O Αρκτούρος Δεν Πέφτει Ποτέ σε Χειμερία Νάρκη

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ζούσαν στα δάση της Πίνδου και της Ροδόπης περίπου 100 με 150 αρκούδες. Το είδος κινδύνευε με αφανισμό - και θα είχε έρθει αυτός ο αφανισμός, εάν δεν είχαν αναλάβει δράση οι φύλακες-άγγελοι των αρκούδων: οι άνθρωποι του Αρκτούρου. Περίπου 25 χρόνια μετά την ίδρυση της οργάνωσης, υπολογίζεται ότι υπάρχουν στην Ελλάδα 450 αρκούδες, με τάση αύξησης του πληθυσμού τους.

O Αρκτούρος είναι μία περιβαλλοντική ΜΚΟ που λειτουργεί με πρότυπο τρόπο και ακολουθεί μια φιλοσοφία που διαφέρει από άλλες αντίστοιχες οργανώσεις. Ζητήσαμε από τον υπεύθυνο επικοινωνίας και μάρκετινγκ του Αρκτούρου, Πάνο Στεφάνου, να μας μιλήσει σχετικά με αυτή τη φιλοσοφία και με τις ενέργειες που κάνουν την οργάνωση να ξεχωρίζει ως προς τη δραστηριότητά της, αλλά και ως προς τον τρόπο επικοινωνίας της.

«Σε πολλές περιπτώσεις, ο Αρκτούρος έχει δείξει ότι ακολουθεί μια διαφορετική λογική. Οι περισσότερες ΜΚΟ είναι οργανώσεις ακτιβιστικές. Ο Αρκτούρος έχει δράσει ακτιβιστικά κάποιες φορές που υπήρχε σοβαρός λόγος, για παράδειγμα την περίοδο που γινόταν ο σχεδιασμός και η χάραξη της Εγνατίας Οδού. Γενικά όμως, δεν θέλουμε να κάνουμε ακτιβισμό για τον ακτιβισμό. Λειτουργούμε λίγο πιο συγκαταβατικά. Εάν κρίνουμε ότι μία ενέργεια επιβαρύνει λίγο το περιβάλλον, αλλά είναι για το γενικότερο καλό και αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, το αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε λογικά και κάνουμε λίγο πίσω. Αυτό πιστεύω ότι μας κάνει να διαφέρουμε από άλλες περιβαλλοντικές ΜΚΟ», λέει ο Πάνος.

Στο Νυμφαίο της Φλώρινας, σε ένα δάσος που μοιάζει με σκηνικό σκανδιναβικής ταινίας, ο Αρκτούρος έχει δημιουργήσει ένα καταφύγιο που είναι μοναδικό στο είδος του σε όλη την Ευρώπη, αφού εξασφαλίζει στις αρκούδες φυσική διαβίωση σε μια περιφραγμένη, ελεγχόμενη έκταση. Αυτήν την εποχή, φιλοξενεί συνολικά 21 ζώα - ενήλικες αρκούδες που ζουν ελεύθερες στη δασική έκταση του καταφυγίου και αρκουδάκια που δέχονται τη φροντίδα των εθελοντών και των κτηνιάτρων σε ειδικούς χώρους. Τα ενήλικα ζώα προέρχονται από ποικίλες καταστάσεις αιχμαλωσίας: ζωολογικούς κήπους, «αρκουδιάρηδες» κτλ. Η αιχμαλωσία έχει στοιχίσει ακριβά σε αυτές τις αρκούδες. Δεν έχουν μάθει να κυνηγούν, για να βρουν τροφή και είναι αδύνατο να επιβιώσουν από μόνες τους στο φυσικό περιβάλλον. Η ανθρώπινη βοήθεια τις κρατά ζωντανές, κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, παρέχοντάς τους τροφή και κτηνιατρική φροντίδα.
Ο Πάνος μάς εξηγεί ότι παρόλο που ο χώρος είναι επισκέψιμος, το καταφύγιο έχει σχεδιαστεί με γνώμονα το καλό των ζώων. «Οι ξεναγήσεις γίνονται ανά μία ώρα και όχι συνεχώς, με πολύ διακριτικό τρόπο, ώστε να μη στρεσάρονται τα ζώα. Οι επισκέπτες βλέπουν τις αρκούδες από μακριά και αυτό δείχνει έναν σεβασμό και μια φιλοσοφία ζωοκεντρική και όχι ανθρωποκεντρική. Η δασική έκταση όπου βρίσκονται είναι πολύ μεγάλη και επιτρέπει στις αρκούδες να απομονωθούν, εάν ενοχληθούν από την ανθρώπινη παρουσία. Με λίγα λόγια, μας ενδιαφέρει περισσότερο η ικανοποίηση των ζώων, παρά των ανθρώπων».

