Τα Καλοκαιρινά Βιβλία που Λάτρεψα - Προλαβαίνεις να Διαβάσεις Ένα Πριν Τελειώσει ο Αύγουστος

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που τα φθινοπωρινά βράδια επιστρέφουν από τη δουλειά, κυκλοφορούν με το «Βιβλίο της Ανησυχίας» υπό μάλης και όταν ξαπλώνουν κατάκοποι στον καναπέ, διαπιστώνουν ότι ο Πεσσόα ζούσε μέσα από τις λέξεις του και πως έλεγε αλήθεια όταν ισχυριζόταν πως «τον πονάει το κεφάλι του και το Σύμπαν». Τους χειμώνες, όταν η μέρα μικραίνει, μπορεί να τους δεις κάποια Δευτέρα κολλημένους στο 550 να υπογραμμίζουν με το μολύβι τους κάτι στη «Βαρβαρότητα της Άγνοιας» του Στάινερ για να απεγκλωβιστούν νοητά από την αθηναϊκή κίνηση. Τα απογεύματα της άνοιξης ξεχνούν να κάνουν τα ψώνια για το σπίτι και να πάρουν τους φίλους τους τηλέφωνο. Κάθονται στο μπαλκόνι και μεταφέρονται στην τσαρική Ρωσία με τους Αδελφούς Καραμαζώφ του Ντοστογιέφσκι. Ξέρουν πως η άνοιξη ενδείκνυται για κλασικούς συγγραφείς, στριφτά τσιγάρα και αναπάντητες κλήσεις.

Τα πλάσματα που αγαπούν το διάβασμα, μετρούν τις εποχές με τα βιβλία και ανταποκρίνονται στις «προδιαγραφές» που είχε θέσει ο Ραφαηλίδης. Δεν έχουν ηλίθιες ανάγκες διότι το καλοκαίρι κινείται γύρω απ' τα τζιτζίκια, αυτών των υπέροχων εντόμων που όπως κι εμείς διεκδικούν αυτό το πολυπόθητο δικαίωμα στην τεμπελιά. Ο όγδοος μήνας του χρόνου, που είναι γεμάτος άμμο, αλάτι, ήλιο, παγωτά και βρώμικες μαυρισμένες πατούσες είναι η εποχή που σε επαναφέρει στην απλότητα. Οι ανησυχίες είναι λιγοστές και το μόνο που σε νοιάζει είναι να μην τελειώσει ο καφές, τα παγάκια, το αντικουνουπικό, ο Αύγουστος και τα βιβλία. Ίσως γι' αυτό αποτελεί αγαπημένη περίοδο των βιβλιοφάγων.

Τα καλοκαιρινά βιβλία είναι εκείνα που αγαπάς λίγο περισσότερο από τα υπόλοιπα, διότι κάθε φορά που τα ανοίγεις μυρίζουν και ελάχιστο από το αντηλιακό που σου είχε χυθεί στην τσάντα. Είχα την τύχη να επιστρέψω τα παρακάτω στην Αθήνα μετά από διακοπές. Τα περισσότερα τα διάβασα σε τρένα ή καράβια επιστρέφοντας από κάποιο 14ωρο ταξίδι σε νησιά της άγονης γραμμής, άλλα τα διάβασα ξαπλωμένη στα πολυκαιρισμένα κακόγουστα σεντόνια κάποιου τροχόσπιτου και άλλα ενώ πάλευα παράλληλα να κουνηθώ σε κάποια αιώρα. Ανήκουν σε μια ξεχωριστή κατηγορία. Αυτή της αυγουστιάτικης νοσταλγίας.

Καλογραμμένο όσο ελάχιστα βιβλία, θεωρείται πλέον κλασικό της σύγχρονης αμερικάνικης Λογοτεχνίας. Το βιβλίο που σήμερα -ευτυχώς- διδάσκεται σε σχολεία, κυκλοφόρησε το 1960, εποχή που ακόμη δεν είχαν κατοχυρωθεί τα δικαιώματα των μαύρων της Αμερικής. Σε πηγαίνει στον γνωστό για τις φυλετικές διακρίσεις αμερικανικό νότο με τη Χάρπερ Λι να καταφέρνει να πει τις μεγαλύτερες αλήθειες αφιλτράριστες.

