Πώς Είναι να Μιλάς για το Σεξ, τα Συναισθήματα και το Φύλο σε Μαθητές στην Ελλάδα

Το VICE Greece δίνει βήμα σε επιλεγμένες ανθρωπιστικές οργανώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τη δημιουργία της νέας στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε Δευτέρα θα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα, με τα οποία καταπιάνονται οι συγκεκριμένες οργανώσεις και αξίζουν την προσοχή όλων.

Το συγκεκριμένο άρθρο του G-All (Gender Alliance Initiative - Η Συμμαχία των Φύλων) υπογράφουν ο Βαγγέλης Κοσμάτος, ψυχολόγος - ειδικός σε θέματα φύλου, επιστημονικός υπεύθυνος της Gender Alliance Initiative και ο Γιώργος Νικολαΐδης, ηθοποιός - θεατρικός συγγραφέας κι εκπαιδευτής ενηλίκων.

Η εκπαίδευση των παιδιών μας σε κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, μας ενδιαφέρει; Αυτό το ερώτημα -μαζί με προβληματισμό και αγωνία- αναδύεται ξανά και ξανά, καθώς περνούν οι μέρες και παίρνουμε αποστάσεις από όσα ζήσαμε και τη φετινή χρονιά στα σχολεία. Μας ενδιαφέρει ή θα το αφήσουμε κι αυτό στην τύχη του; (λέγε με, ίσως, και ίντερνετ, μίντια, παρέες, κοινωνικά δίκτυα, εικόνα!)

Από το Φεβρουάριο και μετά μέχρι και πριν λήξει η σχολική χρονιά -στο πλαίσιο προετοιμασίας και υλοποίησης προγραμμάτων για τη θεματική εβδομάδα που είχε τίτλο «Δημοκρατική Συνύπαρξη και Ανθρώπινα Δικαιώματα» στα σχολεία- συναντήσαμε και συν-εργαστήκαμε, κατά κύριο λόγο βιωματικά, με εκατοντάδες μαθήτριες/ές, εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων, στελέχη της εκπαίδευσης, γονείς και κηδεμόνες.

Σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν ειδικά επιμορφωτικά πρότζεκτ για εκπαιδευτικούς και στελέχη της εκπαίδευσης. Έγιναν πολυάριθμες συναντήσεις συνεργασίας και συνδιαμόρφωσης προγραμμάτων, με εκπαιδευτικούς, με συλλόγους καθηγητών/τριών, με διευθύνσεις σχολικών μονάδων. Πραγματοποιήθηκαν εργαστήρια και συναντήσεις με γονιούς και κηδεμόνες των παιδιών. Και τέλος -και το πολυτιμότερο- ζήσαμε και φέτος αυτή τη μοναδική εμπειρία να συν-διαλέγεσαι και να συν-εργάζεσαι με εφήβους για ζητήματα που τους/τις αφορούν άμεσα στη ζωή τους: το σώμα τους, τις σχέσεις τους, τα συναισθήματά τους, τις φιλίες τους, τη σεξουαλικότητά τους, το παρόν και το μέλλον τους, τη ζωή τους την ίδια.

Όλα πήγαν όμορφα και ζωντανά και πολύ συγκινητικά (κάποιες φορές). Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ εκείνο το αγόρι, που ενώ στην αρχή γελούσε, προσπαθώντας να μειώσει αυτό που γινόταν, στο τέλος του εργαστηρίου ήρθε βουρκωμένο, μας έδωσε το χέρι του και μας είπε ευχαριστώ. Κι άλλες πάλι, ήταν ζόρικα και απαιτητικά ή και αμήχανα τα πράγματα. Όπως σε κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις, όπου οι αντιστάσεις του συλλόγου των καθηγητών και οι μεταξύ των ενηλίκων ισορροπίες κρέμονταν από μια κλωστή. Πάντα όμως -πραγματικά πάντοτε, χωρίς καμία εξαίρεση- όταν φεύγαμε από τις δράσεις αυτές βιώναμε μιαν αίσθηση νοήματος και αξίας γι’ αυτό που γίνηκε. Σαν μια μικρή ψηφίδα, ένα ελάχιστο έστω αποτύπωμα, αφέθηκε να μπολιάσει και εν τέλει να συνδράμει στο προχώρημα αυτών των ανθρώπων προς μια ζωή με σεβασμό και αποδοχή στον Εαυτό και στον Άλλο.

