Ποιες Τηλεοπτικές Άδειες; Το νέο Μέσο Είναι το Μήνυμα

Όταν οι επίδοξοι πραξικοπηματίες έπιασαν δουλειά στην Τουρκία, προσπάθησαν να ελέγξουν τους συνήθεις στόχους για μία απόπειρα πραξικοπήματος με σενάριο βγαλμένο από τον 20ο αιώνα: κρατική τηλεόραση, δορυφορικά λινκ, μεγάλες γέφυρες, αεροδρόμια και κοινοβούλιο.

Ο Ερντογάν αντέδρασε άμεσα. Για να φτάσει στα παραδοσιακά μέσα και να αποκτήσει πρόσβαση μέσω ενός τηλεοπτικού καναλιού στις μεγάλες μάζες των πολιτών της Τουρκίας, χρησιμοποίησε ένα νέο ψηφιακό μέσο -το FaceTime- το οποίο βρισκόταν μακριά από τον έλεγχο εκείνων που επιχειρούσαν να τον ανατρέψουν. Ήταν η συνέργεια μεταξύ των νέων και των παραδοσιακών μέσων που έδωσε την ευκαιρία στον Ερντογάν να πείσει τους οπαδούς του ότι η κυβέρνηση δεν είχε χαθεί. Το μήνυμά του προς τον τουρκικό λαό δε θα έφτανε ποτέ αν δε χρησιμοποιούσε ένα νέο ψηφιακό μέσο.

Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι οι επίδοξοι πραξικοπηματίες απέτυχαν -παρά το γεγονός ότι ακολούθησαν μία τακτική η οποία θα ήταν επιτυχημένη στον 20ο αιώνα- εν μέρει επειδή ο Ερντογάν χρησιμοποίησε νέα ψηφιακά εργαλεία του 21ου αιώνα. Ό,τι ακριβώς απαγόρευε τις περιόδους των μεγάλων διαδηλώσεων τα προηγούμενα χρόνια, οπότε και φαίνονταν ξεκάθαρα οι προθέσεις του για τα νέα μέσα. Και ενώ κατά τις πρώτες κρίσιμες ώρες της απόπειρας πραξικοπήματος οι στρατιωτικοί δεν επέτρεπαν σε μεγάλους τηλεοπτικούς σταθμούς να εκπέμπουν, οι δημοσιογράφοι συνέχιζαν να μεταδίδουν τις ειδήσεις και πάλι με νέα ψηφιακά μέσα.

Πίσω από αυτά τα νέα μέσα που χρησιμοποίησε ο Ερντογάν για να αποτρέψει το πραξικόπημα βρίσκονται οι νέες τεχνολογίες. Και η περίπτωση της Τουρκίας δεν είναι η μόνη χαρακτηριστική τής δύναμής τους. Το μεγαλύτερο δημοσιογραφικό πρότζεκτ στην ιστορία, τα Panama Papers, δεν θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα χωρίς τις νέες τεχνολογίες και τα νέα μέσα. Επί έναν και χρόνο περισσότεροι από 370 δημοσιογράφοι από περίπου 100 χώρες «έσκαβαν» ανάμεσα σε εμπιστευτικά έγγραφα που διέρρευσαν από ένα από τα μεγαλύτερα παναμέζικα δικηγορικά γραφεία. Τα έγγραφα αυτά αφορούσαν offshore εταιρείες, οι οποίες, ενώ θεωρούνται νόμιμες, συχνά χρησιμοποιούνται για την απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων και άλλων ενεργειών που ξεπερνούν για τα καλά τα όρια της νομιμότητας.

Η διαρροή αυτή ήταν ασύλληπτη σε όγκο δεδομένων: περισσότερα από 2,6 terabytes ή 2.600 gigabytes αποκτήθηκαν από δημοσιογράφους της γερμανικής εφημερίδας Sueddeutsche Zeitung, οι οποίοι τα μοιράστηκαν με την Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) και αυτοί με τη σειρά τους με ερευνητές δημοσιογράφους απ' όλο τον κόσμο – πρόκειται για σχεδόν 11,5 εκατομμύρια έγγραφα, τα οποία ήταν σε διάφορες μορφές. Η σύγκριση του όγκου των Panama Papers με προηγούμενες διαρροές δεδομένων δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για το πόσο μεγάλο ήταν αυτό το πρότζεκτ: για παράδειγμα τα αμερικανικά διπλωματικά έγγραφα που απελευθέρωσαν τα Wikileaks προ πενταετίας είχαν όγκο περίπου 1,7 gigabytes, τα τραπεζικά δεδομένα της HSBC που απέκτησε ο πατέρας της «Λίστας Λαγκάρντ», Ερβέ Φαλσιανί, ήταν 3,3 gigabytes, οι μυστικές συμφωνίες των φορολογικών αρχών του Λουξεμβούργου με διάφορες πολυεθνικές ανά τον πλανήτη έφταναν τα 4 gigabytes.