Η ροή κυλά ανέμελα μέσα από τα παιδικά μάτια της εξάχρονης Σκάουτ και του λίγο μεγαλύτερου αδερφού της, σε μια μικρή πόλη της Αλαμπάμα του 1929. Ένας λευκός δικηγόρος -ο πατέρας της Σκάουτ- αναλαμβάνει την υπεράσπιση ενός μαύρου εργάτη που κατηγορείται για τον βιασμό μιας λευκής γυναίκας. Αν και αποδεικνύεται πως η γυναίκα λέει ψέματα, ο Tom Robinson, ο μαύρος εργάτης, καταδικάζεται αλλά ο δικηγόρος αρνείται να εγκαταλείψει την υπεράσπισή του, με συνέπεια ο ίδιος και τα παιδιά του να λοιδορούνται και να χλευάζονται από τη μικρή κοινωνία στην οποία ζουν. Η καταπίεση και ο άκρατος ρατσισμός που περιγράφονται είναι μια ωδή στα ανθρώπινα δικαιώματα, τη συναίσθηση και την ανθρωπιά. Η Χάρπερ Λι προσπάθησε με αυτό το βιβλίο να δώσει στους καταπιεσμένους όσα στερήθηκαν.

Ο Κόου είναι έτσι κι αλλιώς γνωστός για το άβολο χιούμορ του. Αυτό που επιδιώκει είναι να σου προκαλέσει αμηχανία και αυτό το απέδειξε και στο «Τι Ωραίο Πλιάτσικο», το οποίο αποτελούσε μια κριτική στην πολιτική και την κοσμοθεωρία της Θάτσερ. Το «Αριθμός 11» έχει και πάλι ως στόχο να δείξει πώς αντιμετωπίζει το σύστημα τις τάξεις των ανθρώπων. Μέσα από τις μυθιστορηματικές ζωές των φτωχών και των ευκατάστατων, περιγράφει απτές αλήθειες που τις έχεις ξαναδεί, για παράδειγμα το πώς συμπεριφέρεται το σύστημα υγείας απέναντι σε έναν μη εύπορο ασθενή. Μπορείς να ταυτίσεις τις περιγραφές και με την Ελλάδα. Και σε αυτό το βιβλίο αποτυπώνει, πιο μελαγχολικά ίσως, τις καταστροφικές συνέπειες της θατσερικής νεοφιλελεύθερης πολιτικής που παγιώθηκε στη Βρετανία δημιουργώντας μια οικονομική ζούγκλα.

Ο αριθμός 11, που έγινε και τίτλος του βιβλίου, αν και φαινομενικά ήταν τυχαίος κρύβει μια σύνδεση και μυθιστορηματική εντός του βιβλίου, αλλά και πραγματική. Είναι το ενδέκατο μυθιστόρημα του Κόου και όπως ο ίδιος είχε πει, απλώς το είχε σημειώσει σε μια σελίδα μέχρι να βρει έναν τίτλο. Αργότερα, όμως, σκέφτηκε πως ο αριθμός 11 της Ντάουνινγκ Στριτ στο Λονδίνο, είναι μια διεύθυνση συμβολική για τους Βρετανούς, αφού εκεί βρίσκεται η επίσημη κατοικία του εκάστοτε Υπουργού Οικονομικών της Μεγάλης Βρετανίας. Ο αριθμός 11 κυριαρχεί και στο βιβλίο, αφού και οι πέντε αλληλένδετες νουβέλες του περιπλέκονται γύρω του. Μπορεί να είναι η τοποθεσία ενός σπιτιού, η διαδρομή ενός λεωφορείου στο Μπέρμιγχαμ ή ο αριθμός ενός ορόφου.

