Άγνωστες Ιστορίες, Ανέκδοτα Κείμενα και Προσωπικά Αντικείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα

Ο Γιάννης Σκαρίμπας, κατά κοινή ομολογία, κατάφερε πολλά περισσότερα από όσα ο ίδιος αναφέρει το 1976 στον ευχαριστήριο λόγο του, παραλαμβάνοντας το Χρυσό Μετάλλιο της πόλης της Χαλκίδας. Πριν από λίγο καιρό, το πρωτότυπο κείμενο της ομιλίας αυτής έπεσε στα χέρια μου και στάθηκε η αφορμή ώστε να ξεκινήσω να αναζητώ το αποτύπωμα που άφησε πίσω του. Όχι τόσο το λογοτεχνικό –άλλωστε αυτή είναι η δουλειά των ερευνητών και φιλολόγων– όσο αυτό που κατοικεί στις μνήμες και στις αφηγήσεις των ανθρώπων που τον έζησαν, από την καλή και την ανάποδη.

Η Ελένη Σκαρίμπα, εγγονή και μοναδική εν ζωή συγγενής εξ αίματος, η κουμπάρα του, Εύη Σαραντέα, ο βαφτισιμιός του Λάμπρος Μίχας, ο Κώστας Μπαϊρακτάρης, πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι του Γιάννη Σκαρίμπα», μιλούν στο VICE και μοιράζονται μαζί μας γνωστές και άγνωστες ιστορίες, ανέκδοτα κείμενα και προσωπικά αντικείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα.

Ο πολυσχιδής λογοτέχνης, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, ιστορικός, πεζογράφος, καραγκιοζοπαίκτης και κατασκευαστής καραγκιοζοφιγούρων, Γιάννης Σκαρίμπας, γεννήθηκε το 1893. Ως πιθανοί γενέθλιοι τόποι του αναφέρονται το Αίγιο Αχαΐας, πατρίδα της μητέρας του και η Αγία Ευθυμία Παρνασσίδας, γενέτειρα του πατέρα του, όπου πέρασε τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής του. Τις υπόλοιπες έξι και πλέον, τις έζησε σε μια μόνο πόλη, με την οποία και ταυτίστηκε, τη Χαλκίδα. Εκεί έκανε παιδιά και εγγόνια. Φίλους και κουμπαριές. Την έζησε από άκρη σε άκρη και της αφιέρωσε μεγάλο μέρος από το έργο του. Ταξίδεψε ελάχιστα.

Από τον Ιανουάριο του 1984, βρίσκεται ενταφιασμένος σε έναν από τους λόφους της πόλης, στο κάστρο του Καράμπαμπα. Πεύκα και κυπαρίσσια έχουν ριζώσει πίσω από το πέτρινο μνημείο, κρύβοντάς του τη θέα από τον τόπο που τόσο αγάπησε. «Ιδιότυπος», «αιρετικός», «ασεβής», «δαιμονικά ιδιοφυής», «οξύθυμος», «θυμόσοφος», «συγκρουσιακός», «μετρ του φάλτσου», «ειρωνικός», «αναρχικός», «αντισυμβατικός» είναι ορισμένοι μόνο από τους χαρακτηρισμούς που συνοδεύουν τον χαρακτήρα, αλλά και το έργο του.

Ο Σκαρίμπας έφτασε στη Χαλκίδα το 1919. Την ίδια χρονιά παντρεύεται την Ελένη Κεφαλινίτη, με την οποία αποκτά πέντε παιδιά. Την εγγονή του, Ελένη Σκαρίμπα, κόρη του Μίστου (Θεμιστοκλή), τη συνάντησα σε ένα παγκάκι στο Κόκκινο Σπίτι, στο κέντρο της Χαλκίδας, όπου κατοικεί. «Δεν ξέρω αν είναι καλό ή κακό να είσαι εγγονή του Σκαρίμπα. Δεν ξέρω αν σημαίνει κάτι. Δεν αντιλαμβάνομαι το επίθετό μου ως βάρος ή χρέος. Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος οφείλει να είναι αυτόφωτος».

