H Μεγαλύτερη Νόμιμη Βιομηχανία Κόκας στον Κόσμο Μπορεί να Σταματήσει

Η Βολιβία είναι μια από τις τρεις χώρες του κόσμου που παράγουν το μεγαλύτερο όγκο κόκας, του πράσινου φυλλώδους φυτού που είναι το βασικό συστατικό της κοκαΐνης. Και είναι η μόνη χώρα που είναι απόλυτα νόμιμη παραγωγή τόσο μεγάλης κλίμακας – ένα σύστημα που κάποιοι το θεωρούν μελλοντικό πρότυπο για τη νόμιμη παραγωγή κόκας.

Τώρα, εν μέσω πολιτικής αναταραχής, η νόμιμη βιομηχανία κόκας της Βολιβίας μπορεί να σταματήσει.

Είναι μια κίνηση που κάποιοι ανησυχούν ότι θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιστροφή των αιματηρών πολέμων των ναρκωτικών, σε αυτή τη σχετικά ήσυχη χώρα. Στο μεταξύ, οι ιθύνοντες λένε ότι το νόμιμο σύστημα δεν είναι τόσο νόμιμο όσο φαίνεται και ότι τροφοδοτεί το παράνομο διεθνές εμπόριο κοκαΐνης.

Καθώς η Βολιβία πλησιάζει σε ένα σταυροδρόμι κατά τις επερχόμενες εκλογές τον Μάη, το ζήτημα της κόκας έχει γίνει βασικό για το μέλλον της χώρας.

Οι νόμιμες φυτείες κόκας υπάρχουν στη Βολιβία από τον νόμο του 1988, όταν 12.000 εκτάρια γης παραχωρήθηκαν για την καλλιέργεια του φυτού. Αλλά αυτός ο νόμος συνυπήρχε με βίαιες -χρηματοδοτούμενες από τις ΗΠΑ- εξαναγκαστικές επιχειρήσεις σε άλλα μέρη της χώρας, στο πλαίσιο των οποίον νόμιμες φυτείες καταστράφηκαν. Αυτό συνέβη ανάμεσα σε άλλα μέρη στο Chapare, πατρίδα και πολιτικό προπύργιο του πρώην προέδρου Evo Morales.

Ο Morales, πρώην καλλιεργητής κόκας ή cocalero, ήθελε να δοκιμάσει κάτι καινούργιο. Αφότου η κυβέρνησή του ήρθε στην εξουσία το 2006, έδιωξε την DEA (United States' Drug Enforcement Administration), κατηγορώντας την ότι βρισκόταν πίσω από τις βίαιες επιχειρήσεις. Ο Morales ήταν ο πρώτος αυτόχθων πρόεδρος της Βολιβίας και η άνοδός της στην εξουσία από τα χωράφια του Chapare καθόρισε τη στάση της διοίκησής του υπέρ της κόκας, και έβαλε την καλλιέργειά του στο επίκεντρο της εθνικής πολιτικής.

Τώρα, αγροτικές οικογένειες καλλιεργητών επιτρέπεται να καλλιεργούν περιορισμένη ποσότητα του φυτού για μάσημα και για προϊόντα σε τοπικές αγορές, όπως τσάι, οδοντόκρεμα και σαμπουάν. Το φυτό είναι συνδεδεμένο με την ιστορία και τους αυτόχθονες πολιτισμούς της Βολιβίας και το υπάρχον σύστημα δημιούργησε έναν νόμιμο τρόπο βιοπορισμού για τις φτωχές αγροτικές οικογένειες που ένιωθαν ότι η μόνη τους επιλογή ήταν να καλλιεργούν κόκα παράνομα. «Αντί να ορμήσει στα χωράφια και να ξεριζώσει τα φυτά», λέει μια έκθεση για τον έλεγχο της κόκας στη Βολιβία, «ο ρόλος της κυβέρνησης ήταν να συνεργαστεί με τους επικεφαλής της κοινότητας για να διατηρηθεί το όριο, παρά να εξαλειφθεί απερίσκεπτα το φυτό».

Είναι σημαντικό ότι το σύστημα αυτό έχει μειώσει δραματικά τη βία που περιβάλλει το εμπόριο παράνομων ναρκωτικών. Η Βολιβία, σε αντίθεση με άλλες σημαντικές χώρες παραγωγής όπως το Μεξικό και η Κολομβία, τα τελευταία χρόνια είχε από τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών στη Λατινική Αμερική.