Η Ρέιτσελ, μια από τις πρωταγωνίστριες του βιβλίου, συστήνεται στους αναγνώστες την ημέρα της αυτοκτονίας του Ντέιβιντ Κέλι, ενός υψηλόβαθμου συμβούλου της βρετανικής κυβέρνησης για το οπλοστάσιο του Ιράκ. Η δεύτερη πρωταγωνίστρια και φίλη της, Άλισον, είναι ομοφυλόφιλη, μαύρη, ενώ το ένα της πόδι -εμφανώς σημειολογικά- είναι ακρωτηριασμένο. Το βιβλίο εκτός των άλλων συναισθημάτων που σου προκαλεί, σου θυμίζει πόσο πολύτιμη είναι η αθωότητα σου και πόσο αναπόφευκτο είναι να τη χάσεις, δείχνοντας πόσο ικανή είναι να διεισδύσει η λογοτεχνία στην ανθρώπινη φύση. Ο Κόου καταφέρνει να διυλίσει αλήθειες από μέσα σου. Αλήθειες που θα τις θυμάσαι και αφού τελειώσεις το βιβλίο.

Έτσι κι αλλιώς, ό,τι κι αν γράψει ο συγκεκριμένος συγγραφέας μοιάζει με πουπουλένιο μαξιλάρι από λέξεις. Ο άνθρωπος που είχε πει πως «ενθαρρύνω τους αναγνώστες να αγκαλιάζουν τη ζωή, με το σκεπτικό ότι όποιος λέει «ναι» στη ζωή, αυτόματα θα πει «όχι» σ' εκείνες τις δυνάμεις που την καταστρέφουν, την καταπιέζουν ή την υποβαθμίζουν σε απλή επιβίωση», μέσα από το «Ακόμη Και οι Καουμπόισσες Μελαγχολούν», κάνει ακριβώς αυτό. Η περιπλάνηση της ηρωίδας σου δείχνει πως η σκέψη δεν προϋποθέτει απαραίτητα τη θλίψη.

Η Σίσσυ, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου, γεννήθηκε με δυο τεράστιους αντίχειρες που της δυσκολεύουν τη ζωή αρχικά, αλλά μετέπειτα γίνονται το διαβατήριό της για να ταξιδέψει σε όλες τις αμερικανικές πολιτείες χρησιμοποιώντας τους για να κάνει ωτοστόπ. Μέσα από μια εντελώς μυθιστορηματική και κινηματογραφική αφήγηση, επισημαίνει πως τελικά η ελευθερία για τον καθένα είναι κάτι τόσο προσωπικό, τόσο απόρρητα κρυμμένο μέσα μας, που καταλήγει να γίνεται μια λέξη που όλοι καταλαβαίνουν, αλλά κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει. Οι διαφορετικές μορφές του έρωτα, η ακαταμάχητη λαχτάρα για ζωή, εκείνοι που προσπαθούν να βρουν τον εαυτό τους κι εκείνοι που μανιωδώς παλεύουν να τον ξεχάσουν, ξεδιπλώνονται μέσα στο βιβλίο με μια ύπουλα εγκιβωτισμένη σοφία.

Η Πάτι Σμιθ τον είχε χαρακτηρίσει τον «παππού όλων μας» και ο Μπέκετ είχε πει «ναι, είναι ένας συγγραφέας». Ο Μπάροουζ που αγαπούσε τις γάτες, το γράψιμο και την ηρωίνη, άνοιξε τον δικό του δρόμο και δημιούργησε τη δική του «συγγραφική σχολή» στην οποία,, λίγο-πολύ, όλοι οι γραφιάδες πατήσαμε για να γράψουμε μια αράδα. Ένας από τους πατέρες του κινήματος των μπιτ και κατά τη γνώμη μου ο κυρίαρχος. Δεν ακολούθησε την πεπατημένη ούτε στη ζωή, ούτε και στα γραπτά του. Αδιαφορούσε πλήρως για τους λογοτεχνικούς κανόνες, βασισμένος σε έναν αγνό αντικομφορμισμό και έγραψε στα παλιά του τα παπούτσια την αστική ηθική. Με το «Τζάνκι», όχι μόνο σε βάζει στη ζωή και το μυαλό ενός τοξικοεξαρτημένου, αλλά σου δείχνει και την υποκρισία που υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει όταν μιλάμε για τα ναρκωτικά.