Οι μαρτυρίες και τα γραπτά αναφέρουν τον παππού της ως χαρακτήρα «ιδιόρρυθμο». Η Ελένη Σκαρίμπα, πάλι, όπως λέει στο VICE, όχι μόνο δεν έχει κάποιο απωθημένο από τον παππού της, αλλά θυμάται έναν άνθρωπο «καλό, που με αγαπούσε, με σεβόταν και με πρόσεχε. Μου έφερνε κουλούρι στο σχολείο και συκώτι στο σπίτι να φάω, γιατί ήμουν αδύνατη. Δεν μπορείς να φανταστείς τι παιχνίδια είχα το 1965. Πραγματικά, δεν έχω κανένα παράπονο από τον παππού μου. Δεν έχω να πω πικρά πράγματα για αυτόν. Αυτή ήταν δουλειά των παιδιών του, όχι δική μου».

Πώς έρχεται στη μνήμη της η εικόνα του παππού της; «Τον φέρνω στον νου μου με το καπελάκι του, τρυφερό και αξιοπρεπή. Έγραφε τη νύχτα. Τον θυμάμαι με το ένα κρύσταλλο από τα γυαλιά του βουλωμένο, να καπνίζει και να πίνει ούζο. Ήταν βαθιά μοναχικός άνθρωπος. Αν διαβάσετε το “Θείο Τραγί”  (σ.σ ο Σκαρίμπας το έγραψε το 1931 και δημοσιεύθηκε στις αρχές του 1933), θα καταλάβετε. Εμείς βιώναμε ένα μόνο κομμάτι του χαρακτήρα του, το εξωστρεφές».

Τη ρωτάω «τι ήταν η γραφή για τον Σκαρίμπα, πώς πιστεύεις ότι έβλεπε τον κόσμο;». Και απαντά: «Από ανάγκη έγραφε. Πιστεύω πως έβλεπε τη ζωή σαν ένα θεατρικό. Με στοιχεία από μονολόγους, διαλόγους, αλλά και αρκετά στοιχεία επιθεώρησης. Και όλα, σε τρομερά γρήγορες εναλλαγές. Το παρατηρούσε όλο αυτό. Αλλά συμμετείχε και ως ηθοποιός».

Λίγες ημέρες πριν φύγει από τη ζωή η γιαγιά της, Ελένη, το 1972 (η πρώτη γυναίκα του Σκαρίμπα με την οποία χώρισε το 1956) τον κάλεσε στο σπίτι. «Κάθονταν αντικριστά και έκλαιγαν. Τη θυμάμαι πολύ καλά αυτήν τη σκηνή. Όπως επίσης και τη μαρτυρία ενός Χαλκιδέου, που πριν από την κηδεία της γιαγιάς μου τον έβλεπε, λίγο πριν πάει στην εκκλησία για να την αποχαιρετίσει, να σταματάει σε κάθε στενό και να κλαίει».

Ο κόσμος μας έχει γίνει περισσότερο ακατανόητος, ασταθής. Το παράλογο τείνει να αντικαταστήσει την πραγματικότητα. Αν ζούσε σήμερα ο Σκαρίμπας, τι θα έγραφε, πώς θα συμπεριφερόταν; «Πραγματικά δεν ξέρω. Ήταν τόσο απρόβλεπτος», λέει η Ελένη Σκαρίμπα. Όταν ήταν νέα, αγαπούσε τη γραφή του Νίκου Καζαντζάκη, γεγονός που έκανε τον παππού της να την κοιτά συνοφρυωμένος. «Τον Σκαρίμπα ως λογοτέχνη τον απόλαυσα μετά τα 40».