Αλλά όπως στις περισσότερες πολιτικές, υπάρχουν ατέλειες. Δεν υπάρχει συμφωνία ως προς το τι ποσότητα χρειάζεται η χώρα για να καλύψει την τοπική βιομηχανία νόμιμων προϊόντων κόκας. Η Βολιβία επιτρέπει 22.000 εκτάρια κόκας (το αύξησε ο Morales το 2017) αλλά και οι ΗΠΑ και ο UNODC θεωρούν ότι η νόμιμη παραγωγή το υπερβαίνει. Παρόλα αυτά, φαίνεται να υπάρχει συμφωνία ανάμεσα στους επικριτικές και στους υποστηρικτές ότι τουλάχιστον ένα μέρος των νόμιμων φυτών τροφοδοτούν το παγκόσμιο εμπόριο κοκαΐνης.

Μετά από 14 χρόνια στην εξουσία, η προεδρία του Morales τελείωσε. Τον Νοέμβριο διέφυγε από τη Βολιβία μετά από εκλογές που βύθισαν τη χώρα στο χάος. Ο Morales ισχυρίστηκε ότι είχε κερδίσει και τέταρτη θητεία, αλλά τα αποτελέσματα αμφισβητήθηκαν και ακολούθησαν συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ενώ αρχικά αντιστεκόταν στις εκκλήσεις για παραίτηση, στο τέλος έχασε τη στήριξη της αστυνομίας και του στρατού και αναγκάστηκε να διαφύγει στο Μεξικό. Τώρα ζει εξόριστος στην Αργεντινή.

Τα επεισόδια από καλλιεργητές κόκας σε σημαντικές ζώνες καλλιέργειας επιδεινώθηκαν και έγιναν αποκλεισμοί σε πόλεις-κλειδιά όπως οι Cochabamba, Santa Cruz και η ντε φάκτο πρωτεύουσα της Βολιβίας, La Paz. Η κυβερνητική καταστολή ενάντια στην αντιπολίτευση εντάθηκε και κάποια περιστατικά καταδικάστηκαν από διεθνείς παρατηρητές ως μακελειά.

Η μεταβατική κυβέρνηση της συντηρητικής Jeanine Áñez ξεκαθάρισε ότι η κοινότητα της κόκας ή οι narco-τρομοκράτες, όπως τους αποκαλούν η Áñez και άλλα μέλη της κυβέρνησης, δεν θα συνέχιζε υπό μια μόνιμη διακυβέρνησή της. Σχεδιάζει να βάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος στις εκλογές στις 3 Μάη.

Ο Υπουργός Εσωτερικών της Áñez’s, Arturo Murillo, κατηγόρησε τον Morales για στάση και διακίνηση ναρκωτικών. «Ο Morales έχει πολλούς οπαδούς επειδή βελτίωσε τη ζωή εκατομμυρίων Βολιβιανών. Αλλά το τίμημα είναι μεγάλο: Η Βολιβία γίνεται κράτος ναρκωτικών, όπως η Βενεζουέλα», είπε ο Murillo σε γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων.

Άλλοι επικριτές κατηγόρησαν, επίσης, τον Morales για προστασία στους εμπόρους ναρκωτικών, αλλά οι κατηγορίες δεν είναι όλες βάσιμες. Παρόλο που οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν ότι η διαφθορά στην κυβέρνηση Morales ήταν πρόβλημα –όπως σχεδόν σε κάθε χώρα στην περιοχή– το State Department είπε ότι ως επίσημη πολιτική η κυβέρνηση της Βολιβίας δεν ενθαρρύνει ή διευκολύνει τις παράνομες δραστηριότητες που σχετίζονται με το εμπόριο ναρκωτικών.

Οι καλλιεργητές κόκας αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής στήριξης του κόμματος του Morales, Movement for Socialism (MAS). Ο Morales έφυγε αλλά το κόμμα συνεχίζει να έχει μεγάλη δημοφιλία και ο υποψήφιός του για τη γερουσία, Andronico Rodriguez, είναι επίσης πρώην καλλιεργητής κόκας.