Ωστόσο, αυτό το πρότυπο καταφύγιο μπορεί να γίνει ακόμη καλύτερο: Αυτήν την εποχή, γίνονται εργασίες για την επέκταση του χώρου και την κατασκευή καλύτερων υποδομών για τους επισκέπτες. «Η συνολική έκταση του καταφυγίου θα μεγαλώσει, σχεδόν θα διπλασιαστεί, για να μπορούμε να φιλοξενήσουμε ακόμη περισσότερα ζώα. Ακόμη, θα αλλάξει ο χώρος των ξεναγήσεων: θα υπάρχει υπερυψωμένη εξέδρα, από όπου οι επισκέπτες θα βλέπουν τις αρκούδες, ενώ θα υπάρχει πλέον πρόσβαση και για ΑμεΑ. Αυτό που θα παραμείνει ίδιο είναι η φροντίδα μας για ευζωία των αρκούδων».
Παράλληλα, η οργάνωση δείχνει πλέον μεγαλύτερη εξωστρέφεια και εξελίσσεται σε διεθνές περιβαλλοντικό κέντρο. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια, σχεδόν όλες οι νέες αρκούδες προέρχονται από το εξωτερικό. Η δράση του Αρκτούρου πηγαίνει πολύ πιο μακριά από τα όρια του καταφυγίου των αρκούδων. Κοντά στο Νυμφαίο βρίσκεται και το αντίστοιχο καταφύγιο του λύκου, όπου φιλοξενούνται επτά λύκοι που διασώθηκαν από συνθήκες αιχμαλωσίας. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το ερευνητικό έργο του Αρκτούρου: «Ό,τι γνωρίζουμε αυτήν τη στιγμή για τους πληθυσμούς της αρκούδας στην Ελλάδα, το γνωρίζουμε χάρη στις έρευνες που έχουν γίνει και εξακολουθούν να γίνονται από τον Αρκτούρο», επισημαίνει ο Πάνος. «Έχουμε κοντά μας έναν εξειδικευμένο αρκτολόγο, ο οποίος μόλις ολοκλήρωσε μια νέα μελέτη που θα δημοσιεύσουμε πολύ σύντομα, με νέες πληροφορίες για τις αρκούδες». Ακόμη, είναι αξιοσημείωτη η συμβολή της ομάδας άμεσης επέμβασης, η οποία καλείται σε περιστατικά όπως τα τροχαία ατυχήματα, η παγίδευση αρκούδων, η διάσωση ορφανών μικρών κτλ.