Το ερώτημα ωστόσο, επικρέμεται πάνω μας αμείλικτο, γι’ αυτό και η ανάγκη να το μοιραστούμε και μαζί σας; «Πού και κυρίως πώς εκπαιδεύονται τα παιδιά μας σε ζητήματα εαυτού, σχέσεων, ταυτότητας, συντροφικότητας, αγάπης, ερωτισμού, σεξουαλικότητας;»

Αν δει κανείς με μια πιο ψύχραιμη ματιά, δηλαδή πιο αντικειμενική και επιστημονικά διερευνητική, το εκπαιδευτικό μας σύστημα, τι θα διαπιστώσει;

Τι προσφέρει στα παιδιά; Γνώσεις και πληροφορίες. Δηλαδή μυαλό.

Τι είδους ανθρώπους, λοιπόν, δημιουργεί; Κεφάλια, χωρίς συναισθήματα, χωρίς σώματα, χωρίς αισθήσεις, μοιάζει να είναι η απάντηση.

Εκπαίδευση συναισθημάτων; Να αναγνωρίζω και να εκφράζω τα συναισθήματά μου; Να τα υπερασπίζομαι; Να διεκδικώ τα θέλω μου έναντι των πρέπει;

Εκπαίδευση στις σχέσεις; Πώς να συνδέομαι με τον άλλο χωρίς να χάνω τον εαυτό μου; Να με βλέπω μες στη σχέση και να μην ξεχνιέμαι; Να εργάζομαι για τη σχέση κι όχι να την θεωρώ ένα εφάπαξ επίτευγμα;

Εκπαίδευση στο σώμα; Πώς λειτουργεί το σώμα μου; Τι να περιμένω και πότε; Πώς λειτουργεί το σεξουαλικό μου σύστημα; Τι με βοηθά και τι με εμποδίζει να έχω μια υγιή και χαρούμενη ερωτική ζωή; Τι είναι ασφαλές και τι με εκθέτει σε κίνδυνο;

Κάτι απ’ όλα αυτά; Ένα ίσως;

Οι συναισθηματικές, σχεσιακές, συντροφικές, διαπροσωπικές, κοινωνικές αλλά και σωματικές, ερωτικές, σεξουαλικές δεξιότητες παραμένουν ακόμη και σήμερα εκκωφαντικά απούσες από την ατζέντα των σχολικών προγραμμάτων.

Αυτά τα παιδιά θα γίνουν αύριο σύντροφοι, γονείς, φίλοι, σύζυγοι. Εκτός, δηλαδή, από έλλογα όντα (επιστήμονες, ειδικοί, εργαζόμενοι κλπ) θα κληθούν να ζήσουν και ως κοινωνικές και συναισθηματικές υπάρξεις. Για όλα αυτά όμως απαιτούνται ειδικές γνώσεις και δεξιότητες.

Ας δούμε προσεκτικότερα κάποιες πιο ειδικές δεξιότητες: αυτές που σχετίζονται με τη σεξουαλική, ερωτική, συντροφική μας ζωή. Δηλαδή το σώμα μας, τη σεξουαλικότητά μας, τα συναισθήματά μας, σε αυτό το ειδικό πεδίο ζωής. Έχουμε ευθύνη ως ενήλικος κόσμος να ενημερώσουμε, ευαισθητοποιήσουμε και εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας; Η προφανής απάντηση είναι ναι. Το κάνουμε, με οργανωμένο, υπεύθυνο και επιστημονικά έγκυρο τρόπο; Ας παραμείνουμε για λίγο ακόμη με το ερώτημα. Και γιατί όχι, ας το επεκτείνουμε λίγο ακόμη.

Ποιος/τι έχει την ευθύνη να επιτελέσει αυτό το έργο; Κάποιοι/ες θα πουν η οικογένεια. Ναι είναι η απάντηση, και η οικογένεια. Γίνεται όμως αυτό στην οικογένεια; Καταρχήν να δούμε αν γίνεται; Στις δικές μας οικογένειες, στις οικογένειες που μεγαλώσαμε, σε εκείνες των φίλων μας. Η απάντηση είναι όχι.