Μέχρι στιγμής, παρόλο που συζητιέται η κατάλυση του συστήματος της νόμιμης καλλιέργειας κόκας στη Βολιβία, δεν υπάρχουν ιδέες που θα μπορούσαν να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις για την εξάλειψη ή νομιμότητα, λένε παρατηρητές.

«Ποιοι θα ήταν οι λόγοι να ανατρέψουμε το υπάρχον σύστημα και τι θα το αντικαθιστούσε;», αναρωτιέται ο John Walsh, διευθυντής πολιτικής ναρκωτικών για το Washington Office on Latin America (WOLA), ένα προοδευτικό think tank. «Θα το άξιζαν οι πολιτικές αντεγκλήσεις και οι αναταραχές; Μια ασταθής νέα κυβέρνηση θα προκαλέσει πληγές κάνοντας μάχες που δεν χρειάζονται και δεν είναι πιθανόν να κερδηθούν;».

Αν μια κυβέρνηση που θα αναλάβει εκ νέου, λήξει το νόμιμο σύστημα, θα μειώσει τα μέσα βιοπορισμού τέτοιων οικογενειών και θα κάνει τους πολιτικά ισχυρούς καλλιεργητών να αντιτίθενται, οδηγώντας πιθανόν στις αιματοχυσίες που συνέβησαν κατά την περίοδο της εξάλειψης.

Και αυτή τη φορά ίσως να μην μπορεί να βασίζεται σε βοήθεια από τις ΗΠΑ παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος της κοκαΐνης που παράγεται στη Βολιβία προορίζεται για άλλες χώρες στη Λατινική Αμερική, όπως τη Βραζιλία και την Αργεντινή, καθώς και τη Δυτική Αφρική και την Ευρώπη. Το State Department αρνήθηκε να σχολιάσει τα σχέδιά του για τις επιχειρήσεις κατά των ναρκωτικών στη Βολιβία. Αλλά ο William Brownfield, που ως το 2017 ήταν επικεφαλής του Bureau of International Narcotics and Law Enforcement Affairs των ΗΠΑ, είπε πρόσφατα: «Ειλικρινά, αν έπρεπε να ρίξω λεφτά για την καταπολέμηση των ναρκωτικών, η Βολιβία θα ήταν η τελευταία στη λίστα μου».

Το σύστημα νόμιμης καλλιέργειας κόκας μπορεί να έχει «τρύπες», αλλά οι μετριοπαθείς υποστηρίζουν ότι είναι προτιμότερο από μια επιστροφή στη βία του παρελθόντος ή του παρόντος σε χώρες όπως το Μεξικό και η Κολομβία. Στην Κολομβία, η καλλιέργεια κόκας είναι σε ιστορικά πρωτοφανή ύψη παρά τις δεκαετίες που οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν την εξάλειψη και την απαγόρευσή της και τα ποσοστά ανθρωποκτονιών αυξήθηκαν πρόσφατα για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία. Το Μεξικό επίσης βλέπει ιστορικά επίπεδα βίας, σχετικά με το εμπόριο ναρκωτικών.

Η στρατικοποίηση του αγώνα ενάντια στις οργανώσεις διακίνησης ναρκωτικών και η καταστροφή φυτειών δεν έχουν καταφέρει να νικήσουν τις δυνάμεις προσφοράς και ζήτησης στο διεθνές εμπόριο. Νόμιμη ή παράνομη, η κόκα τροφοδοτεί το εμπόριο κοκαΐνης και σίγουρα οι ηγέτες προτιμούν χαμηλά ποσοστά βίας από υψηλά, είπε ο Eduardo Gamarra, καθηγητής πολιτικής και διεθνών υποθέσεων στο διεθνές πανεπιστήμιο της Φλόριντα. «Η σταθερότητα της Βολιβίας θα καθοριστεί από το πώς αντιμετωπίζουν τους cocaleros στο μέλλον».

Περισσότερα από το VICE

Η Έλενα Αποτυπώνει το Πάθος των «Μαχητών των Ρινγκ» της Ελλάδας

Η Έλλη Τρίγγου Θεωρεί το Μπέργκερ Υπερεκτιμημένο

Έφαγα σαν τον Χριστό για μια Eβδομάδα και Έχασα 2,6 Κιλά