Μπορεί ο ίδιος να έμεινε κολλημένος στην ηρωίνη για όλη του ζωή, αλλά δεν την προμοτάρει. Αυτό που περιέγραψε στο «Τζάνκι» είναι η χαοτική σχέση με την εξάρτηση και το πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγεις απ' αυτή. Στο μυθικό του βιβλίο, το οποίο τον ανέδειξε σαν τον πρώτο συγγραφέα που αποτύπωσε τον εφιαλτικό αγώνα ενάντια στην εξάρτηση και τα ναρκωτικά, αφηγείται λεπτομερώς τις σκέψεις, την ψυχολογία και τις πράξεις των εξαρτημένων, με βάση προσωπικές εμπειρίες του. Η οριακή προσωπικότητα του Μπάροουζ σε βάζει μέσα στους πραγματικούς εφιάλτες του. Το πετυχαίνει τόσο, που διαβάζοντάς τον υπάρχουν στιγμές που σκέφτεσαι ότι έμπλεξε με τα ναρκωτικά ώστε να γίνει ένα όργανο καταγραφής αυτής της πλευράς της ζωής.

Μια από τις πιο γνωστές δημοσιογράφους και συγγραφείς της Τουρκίας, έχει εργαστεί για τη Milliyet και τη Habertürk, έχοντας δημοσιεύσει παράλληλα πολλές έρευνες για τους Κούρδους και τους Αρμένιους και έχει ασχοληθεί με τα δικαιώματα των γυναικών και την ελευθερία της έκφρασης που τόσο έχει πληγεί στη γείτονα χώρα. Η Ετζέ Τεμελκουράν, φανερά αριστερή, απολύθηκε από τη Habertürk εξαιτίας της καταγγελτικής αρθρογραφίας της κατά του καθεστώτος του Ερντογάν και σήμερα κείμενά της δημοσιεύονται στην Guardian, στο New Left Review κ.ά.

Το βιβλίο σε μεταφέρει σε μια ταράτσα ξενοδοχείου της Τύνιδας και σου συστήνει τέσσερις γυναίκες μέχρι εκείνη τη στιγμή άγνωστες μεταξύ τους. Η Μαριάμ από την Αίγυπτο, η Αμίρα από την Τυνησία, μια Τουρκάλα δημοσιογράφος [που το όνομά της δεν αναφέρεται και έτσι μπορούμε να υποθέσουμε πως ο χαρακτήρας έχει αυτοαναφορικά στοιχεία]. Μαζί τους η μαντάμ Λίλα, μια μεγαλύτερή τους σε ηλικία γυναίκα που έχει ζήσει στο εξωτερικό. Είναι όλες σύγχρονες μουσουλμάνες που απεχθάνονται το τσαντόρ. Η μαντάμ Λίλα, πληγωμένη από έναν άνδρα, τις παρασύσει σε ένα ταξίδι στην έρημο για να τον εκδικηθεί. Μέσα σ' αυτό το ταξίδι οι τέσσερις γυναίκες ψάχνουν για τη δική τους επανάσταση και έναν θεό, έναν κόσμο που θα αγαπάει τις γυναίκες. Ξεδιπλώνουν μέσω της δικής τους προσωπικής εξέγερσης, τις κοινωνικοπολιτκές συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην Τουρκία και σε άλλες χώρες. Ταξιδεύοντας μέσα από τη Λιβύη, την Αίγυπτο, τον Λίβανο και καταλήγοντας ξανά στην Τυνησία, το βιβλίο μοιάζει με ερωτικό αστυνομικό θρίλερ, αλλά είναι τελικώς μια ανάλυση της κουλτούρας και των βαθιά ριζωμένων αξιών της διπλανής χώρας.