VICE Meets: Πάολα Ρεβενιώτη

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Αυτό που ζούσαμε και ζούμε στις οικογένειες -σε ό,τι έχει να κάνει με ζητήματα σεξουαλικότητας, ερωτισμού, συντροφικότητας- είναι πολλά: καταρχήν αμηχανία, συστολή, ντροπή, κι άλλοτε άμυνες, θυμός, συγκρούσεις. Και κάπου στο τέλος, όλοι/ες/α καταφεύγουμε στο "ασφαλές" καράβι της αποφυγής. Με πρωταγωνίστρια τη Σιωπή.

Την παραπάνω εικόνα αποτυπώνει η επιστημονική έρευνα, ως οφείλει. Μελέτες, δημοσιεύσεις, άρθρα αναφέρονται και επεξεργάζονται αυτή την προβληματική. Καταλήγουν σε προτάσεις ή στην καλύτερη -αν και σπάνια- περίπτωση, σε βραχύχρονα αποσπασματικά πρότζεκτ.

Εδώ κάπου έρχεται να προστεθεί (και να επιβεβαιώσει όλα τα παραπάνω) και η δική μας πολύχρονη επιστημονική και επαγγελματική εμπειρία στο πεδίο. Έχοντας εργαστεί για χρόνια με παιδιά, γονείς και οικογένειες σε ατομικό αλλά και σε ομαδικό επίπεδο (σε Σχολές Γονέων Δήμων, Σχολείων και του ΥΠΕΠΘ, σε ατομικές, οικογενειακές και ομαδικές συνεδρίες), αλλά και με παιδιά, εφήβους και εκπαιδευτικούς (σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία όλων των βαθμίδων, παιδικούς σταθμούς και κατασκηνώσεις), βλέπουμε ξανά και ξανά την ίδια εκκωφαντική απουσία της οργανωμένης πολιτείας. Όπως μεγαλώσαμε εμείς, με στερεότυπα, προκαταλήψεις, σιωπές και απωθήσεις, έτσι συνεχίζουμε να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας.

Η πραγματικότητα, όμως, αυτή αποτυπώνεται κυρίως στις ζωές μας. Τις δικές μας και των παιδιών μας, των οικογενειών μας, των σχέσεών μας, κάθε μέρα. Οπότε τα ερωτήματα παραμένουν και διευρύνονται. Ενδεικτικά: ποιος ή τι υποκαθιστά το σχολείο και την οικογένεια; Και κυρίως πώς;

Ας το δούμε, λοιπόν, και να το πούμε με θάρρος και κυρίως με ειλικρίνεια. Οι πηγές των παιδιών μας είναι:

Οι διαφημίσεις, όπως εκείνες με τις… μπάμιες, ή με τις προτροπές «χτύπα σαν άντρας», κι οι άλλες με την «κατεργάρα γυναίκα πονηρό θηλυκό στον καφέ», τις κρεββατομουρμούρες και τα αγοροσυνάχια, και κάτι ημίγυμνες προκλητικές… σόμπες. Οι φωτογραφίες, τα περιοδικά και τα πρότυπα μόδας ως βασικά εργαλεία πωλήσεων, αλλά και… αναπαραγωγής στερεοτύπων. Εικόνες και βιντεάκια στο διαδίκτυο, εξαιρετικά «εκπαιδευτικά» σε κάποιες περιπτώσεις. Συμβουλές από ιστοσελίδες, περιοδικά και «ειδικούς», πάντα εντός εισαγωγικών. Η τηλεόραση φυσικά, με τις τηλεοπτικές σειρές, τα τηλεπαιχνίδια και τα ριάλιτι σόου, μια τηλεόραση απροκάλυπτα σεξιστική. Ο κινηματογράφος, πάντα φανταστικός, ιδανικός και τέλειος, δίνοντας πρότυπα και μέτρα σύγκρισης για τα παιδιά άπιαστα. Ο δημόσιος λόγος, όπως πχ πολιτικών, δημοσιογράφων και λοιπών «επωνύμων». Φυσικά τα social media, με τα πολεμικά ενίοτε post και σχόλια. Και, κυρίως -και στην κορυφή των «εκπαιδευτικών» δράσεων- τα porn sites. Με τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα πάντα όμορφα, πάντα ρωμαλέα, πάντα αποδοτικά και πάντα… μακριά από την πραγματική ζωή μας. Θα προσθέταμε τα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις, τις παροιμίες, αλλά αυτά η εμπειρία μας λέει ότι είναι τελευταία και καταϊδρωμένα για τις σημερινές γενιές.

