30 Χρόνια Μετά το Ντεμπούτο των O.P.A., Ακόμα «Όλοι Λένε Εντάξει»

Τον Σεπτέμβρη του 2019, οι λίγοι μα ενθουσιώδεις πιτσιρικάδες που έδωσαν το παρών στη Ρωμαϊκή Γωνιά του Ολυμπιακού Σταδίου για την επεισοδιακή συναυλία-reunion των Ζωντανών Νεκρών, χάζεψαν κι ένα μικρό μάθημα εγχώριας χιπ χοπ ιστορίας από τους καλεσμένους Gold School Podcast, πριν στρέψουν την προσοχή τους στον καβγά του Τάκι Τσαν με τον Υποχθόνιο.

Δεν θυμάμαι πλέον αν οι Gold School Podcast κέντραραν στους Modern Fears ή αναφέρθηκαν και στους O.P.A. καθώς εξηγούσαν στο κοινό τα πρώτα βήματα της ραπ κουλτούρας στη χώρα μας, πάντως έμεινε εντυπωμένη στη μνήμη μου η αμηχανία με την οποία στάθηκαν σε αυτές τις πρώιμες αναφορές. Άλλοι, βέβαια, επιλέγουν πιο «σκληρή» στάση, πηγαίνοντας από τους Marginals στους FF.C κι από εκεί στους Active Member –παραβλέπουν δηλαδή εντελώς τέτοιες φιγούρες. Για την ομάδα Underground Culture, όμως, η οποία έχει στήσει έναν YouTube φόρο τιμής στην εξέλιξη του χιπ χοπ στην Ελλάδα, τα πράγματα είναι σαφή: Η δισκογραφική εμφάνιση των O.P.A. με το άλμπουμ Εν+Τάξει (1990), αποτελεί τον επόμενο κρίκο της όλης ιστορίας, μετά τη θρυλική συναυλία των FF.C στη Disco B-52 (1989).

Καθώς το Εν+Τάξει γιορτάζει φέτος 30 χρόνια, δίνεται η ευκαιρία αποτίμησης από τη σκοπιά μιας εποχής που δεν κόπτεται πια για μουσικές «φυλές» και δεν αντιμετωπίζει το ανακάτεμα ρυθμών και στιλ ως αξιοπερίεργο ή κιτς. Πλέον, επίσης, δεν φαίνονται τόσο παράδοξοι στίχοι σαν το «Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι, you're hypocrites, άιντε», λόγω της διαμόρφωσης μιας νεολαιίστικης καθομιλουμένης με μπόλικες αγγλικές λέξεις ανακατεμένες ανάμεσα στα ελληνικά. «Κοίταξε, είναι ένα δικό μου ιδίωμα αυτό, καθώς μπορώ και χειρίζομαι άνετα και τις δύο γλώσσες», μου εξηγεί ο Γιώργος Γκικοδήμας καθώς πίνουμε καφέ στον Κορυδαλλό, προσθέτοντας ότι «έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι πήγα κάποια χρόνια σχολείο στο Σικάγο». Όπως μου εξιστορεί, βρέθηκε στην Αμερική γύρω στα 11 κι έμεινε εκεί για δυόμιση χρόνια.

Οι Oppressive People Attack (O.P.A.) στήθηκαν το 1989 από τον Γιώργο Γκικοδήμα και τον Γιάννη Ευσταθίου, οι οποίοι είχαν συνυπάρξει στους Dreamer And The Full Moon του Μάνου Ξυδούς. «Ζούσαμε στην ίδια γειτονιά, στους Αγίους Αναργύρους», λέει ο Γκικοδήμας, «ο Γιάννης μάλιστα με τον Μάνο είχαν πριν ένα γκρουπ με αγγλόφωνο στίχο, τους Shelter». Αλλά και ο ίδιος διέθετε προϋπηρεσία στους Ήλιος, μία ακόμα μπάντα των 1980s στην οποία είχε εμπλακεί ο Ξυδούς, με ελληνικό, πολιτικό στίχο. Οι O.P.A., ωστόσο, ήταν διαφορετική ιστορία, καθώς άλλαξαν ριζικά όχι μόνο τον ήχο, μα και την εμφάνισή τους. Στο βιντεοκλίπ π.χ. του "Dreamin' In The Night" των Dreamer And The Full Moon (1986), ο Γκικοδήμας απαθανατίζεται με κοντό μαλλί και λευκό πουκάμισο, όντας αρκετά μακριά από τον μαυροντυμένο μακρυμάλλη με τον ευμεγέθη σταυρό, που έφτυνε ρίμες τύπου «Ψάχνεις για δουλειά, σου λένε εντάξει / Τσακώνεσαι και φεύγεις, σου λένε εντάξει». 