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Είναι το βιβλίο που ξεκίνησα φέτος στις αρχές του Αυγούστου. Αν και δεν το έχω τελειώσει, μπορώ να πω με βεβαιότητα πως αν ήμουν συγγραφέας θα ήθελα να γράφω σαν τον Taibo II. Καταφέρνει μέσα σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, να σου κρατήσει την αγωνία μπλέκοντας την ιδιοφυή φύση του Ντα Βίντσι, έναν Αμερικανό Μισθοφόρο, έναν Ισπανό αναρχικό ακτιβιστή και ένα κουτσό Μεξικανό συγγραφέα που είναι ερωτευμένος με τις φακίδες μια Αμερικανίδας μπασκετμπολίστριας. Η ικανότητα του Taibo να σε μεταφέρει σε όποιο χωροχρόνο θέλει, χωρίς να το αντιλαμβάνεσαι, είναι μοναδική. Χωρίς να έχω διαβάσει άλλα έργα του, υποψιάζομαι πως είναι γνήσιος παραμυθάς, γι' αυτό και τον συστήνω.

Ο Βιάν ασχολήθηκε με τον ρατσισμό ήδη από το 1946. Φύσει και θέσει ανατρεπτικός, υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους της μεταπολεμικής Γαλλίας. Συγγραφέας, τρομπετίστας, ποιητής, ηθοποιός, μια πολύπλευρη καλλιτεχνική φυσιογνωμία. Κυκλοφόρησε το «Θα Φτύσω στους Τάφους σας» με το ψευδώνυμο Βέρνον Σάλιβαν και παρουσιάστηκε σαν μεταφραστής και όχι σαν συγγραφέας του. Το βιβλίο που όπως προδίδει και ο τίτλος εμπεριέχει μια ιστορία μίσους και εκδίκησης στάθηκε αφορμή για την μετέπειτα φυλάκιση του Βιάν.

Ο αφηγητής στο μεγαλύτερο μέρος είναι ο ίδιος ο πρωταγωνιστής, ένας μαύρος με «λευκά» χαρακτηριστικά που προσπαθεί να εκδικηθεί για τον θάνατο του αδερφού του. Εγκαθίσταται στην πόλη που δολοφονήθηκε ο αδερφός του, εισχωρεί στην αστική τάξη και κάνει σεξ με διάφορα ντόπια λευκά ανήλικα πλουσιοκόριτσα. Ο ήρωας του βιβλίου φαινομενικά είναι αντιήρωας και εξόφθαλμα μηδενιστής που προσπαθεί να αφαιρέσει μια λευκή ζωή. Στην πραγματικότητα, όμως, η ιστορία είναι μια αφήγηση του μίσους που γεννά η περιθωριοποίηση και ο ρατσισμός. Με ωμές σεξουαλικές περιγραφές, σκληρές σκηνές βίας και ξεκάθαρο μήνυμα προς την πάλη των τάξεων, ο Μπορίς Βιάν ξεφεύγει μεν με ορισμένα στερεότυπα, εντυπωσιάζει δε, γιατί το βιβλίο είναι κυριολεκτικά γραμμένο πριν την ώρα του. Είναι εξωφρενικά ευκολοδιάβαστο.

Το Βερολίνο της δεκαετίας του 20 βράζει λίγο πριν παραδοθεί στα χέρια των Ναζί. Προλετάριοι, νυκοκυραίοι, άνεργοι και πεινασμένοι συγκεντρώνονται σε ένα τοπίο που μοιάζει με τη Βαβέλ, σε έναν κόσμο που πάλλεται ανάμεσα στη δημιουργία και τη διάλυση. Είναι ένα βιβλίο που σε αλλάζει. Ο Ντέμπλιν σαν ψυχίατρος φαίνεται ότι ήξερε πώς να αγγίξει τους νευρώνες των συναισθημάτων σου. Δεν είναι τυχαίο ότι χωρίς το «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς», ίσως να μη βλέπαμε ποτέ τις ικανότητες του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίτερ, που μεταφέροντας το ομώνυμο μυθιστόρημα στον κινηματογράφο [σε 14 επεισόδια διάρκειας 15 ωρών] άφησε αυτήν τη μνημειώδη παραγωγή στην ιστορία.