Μέσα από όλα αυτά τα παραπάνω "επιμορφωτικά και επιστημονικά", και εν μέσω σιωπής και σκότους, τα παιδιά και οι έφηβοι/ες -κρυφά και ανεπεξέργαστα- προσπαθούν να προσεγγίσουν, να αλληλεπιδράσουν, να διαχειριστούν και, τελικά, να πραγματώσουν μια ζωτική τους ανθρώπινη ανάγκη: την ανάγκη για σεξουαλική/ταυτοτική διερεύνηση, για ερωτική/σεξουαλική έκφραση και χαρά, για συντροφικότητα και σχεσιακό μοίρασμα. Την ανάγκη τους δηλαδή για την ίδια τη ζωή.

Όλα όμως αυτά, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε και βιώνουμε στην καθημερινότητα μας ζέχνουν -στην καλύτερη περίπτωση- από στερεότυπα, προκαταλήψεις, ανορθολογικές και αντιεπιστημονικές δοξασίες, φαντασιωτικές εξιδανικευμένες προβολές και έναν ακραίο -και χυδαίο ενίοτε- σεξισμό. Από μισογυνισμό, φεμφοβία, ομοφοβία, τρανσφοβία και κάθε άλλη εκδοχή φοβίας που αποκλείει ό,τι πηγαίο, προσωπικό, δημιουργικό, αυτοανακαλυπτικό και τελικά χειραφετητικό… Από μια φτηνή και ζωώδη "ματσίλα", ένα αντριλίκι και μια κυρίαρχη, τοξική αρρενωπότητα. Και πολύ συχνά -όπως ζούμε τον τελευταίο καιρό- από μια δολοφονική μανία αρσενικής επιβεβαίωσης και κυριαρχίας πάνω στο θηλυκό. Με μαχαίρι, καραμπίνα ή γκρεμό.

Ποιες είναι οι συνέπειες; Δεν μπορεί παρά να είναι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές. Ας τις δούμε όπως τις καταγράφει η βιβλιογραφία: αναπαραγωγές στερεοτύπων, σεξιστικά "αστεία", bullying, ενδοοικογενειακή βία, κοροϊδία, αποκλεισμοί, βίαιες συγκρούσεις, παρενόχληση, μη συναινετικό σεξ, βιασμοί, εγκυμοσύνες, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, ψυχολογική επιβάρυνση, αποτυχημένες σχέσεις, έκθεση σε κίνδυνο, τραυματισμοί, teenage sexting, αυτοκτονίες.

Ακολουθούν μερικά, ενδεικτικά, παραδείγματα μέσα από την εμπειρία μας από σχολικές τάξεις και ομάδες εφήβων Γυμνασίου, από συζητήσεις με εκπαιδευτικούς και γονείς, από τα επιμορφωτικά σεμινάρια και μοιράσματα αληθινών εμπειριών.

Μια χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή που αφορούσε ζητήματα σχετικά με την περίοδο των κοριτσιών, την αδυναμία υπεράσπισης μιας φυσικής λειτουργίας τους, την κοροϊδία και τον αποκλεισμό. Συγκεκριμένα, σε κάποιο σχολείο κατά την περσινή χρονιά, ένα κορίτσι είχε περίοδο. Κάποια αγόρια βρήκαν ευκαιρία να κάνουν «πλάκα», κλείνοντας την πόρτα της τουαλέτας εμποδίζοντας το κορίτσι να μπει μέσα, λέγοντάς της «τρέχει κάτι;». Το θέμα προέκυψε στο εργαστήρι όταν συζητούσαμε κάτι για τις φυσικές λειτουργίες του σώματος. Αφήσαμε κατά μέρος ότι είχαμε προετοιμάσει και συζητήσαμε το θέμα. Με μια προϋπόθεση; Όποιος μιλούσε και έλεγε κάτι να είχε στο νου του τι λέει, ώστε αυτό που λέει να μην κάνει κανέναν στην τάξη να ντραπεί ή να αισθανθεί άβολα. Η κουβέντα κράτησε πολύ. Η περίοδος των κοριτσιών δεν ξανάγινε ποτέ θέμα, μας είπε καιρό μετά η υπεύθυνη καθηγήτρια του τμήματος.

