαετία περίπου στον Καρέα υπήρξε ένα boom ανοικοδόμησης με θηριώδεις, πολυώροφες πολυκατοικίες. Εξαντλήθηκαν τα οικόπεδα και, κυρίως, έσκασε η κρίση του 2009, αλλιώτικα θα συνέχιζαν να ανεβαίνουν προς το βουνό, «τρώγοντάς» το βουλιμικά. 

«Η άναρχη και αδηφάγα δόμηση είχε ως απότοκο μια έλλειψη κοινωνικής συνοχής», σχολιάζει η κ. Ελληνικού. «Διότι δεν υπήρχε μια πλατεία, ένας ελεύθερος χώρος για να παίζουν τα παιδιά. Και για όσους έχουν περάσει την εφηβική ηλικία, δεν υπάρχουν χώροι ψυχαγωγίας, ένα στέκι όπου θα μπορούσαν να κάνουν παρέα».

«Ούτε μαγαζιά υπήρχαν, ούτε ένα καφενείο», συνεχίζει η ίδια, «γιατί ο Καρέας είχε χαρακτηριστεί “κηπούπολη” και δεν επιτρεπόταν τα καταστήματα».

Ακόμα και σήμερα όλα τα καταστήματα είναι συγκεντρωμένα σε δύο δρόμους- στη Λεωφόρο Καρέα και σε ένα μικρό κομμάτι της οδού Αναπήρων Πολέμου. Η υπόλοιπη περιοχή είναι «αμιγούς κατοικίας», ήρεμη αλλά με περιορισμένη κοινωνική ζωή.

«Σήμερα λοιπόν η ζωή στον Καρέα;», τους ρωτάω.  «Παραμένει “εξοχική”;»

«Πλέον, ο Καρέας είναι μια ακόμα τσιμεντούπολη - που, βέβαια, γειτνιάζει με το βουνό, οπότε σου δίνει εύκολα το δικαίωμα να αποδράσεις», λέει ο Άρης Σιούτης. «Αλλά κι αυτό το πλεονέκτημα δεν το έχουμε εκμεταλλευτεί, δεν υπάρχουν οργανωμένες διαδρομές, για να περπατήσεις ή να κάνεις ποδήλατο και όποια άλλη εξωτερική δραστηριότητα. Ούτε έχουμε προστατέψει επαρκώς το βουνό- επί της ουσίας είναι εγκαταλειμμένο. Η δενδροφύτευση είναι ελάχιστη, ότι κάνει η φύση μόνη της».

«Ήδη έχουν γίνει παρανομίες, πολυκατοικίες έχουν “σκαρφαλώσει” προς το βουνό. Δώσαμε μεγάλο αγώνα σαν Πολιτιστικός Σύλλογος Καρέα να σταματήσει κάπου αυτή η καταστροφή, να σωθεί ότι σώζεται από το βουνό και να δημιουργηθεί έστω μια πλατεία».

«Τις προηγούμενες δεκαετίες και με ευθύνη των δημοτικών αρχών και της Πολιτείας έγινε άγρια οικοπεδοποίηση», συμπληρώνει η Ελένη Ελληνικού. «Έχει τύχει Δεκαπενταύγουστο, όταν οι περισσότεροι λείπαμε, να έρθει γκρέιντερ που έριξε τα πεύκα και άνοιξε δρόμος για να αποκτήσουν “φάτσα” και κάποια οικόπεδα που είχαν χαρακτηριστεί ως δασικά και “Κύριος ξέρει” πως κάποιοι βρέθηκαν με τίτλους ιδιοκτησίας τους».

«Ακόμα, παρά τις προσπάθειες μας», συνεχίζει η ίδια, «κάποιοι μετακινούν τα συρματοπλέγματα όλο και λίγο παραπάνω στο βουνό. Ή φυτεύουμε και κανά δέντρο που να μην είναι πεύκο για να προχωρήσουμε τα οικόπεδα πιο πάνω. Πάντα υπάρχουν ορέξεις».

«Ως κάτοικοι έχουμε προτείνει τη δημιουργία ενός πεζόδρομου περιμετρικά του οικιστικού ιστού, που θα οριοθετούσε το βουνό. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καρέα έχει καταφύγει μέχρι και στο ΣτΕ για να σταματήσει αυτή η παράνομη οικοδομική δραστηριότητα. Κερδίσαμε και προς το παρόν έχουμε σταματήσει την επέκτασή της». 

Έχουμε πει πολλά με την Ελένη και τον Άρη αλλά θέλω να μιλήσουμε και για δυο τελευταία πράγματα που, ίσως, φανούν χρήσιμα και σε άλλους ανθρώπους με αγάπη για την ιστορία και τον τόπο τους: για τη δημιουργία της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Καρέα και τους ευφάνταστους, δημιουργικούς τρόπους που βρήκε για να διαχέει στην κοινωνία τα αποτελέσματα της δουλειάς της.