«Εμένα η μάνα Ελλάδα τώρα με κοιλοπονάει», έλεγε ο Γιάννης Σκαρίμπας, που μέχρι τα βαθιά του γεράματα υπηρέτησε ένα ύφος εντελώς προσωπικό και ιδιότυπο. Ποτέ δεν μέτρησε τα λόγια του και πάντα στηλίτευε όσα θεωρούσε τα κακώς κείμενα του τόπου. Δεν δίσταζε να εκτοξεύει χαρακτηρισμούς προς τους πνευματικούς ανθρώπους και τους λογοτεχνικούς κύκλους της χώρας, ενώ από τα «πυρά» του δεν ξέφυγαν ούτε οι Ελύτης, Σαμαράκης και Εγγονόπουλος. «Λένε για έναν άνθρωπο δύστροπο, αθυρόστομο που δημιουργούσε έντονες αντιδικίες. Με ένα ύφος, όμως, μοναδικό και ιδιαίτερο για τα δεδομένα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αν έγραφε στα αγγλικά, θα ήταν ανάμεσα στους τρεις-τέσσερις μεγάλους συγγραφείς της υφηλίου», αναφέρει στο VICE o κ. Κώστας Μπαϊρακτάρης, ο οποίος με ξενάγησε στο Μουσείο του Γιάννη Σκαρίμπα, σε ένα κτίριο στην πλατεία του Αγίου Νικολάου της Χαλκίδας που πριν στεγάσει το αρχείο, ήταν το Ληξιαρχείο της πόλης. Δυστυχώς, ελάχιστοι το γνωρίζουν.

«Πολλοί έβλεπαν στο πρόσωπο του Σκαρίμπα έναν παρακατιανό, έναν παππού. Αυτός όμως σκεφτόταν διαφορετικά από όλους τους ανθρώπους της εποχής του. “Τα γυρίζω ανάποδα, για να σταθούν όρθια”, συνήθιζε να λέει.  Ήταν θυμόσοφος. Αφουγκραζόταν πάντα τον λαό». Ο κ. Μπαϊρακτάρης αφηγείται μια ιστορία, χαρακτηριστική του καταστασιακού χαρακτήρα του Γιάννη Σκαρίμπα. «Έχει κάνει εγχείρηση στο μάτι –τον οφθαλμίατρο, τον έλεγε ματολόγο– και στο αριστερό κρύσταλλο των γυαλιών του έχει ζωγραφίσει ένα μάτι με μια μπλε κουκκίδα. “Αφού δεν μου έκανε το χατίρι ο θεός να έχω μπλε μάτια, τα έφτιαξα μόνος μου”». Πίστευε στον θεό ο Σκαρίμπας, άραγε; «”Πιάνω πολλές φορές τον εαυτό μου να λέει: πόσο άθεος είμαι θεέ μου”. Αυτά ήταν τα λόγια του. Αυτός ήταν ο Σκαρίμπας, ένας παραδοξολόγος», λέει ο κ. Μπαϊρακτάρης.

Η κα. Εύη  Σαραντέα είναι η κουμπάρα του Γιάννη Σκαρίμπα, καθώς το 1976 βάφτισε τον γιο της, Λάμπρο. «Αν θυμάμαι καλά, είχαμε πάει με μια φίλη να τον γνωρίσουμε. Ήμουν τότε έγκυος στον Λάμπρο. Του χάρισα το πορτρέτο του, φτιαγμένο με μολύβι στο χαρτί. Παρμένο από μια πετυχημένη φωτογραφία του. Μου είπε ευχαριστώντας με, δείχνοντας την κοιλιά μου, “εγώ θα στο βαφτίσω”. Θυμάμαι πως είχε πίσω του ένα ψυγείο, για βιβλιοθήκη. Ήταν ηλικιωμένος με αεικίνητο μυαλό, πάντα με δεικτικό χιούμορ». Όπως μνημονεύει η κα.Σαραντέα, ο Σκαρίμπας ζούσε λιτά, σε ένα μικρό γκρίζο δωματιάκι, στο οποίο κινούνταν άνετα – όντας μικροσκοπικός και ο ίδιος. Το ψυγείο–βιβλιοθήκη αναφέρει και ο Λάμπρος ως εικόνα που έχει αποτυπωθεί στο μυαλό του από τον νονό του. «Ο συγκάτοικός μου, όταν ήμουν στο Πανεπιστήμιο, διάβαζε τον νονό μου - κι εγώ τίποτα ακόμα. Ο βαφτισιμιός που στα –άντα του διάβασε στα κρυφά “Το θείο τραγί”, μετά κατάλαβε».

Περισσότερα από το VICE

Η Gen Z για τα Πανεπιστήμια και τη Φύλαξη

Μια Παρέα στη Θεσσαλονίκη Ράβει Εσώρουχα Αποκλειστικά για LGBTQ+ Άτομα

Unplugged: Άκουσε το Podcast του VICE Greece

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.