Η ιδέα προέκυψε από μια συζήτηση με μια ξένη παραγωγό, η οποία εκπροσωπούσε τη συμμετοχή της Αγγλίας στο 4ο Διεθνές Μουσικό Φεστιβάλ Τραγουδιού ÇEŞME στην Τουρκία, όπου πήραν μέρος οι Dreamers (η συνέχεια των Dreamer And The Full Moon) το 1989. «Μου πρότεινε να κάνω κάτι που να σχετίζεται με την ελληνική παράδοση», ανακαλεί, «καθώς τότε ξεκινούσε το ενδιαφέρον για το λεγόμενο ethnic». Με τους Dreamers να τερματίζουν οριστικά την πορεία τους, το πρώτο demo του νέου γκρουπ ήταν το τραγούδι "O.P.A.": Μισό σε ελληνικό στίχο, μισό σε αγγλικό, με την ενορχήστρωση να ανακατεύει ντόπια παραδοσιακά στοιχεία, ηλεκτρονική μουσική, βυζαντινές μνήμες και ραπάρισμα. 

«Τι είναι αυτό ρε μαλάκα; Μπορεί να το βγάλω», είπε ο Μάνος Ξυδούς όταν το άκουσε, διηγείται γελώντας ο Γκικοδήμας· προσθέτοντας ότι τον συμβούλευσε να μην το κάνει και να το δοκιμάσουν στο εξωτερικό. Στην επαφή όμως με μια ενδιαφερόμενη δισκογραφική ατύχησαν, καθώς ο ιδιοκτήτης της πέθανε από καρκίνο. Έτσι, ο Ξυδούς αποφάσισε να προχωρήσει το θέμα στην Ελλάδα. «Το βγάζει λοιπόν, το πάει σε έναν γνωστό αθηναϊκό σταθμό και του το πέταξαν στα μούτρα», συνεχίζει ο συνομιλητής μου, προσθέτοντας ότι «τα ίδια προβλήματα συναντήσαμε και όταν πήγαμε να το περάσουμε σε κάποια clubs της Αθήνας και του Πειραιά. Δεν τους άρεσαν ούτε αυτά που έλεγε μέσα, ούτε το άκουσμα. Δοκιμάσαμε μάλιστα να παίξουμε το "O.P.A." και σε έναν σταθμό στην Κρήτη, μέσω κασέτας, αλλά κι εκεί υπήρξαν αντιδράσεις». 

Ρωτώντας τον σχετικά με το πού θεωρεί ότι οφείλονταν οι αντιδράσεις, μου απαντά ότι επικρατούσαν τότε τα τσιφτετέλια και τα χαρούμενα τραγούδια, οπότε «δεν ήθελαν να ακούνε περίεργα πράγματα, για καταθλιπτικούς ανθρώπους ή για μια “Νέα Τάξη Πραγμάτων”, η οποία “θα μας έτρωγε ζωντανούς”». Αναρωτιέμαι επίσης για τους μεγάλους σταυρούς που φορούσαν, πώς σχετίζονταν με το στιχουργικό περιεχόμενο; «Ήταν οι σταυροί του μαρτυρίου, όπως τους έλεγα. Είχαν το νόημα ότι, μια μέρα, θα ανέβουμε κι εμείς σε αυτούς. Όπως κι ο καθένας από μας, στη σύγχρονη εποχή. Δεν σε “σταυρώνει” η τράπεζα, ας πούμε, με διάφορους τρόπους; Ή το σύστημα γενικότερα;». Παρά ταύτα, το ντεμπούτο ολοκληρώθηκε, έστω και με τα φτωχά τεχνικά μέσα της Ελλάδας του 1990. «Η στέρηση οδηγεί σε ατραπούς που ούτε καν φαντάζεσαι», πιστεύει, περιγράφοντας πώς έγινε η παραγωγή πάνω σε ένα workstation Roland W30, με εγγραφή σε DAT δημοσιογραφικό. 

Σύντομα πάντως οι τύχες άλλαξαν, με τους O.P.A. να αποκτούν παρουσία στο εξωτερικό. Το Billboard έγραψε γι' αυτούς στις Η.Π.Α. (αν και τους έκανε O.R.A., από λάθος), ενώ στη Βρετανία το MTV έπαιξε το βιντεοκλίπ του "O.P.A. Power". «Είχε γυριστεί στα Σπάτα», περιγράφει ο Γκικοδήμας. «Εκεί όπου είμαστε ψηλά και χοροπηδάμε, είναι τώρα ο πύργος ελέγχου του αεροδρομίου». Στο δε εσωτερικό, η συνεργασία με τη Χάρις Αλεξίου για το "Μες στα δυο της Μάτια" απέφερε μια τεράστια ραδιοφωνική επιτυχία. «Είχε ήδη ηχογραφηθεί ως ντουέτο με την Κύπρια τραγουδίστρια Εύη Καπάταη», διευκρινίζει, μην κρύβοντας ότι η ιδέα να το πει η Αλεξίου ήταν της Minos-EMI, μέσω της οποίας κι έγινε η επαφή. «Στην αρχή ήταν διστακτική», θυμάται, «ήταν κάτι καινούριο για εκείνη, που είχε συνηθίσει σε κλασικές ελληνικές φόρμες και σε μη ψηφιακό ήχο. Αλλά στην πορεία βγήκαν όλα όπως έπρεπε, χάρη στις τεράστιες δυναμικές της φωνής της».