«Το 2015 γνωρίστηκα με την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη που είχε ξεκινήσει το πρότζεκτ των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας», λέει ο Άρης. «Ενθουσιάστηκα και θέλησα να δημιουργήσουμε και στον Καρέα μια τέτοια ομάδα που θα δώσει φωνή και στους απλούς ανθρώπους. Αυτούς που βίωσαν την ιστορία, αυτούς που συμμετείχαν “από τα κάτω” στα γεγονότα αλλά η φωνή τους δεν ακούγεται παρά αποσιωπάται ή “σκεπάζεται” από την επίσημη ιστορία των αρχείων».

«Κάναμε με την κ. Βερβενιώτη ένα σεμινάριο πάνω στη μεθοδολογία των συνεντεύξεων και την επεξεργασία του υλικού- φτιάξαμε την  ΟΠΙ Καρέα και ξεκινήσαμε τη δουλειά. Κάναμε ακριβώς 25 συνεντεύξεις, κυρίως με ηλικιωμένους - θέλαμε να τους προλάβουμε. Και καταφέραμε να συγκεντρώσουμε αυτές τις σημαντικές μαρτυρίες. Έχουν και οι νεότερες γενιές σημαντικά πράγματα να μας πουν αλλά αυτούς ελπίζουμε ότι θα προλάβουμε να τους συναντήσουμε».

«Η πανδημία περιόρισε σημαντικά την συμμετοχή στην ομάδα αλλά και τη δράση μας- είναι μια εποχή που δεν προσφέρεται για συλλογικές δράσεις. Δεν θα σταματήσουμε όμως, έχουμε το μικρόβιο και το μεράκι της ιστορίας».

Ακούω τον κ. Σιούτη και σκέφτομαι πως αυτά που συζητάμε προς το τέλος της συνάντησής μας είναι τα σημαντικότερα. Γιατί η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του Καρέα κατάφερε κάτι σπάνιο ή/και μοναδικό: να εμπλέξει δημιουργικά τα παιδιά της περιοχής στη δραστηριότητά της.

«Το 2016 ξεκίνησε συνεργασία της ΟΠΙΚΑΡ με το σχολείο», λέει ο Άρης- «τυπώσαμε ένα φύλλο εργασίας (Γνωρίζω καλύτερα τη γειτονιά μου): ξεναγούσαμε τα παιδιά στις προσφυγικές πολυκατοικίες, αυτά αντλούσαν κάποιες βασικές πληροφορίες και απαντούσαν μετά απλές ερωτήσεις για τον χώρο αυτό. Επόμενη χρονιά κάναμε άλλη ξενάγηση των μαθητών στις προσφυγικές, μαζί με κάποιους από τους ανθρώπους που μας είχαν μιλήσει στις συνεντεύξεις- και αυτοί οι πληροφορητές μας μίλησαν στα παιδιά για τα παλιά μαγαζιά της γειτονιάς, πώς αυτοί τα είχαν ζήσει. Και φτιάξαμε το φυλλάδιο Τα μαγαζάκια των Προσφυγικών».

«Σε συνεργασία με μια ομάδα σύγχρονου χορού του Βύρωνα δημιουργήσαμε ένα δρώμενο για την προσφυγιά- το ονομάσαμε “Οδός Ρόδων”, δεν περιείχε καθόλου λόγο παρά μόνο κίνηση και είχε την εξής ιδιομορφία: ήταν κινούμενο και είχε φόντο τη γειτονιά. Ξεκινήσαμε από την αίθουσα του Αστικού Κέντρου και με τους θεατές να μας ακολουθούν βγήκαμε στο δρόμο, όπου ανά διαστήματα γίνονταν από τα παιδιά αναπαραστάσεις της πορείας των προσφύγων.

«Φέτος τα παιδιά μοίρασαν ερωτηματολόγιο σε 400 άτομα με μερικές στοιχειώδεις ερωτήσεις. Πότε ήρθαν στον Καρέα, από που προέρχονταν και ποια είναι η καταγωγή τους. Και έχουμε καλέσει πληροφορητές μας στην τάξη για να τους πάρουν συνεντεύξεις οι μαθητές. Σκοπός είναι να μπουν τα παιδιά στην διαδικασία και την μεθοδολογία μιας έρευνας- και μακάρι να πάρουν την πρωτοβουλία και να κάνουν στο μέλλον δικές τους αντίστοιχες έρευνες»

«Την αλλαγή στον τρόπο που κατανοούμε το ιστορικό γίγνεσθαι και τελικά διαμορφώνουμε τις εξελίξεις, μπορούμε να την φέρουμε μέσω των παιδιών».   

«Αυτό ελπίζω», μου λέει.

Περισσότερα από το VICE

«Ήμουν 35 Χρόνια Εθισμένος στην Πρέζα» - Από την Απεξάρτηση στην Εργασιακή Επανένταξη

Πολύχρωμες Φωτογραφίες από το Φετινό Athens Pride

Η Μέρα που Έσπασα τα Νεύρα στην Εισπρακτική που με Πήρε Τηλέφωνο

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.