Τι συμβαίνει όμως με τους ανθρώπους που βλέπουν την αρκούδα ως εχθρό; Ο Πάνος μάς εξηγεί ότι στόχος της οργάνωσης είναι «να μειωθεί η σύγκρουση ανάμεσα στον άνθρωπο και την άγρια ζωή. Καθώς ο πληθυσμός της αρκούδας αυξάνεται, εμείς πρέπει να κάνουμε σωστή διαχείριση του είδους. Γι’ αυτό λαμβάνουμε μέτρα για την προστασία και της αρκούδας, αλλά και της περιουσίας των κτηνοτρόφων και των γεωργών. Ενθαρρύνουμε τους κτηνοτρόφους να υιοθετήσουν ποιμενικούς σκύλους –που είναι οι πλέον κατάλληλοι για τη φύλαξη των κοπαδιών- και προτείνουμε στους γεωργούς να περιφράξουν τις καλλιέργειές τους με ειδικό ηλεκτροφόρο σύρμα που απωθεί τις αρκούδες, χωρίς να τις τραυματίζει. Τέλος, υπάρχει σύστημα αποζημιώσεων για γεωργούς και κτηνοτρόφους που παθαίνουν ζημιά από αρκούδες». Ο Αρκτούρος δεν ξεχωρίζει μόνο για τη δράση του, αλλά και για την υποδειγματική δουλειά που γίνεται στον τομέα της επικοινωνίας. «Στο κομμάτι της επικοινωνίας τηρούμε μία στάση που ενδεχομένως μας έχει κοστίσει αρκετά σε χρήμα, αλλά μας βοηθά σίγουρα να δίνουμε προς τα έξω μια εικόνα αξιοπρέπειας. Αυτήν την πολιτική ακολουθούμε και στον τρόπο με τον οποίο ζητάμε κατά καιρούς την οικονομική βοήθεια του κοινού», μας λέει ο Πάνος και συμπληρώνει: «Ο Αρκτούρος έχει επιβιώσει χάρη στον κόσμο. Προσπαθούμε να μην ζητάμε λεφτά από το κοινό, παρά μόνο όταν εξαντλούνται όλα τα άλλα μέσα χρηματοδότησης. Οι εκκλήσεις μας για crowdfunding δεν είναι τόσο συχνές και γι’ αυτό ίσως είναι και επιτυχημένες. Δεν κουράζουμε τον κόσμο και γι’ αυτό, όποτε ζητάμε βοήθεια, ο κόσμος μας την προσφέρει».

Δεν χρειάζεται να επισκεφθεί κάποιος τις εγκαταστάσεις του Αρκτούρου, για να συμπαθήσει τις φιλοξενούμενες αρκούδες. Η οργάνωση φροντίζει να ενημερώνει τακτικά το κοινό για ό,τι συμβαίνει στο δάσος, με τρόπο ζωντανό, χωρίς υπερβολές και χωρίς περιττό δράμα. Ο Αρκτούρος έχει ενεργή παρουσία στα social media, ενώ η ιστοσελίδα του έχει λάβει πολλά εγχώρια και διεθνή βραβεία. Ο Πάνος μας λέει για το σκεπτικό που ακολουθείται στο περιεχόμενο: «Εσκεμμένα αποφεύγαμε για πολλά χρόνια να εξανθρωπίζουμε τις αρκούδες και να διηγούμαστε τις ιστορίες τους. Θέλαμε πάντα να γίνεται σαφές στον κόσμο ότι η αρκούδα δεν είναι κατοικίδιο, αλλά άγριο ζώο. Τελευταία, χάρη στα social media, μας είναι πιο εύκολο να παρουσιάζουμε ένα πιο χαριτωμένο προφίλ των αρκούδων, αν και παραμένουμε πολύ προσεκτικοί στο πώς τις συστήνουμε στον κόσμο».

Για να εξασφαλίσει την ευζωία των ζώων, ο Αρκτούρος αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους. Εδώ και πολλά χρόνια, τα μέλη της οργάνωσης επισκέπτονται σχολεία και ενημερώνουν για τη δράση τους, ενώ σύντομα θα έχουν στη διάθεσή τους νέο υλικό. «Πρόκειται για ένα online πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, που θα φέρνει το παιδί πιο κοντά στο περιβάλλον της αρκούδας, χάρη στην τεχνολογία virtual reality. Είμαστε η πρώτη ελληνική ΜΚΟ που κάνει κάτι τέτοιο. Θέλουμε με αυτόν τον τρόπο να κάνουμε τα παιδιά να σέβονται την άγρια ζωή και να τα καλέσουμε να επισκεφθούν το καταφύγιο».

Η δουλειά που έχει γίνει μέχρι τώρα έχει φέρει εντυπωσιακά αποτελέσματα, αλλά στο Νυμφαίο κανείς δεν επαναπαύεται. «Είναι θετικά τα δείγματα, αλλά όχι απολύτως ικανοποιητικά», μας λέει ο Πάνος. Η αρκούδα δεν έχει διαφύγει τον κίνδυνο της εξαφάνισης. Κάθε χρόνο χάνονται αρκετές αρκούδες και ο ρυθμός αναπαραγωγής δεν επαρκεί. Γι' αυτό, η οργάνωση θα εξακολουθήσει να δίνει μάχες και να αναζητά συμμάχους, για να τις κερδίζει.

Κείμενο: Βασιλική Κοτζία