Παρά τη διαχρονικότητα του "Μες στα δυο της Μάτια", το κυρίως πρόσωπο των O.P.A. και ο λόγος που σήμερα κάποιοι τους θυμούνται ως πρωτοπόρους των ραπ εξελίξεων στην Ελλάδα, βρισκόταν σε τραγούδια σαν το "Εντάξει", το "O.P.A." και το "Άιντε". «Όταν ειδικά έγινε το βιντεοκλίπ του "Εντάξει" και κάτι "κορόιδο, εντάξει" σποτάκια, το πράγμα κατάφερε και πέρασε στη νεολαία», μου εξηγεί ο Γκικοδήμας, συμπληρώνοντας όμως ότι το ντεμπούτο τους στηρίχτηκε και από ένα κοινό μεγαλύτερης ηλικίας, «πιο ψαγμένο με άλλα πράγματα». Γράφοντας επίσης στίχους, είχε τον νου του για λέξεις που ίσως προκαλούσαν τη λογοκρισία: «Πρόσεξα π.χ. στο "O.P.A.", να μην υπάρχει αναφορά στο όνομα Ιησούς Χριστός. Πιέσεις τώρα για να αλλάξω αυτά που έγραφα, υπήρχαν - του στιλ “μη αυτό, βρες κάτι άλλο”· όμως επέμενα».

Όσο για τη σχέση με το χιπ χοπ, την αποδέχεται, τονίζοντας όμως ότι οι O.P.A. ήταν συγκρότημα δίχως καπέλο, που συνειδητά φτιάχτηκε έξω από τους τετραγωνισμούς και τις ταμπέλες της εποχής· το ραπ στοιχείο αποτελούσε απλώς τμήμα του όλου ψηφιδωτού. Ρωτώντας τον για το τι άκουγαν τότε με τον Γιάννη Ευσταθίου, στέκεται στους Public Enemy και στους Run-DMC. Θεωρεί μάλιστα ότι το πολιτικοποιημένο ραπ απέκτησε μια γερή έδρα στην Αμερική των 1980s, την οποία έχασε στη συνέχεια, διότι «ενώ η κατεύθυνση ήταν προς έναν γενικότερο εκδημοκρατισμό της κατάστασης των Αφροαμερικανών, ξαφνικά πήγε πίσω· άρχισαν να μοιάζουν μεταξύ τους τα τατουάζ και να λένε τα ίδια πράγματα». Έχει δε άποψη και για τις πιο πρόσφατες εξελίξεις: «Η αντίληψη πολλών νέων παιδιών που κάνουν είτε trap, είτε πιο old school, εξαντλείται στο πώς θα βγάλουν πολλά λεφτά βρίζοντας ή κλέβοντας το σύστημα. Ναι, εντάξει, αλλά πρότεινε στον κόσμο που σε ακούει και τον τρόπο να ξεφύγει. Βρες το μέσα σου· από όσα έχεις ζήσει, όσα έχεις δει. Θα σου δώσει δύναμη να διαπεράσεις το τείχος. Αλλιώς θα πέσεις πάνω του και τελικά θα πέσεις ξερός».

Οι O.P.A. θα κρατούσαν για τρία ακόμη άλμπουμ μετά το Εν+Τάξει. Ο σοβαρός Τύπος των 1990s μάλλον βιάστηκε να το απορρίψει, ως ακαλαίσθητο αχταρμά. Τριάντα χρόνια μετά, όμως, σε έναν οπωσδήποτε πιο γκρίζο και πιο φοβισμένο κόσμο, είναι σαφές ότι σε επίπεδο mainstream επιτυχιών δεν ξανακούσαμε στην Ελλάδα ούτε τόσο ευφάνταστα μουσικά ανακατέματα, ούτε στίχους με την τόλμη του «σε δένουν χειροπόδαρα με ένα συμβόλαιο», ούτε τόσο ευθεία καλέσματα αντεπίθεσης των απανταχού καταπιεσμένων.

Περισσότρεα από το VICE

Σεξουαλική Κακοποίηση Μέσω Εικόνας: Μια Σύγχρονη Μορφή Έμφυλης Βίας

Οι «Αθηναίοι» του Σωκράτη Μπαλταγιάννη Παίρνουν τα Βουνά

Φωτογραφίες από τις Ηδονιστικές Μέρες των Ρέιβ Πάρτι της Δεκαετίας του ‘90

Ακολουθήστε το VICE σε Twitter, Facebook και Instagram.