Άλλες φορές προέκυψαν θέματα όπως η συναίνεση στην ερωτική διερεύνηση και το δικαίωμα άρνησης (vs εξαναγκασμός) στις ερωτικές σχέσεις. Είδαμε ένα σχετικό βίντεο. Συζητήσαμε πάλι πολύ. Και πάλι με έγνοια και σεβασμό σ’ αυτόν που είναι δίπλα μας. Άλλες φορές τα παιδιά έφεραν παραδείγματα και εμπειρίες παρενόχλησης και ανασφάλειας στην καθημερινότητά τους. Και διεκδίκησαν το δικαίωμα να μιλήσουν για τη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης αυτού που κάθε παιδί νιώθει και είναι. Η ατζέντα είναι ατελείωτη: εκφοβισμοί, απειλές και επιθέσεις λόγω ερωτικού προσανατολισμού και έκφρασης φύλου, πολλές περιπτώσεις ανεξέλεγκτου sexting, σοβαρή ψυχολογική επιβάρυνση κάποιων παιδιών, και τέλος, επιθέσεις και -σε μια περίπτωση- δυο κορίτσια μας μίλησαν ιδιαιτέρως για μια φίλη τους (ίσως) και την εμπειρία της από μια απόπειρα βιασμού.

Ας σταθούμε τώρα για ένα λεπτό κι ας αναστοχαστούμε, καθώς αυτή μας η επικοινωνία ολοκληρώνεται σιγά σιγά: στερώντας με αυτόν τον τρόπο -με αυτές τις ελλείψεις, με αυτούς τους δισταγμούς, τις ατολμίες και τις φοβίες μας- από τα παιδιά μας -από όλα τα παιδιά, κάθε έμφυλης ταυτότητας, έκφρασης και σεξουαλικότητας- το δικαίωμα για μια υγιή, ασφαλή και με νόημα πραγμάτωση των αναγκών ζωή τους∙ στερώντας τους το δικαίωμα στη οργανωμένη και έγκυρη γνώση, εκπαίδευση και ανάπτυξη δεξιοτήτων· στην υποδοχή, αποδοχή και συν-επεξεργασία των αιτημάτων τους, τι κερδίζουμε; Τα παιδιά αυτά όταν γίνουν έφηβοι και νέοι -κι ύστερα ενήλικες- θα αναπαράξουν έναν πανομοιότυπο κόσμο. Με τα ίδια προβλήματα, τα ίδια εμπόδια, τα ίδια αδιέξοδα.

Το θέλουμε; Θέλουμε έναν καλύτερο, πιο ειρηνικό, συνεργατικό, ελεύθερο και δημιουργικό κόσμο; Μας αφορά; Αφορά τα δικά μας παιδιά και τις οικογένειες μας; Ή μήπως ο Βαγγέλης, η Ελένη, ο Ζαχαρίας, η Αγγελική δεν ήταν δικά μας παιδιά;

Ας βρούμε το θάρρος να μείνουμε για μια φορά με τα ερωτήματα. Κι ίσως, από κάπου μέσα μας, αναδυθούν απαντήσεις που μας εκπλήξουν. Από τους καιρούς εκείνους που ήμασταν εμείς αυτά τα παιδιά.

Περισσότερα από το VICE

O Έλληνας Κυνηγός Κεραυνών Φοβήθηκε Μόνο στην Υπερκαταιγίδα της Χαλκιδικής

Πώς ένας Εθελοντής Πυροσβέστης Έγινε Κατά Συρροή Εμπρηστής

Έργα και Ημέρες της Σοράγια Μοντενέγκρο, της Απόλυτης Κακιάς της TV