Για να μπορέσουν οι δημοσιογράφοι να «σκάψουν» για πληροφορίες έπρεπε ένας μεγάλος αριθμός εγγράφων να σκαναριστεί μέσω εφαρμογών οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων έτσι ώστε να μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει αναζητήσεις με λέξεις κλειδιά. Ακόμα, η βάση δεδομένων της παναμέζικης νομικής εταιρείας έπρεπε κατά κάποιο τρόπο να «επανασυσταθεί» στην αρχική της μορφή έτσι ώστε να μπορούν να συνδέονται εύκολα τα ονόματα με τις offshore. Ένα ειδικό πρόγραμμα οπτικοποίησης των πληροφοριών για τις σχέσεις μεταξύ προσώπων και εταιρειών που περιλαμβάνονταν στα δεδομένα της διαρροής χρησιμοποιήθηκε για να δίνει μέσα σε ελάχιστο χρόνο την εικόνα αυτών των πολύπλοκων διασυνδέσεων.

Μία ασφαλής διαδικτυακή πλατφόρμα, όπου φιλοξενείτο η διαρροή, χρησιμοποιήθηκε για να κάνουν αναζητήσεις οι εκατοντάδες δημοσιογράφοι που συμμετείχαν στο πρότζεκτ. Και άλλη μία κρυπτογραφημένη πλατφόρμα επικοινωνίας –κάτι σαν facebook αλλά για τις ανάγκες ερευνητικών δημοσιογραφικών συνεργασιών- ήταν το μέρος όπου ανταλλάσσονταν πληροφορίες και απόψεις, γινόταν ο συντονισμός και ορίζονταν ομάδες εργασίας ανά ερευνητικό θέμα.

Δεδομένου ότι η ερευνητική δημοσιογραφία από το 2010 και μετά τείνει να «διαρροοποιηθεί», δημοσιογράφοι κυρίως από δυτικές χώρες εξελίσσουν νέες μεθόδους διαχείρισης μεγάλων όγκων δεδομένων αλλά και ανάκτησης πολύτιμων πληροφοριών που κρύβονται μέσα σε χιλιάδες megabytes, αν όχι gigabytes δεδομένων. Τα εργαλεία δε που χρησιμοποιήθηκαν στο μεγαλύτερο δημοσιογραφικό πρότζεκτ μέχρι στιγμής είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα χρησιμοποιηθούν και στην επόμενη διαρροή – και μάλιστα σε εξελιγμένη μορφή.

Πέρα από την περίπτωση της Τουρκίας και στα Panama Papers η συνέργεια μεταξύ νέων μέσων και παραδοσιακών θεωρείται κομβικής σημασίας: Η παρουσίαση βασικών ευρημάτων της έρευνας έγινε στο διαδίκτυο σε συνοπτική, διαδραστική μορφή, ενώ τα αναλυτικά ρεπορτάζ με τις ολοκληρωμένες ιστορίες για αυτά τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν σε (παραδοσιακές και ηλεκτρονικές) εφημερίδες και προβλήθηκαν υπό τη μορφή μικρών ντοκιμαντέρ σε (παραδοσιακούς) τηλεοπτικούς σταθμούς. Με αυτό τον τρόπο μεγιστοποιήθηκε το «αποτύπωμα» του πρότζεκτ.

Την ίδια ώρα στην Ελλάδα, η συζήτηση περί μέσων δεν περιστρέφεται γύρω από τα νέα μέσα ούτε τις νέες τεχνολογίες ούτε την συνέργεια νέων και παραδοσιακών. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος εδώ και μήνες δεν λέει να κουνήσει ρούπι από τον διαγωνισμό για τις τηλεοπτικές άδειες και τους υποψήφιους καναλάρχες, η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει σχέση ούτε με τα νέα μέσα ούτε τις νέες τεχνολογίες – ούτε καν με websites που αντιγράφουν τη λογική του teletext. Και από την άλλη πλευρά υπάρχει μία κυβέρνηση, που υπόσχεται την «κάθαρση» του τοπίου και ποντάρει σε μία λογική-σενάριο του 20ου αιώνα για την τηλεόραση, χωρίς ούτε ένα αναπτυξιακό μέτρο για τα νέα μέσα, χωρίς να προσφέρει κίνητρα για την ανάπτυξη υποδομών και νέου περιεχομένου που μπορούν να μεταδώσουν τα νέα μέσα, χωρίς να θέλει και να έχει καμία επαφή με τις νέες τεχνολογίες. Κάπως έτσι την πάτησαν και οι γείτονες επίδοξοι πραξικοπηματίες: χρησιμοποιώντας σενάριο του 20ου αιώνα.

Περισσότερα από το VICE

Πώς το Facetime Έσωσε τον Ερντογάν

To Νέο Τρέιλερ του «Trainspotting 2» Είναι Τόσο Ασαφές όσο το Προηγούμενο

Τι Έμαθα για τον Εαυτό μου, την Ελλάδα και τον Έρωτα στην Ουρά του ΙΚΑ Καλλιθέας