Oι Μειονοτικές Γλώσσες της Ελλάδας: Ένας Σκληρός Πολιτισμικός Αποκλεισμός

Το VICE Greece δίνει βήμα σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άτομα, με τη δημιουργία της στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε εβδομάδα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα με τα οποία καταπιάνονται και αξίζουν την προσοχή όλων.

Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει o Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, καθηγητής Δικαίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Ο εθνικιστικός και ακροδεξιός λόγος συνεχώς υποδεικνύει την καθαρότητα της πολιτισμικής γλωσσικής ταυτότητας του κυρίαρχου έθνους. Σε αυτό το σχήμα δεν χωρούν αποκλίσεις ή συμπεριλήψεις. 

Ο ηγεμονικός εθνι(κιστι)κός λόγος στην Ελλάδα αντιλαμβάνεται την πολιτισμική-γλωσσική κληρονομιά της Ελλάδας ως μονοσήμαντα συνδεμένη με τον ελληνικό-ελληνόφωνο πολιτισμό που στηρίζεται αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα. Ο εθνικός λόγος, όπως αναπαράγεται οργανικά από την ακροδεξιά, αγνοεί κάθε άλλη γλωσσική-πολιτισμική έκφραση που αναπτύσσεται από μερίδα των Ελλήνων πολιτών. Ο λόγος αυτός στην εθνικιστική εκδοχή του εναντιώνεται ακόμα και με τη βία απέναντι σε συμπεριληπτικές λογικές και εκδηλώσεις.

Η ιδέα αυτή αγνοεί ότι η έννοια της πολιτισμικής κληρονομιάς περικλείει όλες τις πτυχές του πολιτισμού που έχει εκφραστεί στην πορεία του χρόνου σε μία γεωγραφική περιοχή ή την επικράτεια ενός κράτους. Εάν η επίσημη (ελληνική) γλώσσα έχει την πρωτοκαθεδρία και την εξ ορισμού αναγνώρισή της για τη συμβολή της στον «εθνικό  πολιτισμό», τι συμβαίνει με τις άλλες γλώσσες, τις ολιγότερο ομιλούμενες από τους πολίτες ή άλλως «μειονοτικές γλώσσες»;

Για να αναφερθεί κανείς σε αυτές τις «άλλες» γλώσσες με το όνομά τους, αρκεί να ανατρέξει στις απογραφές πληθυσμού πριν το 1951: τουρκικά, βουλγαρικά, σλαβομακεδονικά/σλαβικά, πομακικά, εβραιο-ισπανικά, αρβανίτικα, βλάχικα, ρομανές.

Ποια είναι η συμμετοχή των γλωσσών αυτών στη οικοδόμηση του ελληνικού πολιτισμού, αφού συμμετέχουν αντικειμενικά στο πολιτισμικό γίγνεσθαι του ελλαδικού χώρου από Έλληνες πολίτες; Πως αυτό το φαινόμενο μπορεί να μετρηθεί; Πώς μπορεί να αξιολογηθεί; Με ποια κριτήρια γίνεται αντιληπτή αυτή η συμμετοχή; Τι σημαίνει για την ανάπτυξη της ταυτότητας -καθόσον η μητρική γλώσσα αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της προσωπικότητας- των ανθρώπων αυτών σύμφωνα με τους όρους τις πραγματικής ισότητας; 

Ο αποκλεισμός έγκειται στο ότι οι ιδεολογικοί φορείς της γλώσσα της πλειοψηφίας (βλ. τα ελληνικά) μονοπωλούν ηγεμονικά τον πολιτισμό της χώρας, ως ένα trade mark αποκλειστικότητας. Ωστόσο η βασική αρχή της ισότητας από τη μια πλευρά, αλλά και η αρχή του πλουραλισμού, βρίσκονται σε καθεστώς συμπίεσης και σε συνθήκες ασφυκτικής καταπίεσης από την οποία η μόνη διέξοδος είναι συχνά η μετατόπιση στην κυρίαρχη ελληνική γλώσσα, δηλαδή η γλωσσική αφομοίωση. Κυρίαρχη μπορεί να είναι και τοπικά μια άλλη γλώσσα, όπως η περίπτωση της τουρκικής στη Θράκη η οποία αφομοιώνει την πομακική/βουλγαρική, και την ρομανές. 

Είναι ενδιαφέρον ότι ορισμένες γλώσσες προστατεύτηκαν νομικά ως μειονοτικές και έτσι έχουν πολιτισμική έκφραση η οποία αναπαράγεται, δηλαδή σήμερα τα τουρκικά της Θράκης (άρθρο 42 Συνθήκη της Λοζάνης 1923), όχι όμως τα τουρκικά των χριστιανών (προσφύγων του 1922 και άλλων). Σε ορισμένες περιπτώσεις, η λογοτεχνική παραγωγή γίνεται στα ελληνικά αλλά αναδεικνύει το ζήτημα της άλαλης γλώσσας: η «Κομμένη γλώσσα» του ποιητή Μάρκου Μέσκου είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. 

Εδώ υποβόσκει ένα κριτήριο αποκλεισμού με όρους ασφάλειας. Η άλλη γλώσσαείναι η γλώσσα του εθνικά εχθρού, του ύποπτου ή του αντίπαλου και έτσι δεν θα τύχει καμίας συμπερίληψης στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της χώρας. Συνεπώς, ένας σκληρός μηχανισμός οδηγεί στην απομάκρυνση από τη γλώσσα και τον πολιτισμό της κεφάλαιο μέσα από τη λογοκρισία και την αυτολογοκρισία. Ο πολιτισμός των άλλων γλωσσών θα παραμείνει στο άρρητο, μακριά από τα φώτα του δημόσιου διαλόγου.

Ο αποκλεισμός των άλλων γλωσσών της Ελλάδας συνεπάγεται έλλειμμα δημοκρατίας, καθώς δεν υπάρχει ανεκτικότητα, σεβασμός και διάδραση μεταξύ των πολιτισμικών στοιχείων, τα οποία όχι απλά αγνοούνται, αλλά και αποκλείονται από τη συνδιαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Τον λόγο του αποκλεισμού ακολουθεί σιωπηρά από κοντά και το ελληνικό κράτος, καθώς ποτέ δεν συνέδραμε για την οποιασδήποτε μορφής ανάπτυξη και διάσωση των αλλόγλωσσων μορφών πολιτισμού του ελληνικού χώρου.

Οι νέες μορφές ετερότητας, που έχουν επικαθήσει στο τοπίο που περιγράψαμε μέσα από την παρουσία των προσφύγων και των μεταναστών δίνουν μια νέα δυναμική και ενδιαφέρουσα διάσταση στην πολιτισμική σύνθεση που εξελίσσεται. Ήδη τα αλβανικά, τα ρωσικά, αλλά και τα αραβικά ή τα φαρσί, αποτελούν γλώσσες της Ελλάδας, και άρα συνδιαμορφώνουν ένα νέο πολιτισμικό κεφάλαιο. Μένει να δούμε με ποιον τρόπο θα εξελιχθεί η ένταση μεταξύ των παγιωμένων στάσεων του μονοπολιτισμικού αποκλεισμού και της δυναμικής του πολιτισμικού πλουραλισμού.

Περισσότερα από το VICE

Κοιμούνται Mπροστά στην Kάμερα και Bγάζουν Χιλιάδες Ευρώ την Εβδομάδα

Η Nalyssa Green Φρίκαρε Αλλά Παραμένει Αισιόδοξη

Το ΑΠΘ και το Πάντειο «Παίζουν Μπάλα» για τον Ντιέγκο

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.