Δυστυχώς έκανα το λάθος να το διαβάσω χειμώνα. Όταν το τελείωσα σκέφτηκα πως αν είναι να φιλοσοφήσεις για τον έρωτα, είναι πάντα καλύτερο να το κάνεις κρατώντας στο ένα σου χέρι ρετσίνα και όχι ζεστό κακάο. Ο Γάλλος θεωρητικός που μας μίλησε για την άκρα μοναξιά που χαρακτηρίζει σήμερα τον ερωτικό λόγο, ξεσκονίζει όλα τα στάδια της γλώσσας του έρωτα, αλλά και την ίδια τη φύση αυτής της «ανίατης ασθένειας» που ονομάζεται καψούρα. Σου θυμίζει πως τελικά οι λέξεις δεν είναι καθόλου αθώες, ειδικά όταν προσπαθούν να περιγράψουν κάτι τόσο κρυστάλλινο όσο το ανθρώπινο συναίσθημα.

Ο Ρόλαν Μπαρτ θα σε βάλει να σκεφτείς πως όταν περάσει η πρώτη ομολογία, το «σ'αγαπώ» δεν θα πει πια τίποτα, θα σου θυμίσει πως τελικά όλες οι ερωτικές αποτυχίες μοιάζουν μεταξύ τους γιατί απορρέουν από το ίδιο ελάττωμα. Θα σου πει πως το «σ'αγαπώ» δεν έχει απαρέμφατο κι αν σχηματίζει, αυτό οφείλεται σε μόνο σε μεταγλωσσικό τέχνημα. Πως το «κι εγώ» εγκαινιάζει μια μετάλλαξη. Πως το σ' αγαπώ δεν έχει χρήσεις. Η λέξη αυτή, όπως και οι λέξεις που προφέρει ένα παιδί, δεν υπόκεινται σε κανένα κοινωνικό καταναγκασμό. Μπορεί να είναι μια λέξη θεσπέσια, επίσημη, ανάλαφρη. Μπορεί όμως να είναι και μια λέξη ερωτική, πορνογραφική. Από κοινωνικής άποψης πρόκειται για μια λέξη-μπαλαντέρ.

Ναι, ξέρω. Ο Καμύ είναι πολύ αναμενόμενος, αλλά ας του αναγνωρίσουμε ότι είναι προβλεπέ για κάθε εποχή. Το βιβλίο «Η Πτώση» είναι ένας αριστουργηματικός μονόλογος που σε αναγκάζει να κάνεις το ίδιο και με τον εαυτό σου όσο διαβάζεις το βιβλίο. Βρίσκεις εσένα να κάνεις τις ίδιες ερωτήσεις που κάνει ο πρωταγωνιστής κατά τη διάρκεια. Βρίσκεις εσένα στα καλύτερα και τα χειρότερά σου. Η αφήγηση και η αυτοανάλυση του Ζαν Μπατίστ ξεκινά όταν μια κοπέλα πέφτει από μια γέφυρα του Σηκουάνα. Εκείνος την προσπερνά. Τις επόμενες πέντε ημέρες με τον ήρωα να περιπλανιέται στο Άμστερνταμ, ο Καμύ ξετυλίγει το σύνολο των ελαττωμάτων της μικροαστικής κοινωνίας, Εξυμνεί και συντρίβει παράλληλα τον άνθρωπο όπως μόνο εκείνος ξέρει, βάζοντας στο επίκεντρο τη μοναξιά του Δυτικού ανθρώπου.

Και μην ξεχνάτε αυτό που τόσο εύστοχα είχε επισημάνει ο Πωλ Βαλερύ: «Τα βιβλία έχουν τους ίδιους εχθρούς με τον άνθρωπο: τη φωτιά, την υγρασία, την ανοησία, το χρόνο και το ίδιο τους το περιεχόμενο».

Περισσότερα από το VICE

Η Ζωή του Βασίλη Παλαιοκώστα, του Πλέον Καταζητούμενου Έλληνα Κακοποιού στην Ευρώπη

Όταν ο Άνθρωπος που Δεν Ήξερε πώς Καλούν το 100, Αποκάλεσε «Αγελάδα» ένα Κορίτσι με Λεύκη

Στα ΚΤΕΛ της Τρίπολης Πωλούνται Χουντο-Μπρελόκ