Η Ιστορία της Ελληνίδας Ρομά που της Πήραν το Παιδί Επειδή Δεν Είχε Χαρτιά

Το VICE Greece δίνει βήμα σε επιλεγμένες ανθρωπιστικές οργανώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τη δημιουργία της νέας στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε Δευτέρα θα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα, με τα οποία καταπιάνονται οι συγκεκριμένες οργανώσεις και αξίζουν την προσοχή όλων. Το συγκεκριμένο άρθρο της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου υπογράφουν η Αλεξάνδρα Καραγιάννη και ο Χρήστος Ηλιάδης. Η Αλεξάνδρα Καραγιάννη είναι δικηγόρος με ρομική καταγωγή και μέλος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ). Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι Γενικός Γραμματέας της ΕλΕΔΑ. Οι συντάκτες είναι συνεργάτες του Συμβουλίου της Ευρώπης στο πρόγραμμα JUSTROM, το οποίο χειρίστηκε και ανέδειξε την υπόθεση.

Ένα άγνωστο κοινωνικό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων Ρομά δεν μπορούν να εκδώσουν έγγραφα που να αποδεικνύουν την ύπαρξή τους. Παράλληλα, για κάποιους και το καθεστώς της ιθαγένειάς τους βρίσκεται υπό αμφισβήτηση, παρά το γεγονός ότι οι οικογένειές τους βρίσκονται στην Ελλάδα εδώ και αρκετές γενιές. Η αιτία βρίσκεται κυρίως στον τρόπο που ιστορικά το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε τους Ρομά. Μια από τις πολλές, παντελώς άγνωστες συνέπειες της απουσίας εγγράφων είναι ότι τα τελευταία χρόνια δεκάδες μητέρες έχασαν τα παιδιά τους, τα οποία παραπέμφθηκαν σε ιδρύματα.

Ας δούμε, όμως, το πρόβλημα, μέσα από μια ακραία μεν, χαρακτηριστική δε περίπτωση, η οποία αναδεικνύει τόσο τα εμπόδια, όσο και τις τεράστιες συνέπειες του γεγονότος. Η ιστορία είναι απολύτως αληθινή, αν και μοιάζει περισσότερο με θλιβερό μυθιστόρημα, αν όχι με sequel των ιστοριών του Kafka.

Η κ. Ελισάβετ είναι μια γυναίκα Ρομά που γεννήθηκε το 1966 στη Λιβαδειά, μέσα στη σκηνή όπου ζούσε η οικογένειά της. Οι γονείς της δεν είχαν κάποια έγγραφα, όπως δεκάδες χιλιάδες Έλληνες Ρομά τότε, σύμφωνα με την πρακτική του ελληνικού κράτους να αποφεύγει να εγγράψει τους Ρομά ως Έλληνες πολίτες. Έτσι, η γέννηση της κ. Ελισάβετ δεν δηλώνεται ποτέ στο ληξιαρχείο.

Τα χρόνια περνούν, η κ. Ελισάβετ γίνεται μητέρα τεσσάρων παιδιών, όμως παραμένει «ανύπαρκτη» για τις υπηρεσίες του κράτους. Ως αποτέλεσμα, παρά τις προσπάθειές της, ούτε τα παιδιά της μπορούν να δηλωθούν, καθώς προέρχονται από μητέρα που (θεσμικά) δεν υπάρχει και η οποία δεν διαθέτει οικογενειακή μερίδα.

Έτσι, μητέρα και παιδιά δεν μπορούν να εκδώσουν ταυτότητα, βιβλιάριο υγείας ή οποιοδήποτε άλλο έγγραφο και παραμένουν χωρίς πρόσβαση σε υπηρεσίες και αγαθά, ασφάλιση, τυπική εργασία: είναι πλήρως ανύπαρκτοι – ένα ιδιότυπο καθεστώς «sans papiers» (χωρίς χαρτιά) στην ίδια τους τη χώρα.

Μετά από πολλές προσπάθειες, το 1998 βρίσκονται η Ελισάβετ και η μητέρα της ενώπιον του μονομελούς πρωτοδικείου Λιβαδειάς, με αίτημα τη βεβαίωση του γεγονότος της γέννησης της πρώτης πριν από 32 χρόνια, προκειμένου να συνταχθεί ληξιαρχική πράξη γέννησης, να εκδοθεί ταυτότητα για την ίδια και να αποκτήσουν θεσμική ύπαρξη τα παιδιά της. Παρά, όμως, τη θετική απόφαση του δικαστηρίου, το αρμόδιο ληξιαρχείο, τηρώντας αυστηρά το γράμμα του νόμου, αρνείται να εγγράψει την Ελισάβετ, καθώς η δικαστική απόφαση δεν καταγράφει το όνομα της μητέρας της.

Ψυχική Υγεία σε Κρίση

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Ακολούθησαν τέσσερα χρόνια οικονομιών και αφού η Ελισάβετ συγκέντρωσε τα έξοδα, προκάλεσε ακόμη ένα δικαστήριο, ώστε να βεβαιωθεί το όνομα της μητέρας της. Έτσι, το 2004 πλέον, χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων, η Ελισάβετ καταφέρνει μετά από 38 χρόνια να καταγράψει τη γέννησή της και των παιδιών της και να εκδώσει ταυτότητα. Μαζί, να υποβάλει φορολογική δήλωση και να ψηφίσει.

Ο παραλογισμός, όμως, μόλις θα ξεκινούσε: Η ελληνική ιθαγένειά της Ελισάβετ παρέμεινε «ακαθόριστη», εφόσον ποτέ δεν είχε καθοριστεί διοικητικά. Ως αποτέλεσμα, η δημοτολόγησή της, άρα και η δημιουργία οικογενειακής μερίδας, θεωρήθηκε από τις υπηρεσίες ότι έγινε εκ παραδρομής και ακυρώθηκε. Έτσι, μετά από μια δεκαετία θεσμικής ύπαρξης, μια προσαγωγή του γιου της Ελισάβετ στο Αστυνομικό Τμήμα για εξακρίβωση –διαδικασία ρουτίνας για χιλιάδες Ρομά, στους οποίους τα αστυνομικά όργανα δείχνουν μια ιδιότυπη προτίμηση- ανοίγει και πάλι τον ασκό του Αιόλου: οι Αρχές καλούν όλη την οικογένεια και αφού κατάσχουν τις ταυτότητες όλων, τις καταστρέφουν. Η οικογένεια, σύμφωνα με την υπηρεσία, είχε διαγραφεί από τα δημοτολόγια, καθώς η μητέρα δεν…υπήρχε! Η θεσμική τους ύπαρξη, έπαψε.

Εξήγηση δεν βρέθηκε πουθενά, τα χρόνια πέρασαν, έως ότου η εγγονή πλέον της Ελισάβετ, μια επίσης θεσμικά ανύπαρκτη γυναίκα εξαιτίας της οικογενειακής ιστορίας, γέννησε σε δημόσιο μαιευτήριο ένα υγιές κοριτσάκι το 2016, κορυφώνοντας το δράμα.

Το γεγονός της έλλειψης οποιουδήποτε εγγράφου θεωρήθηκε ύποπτο από το νοσοκομείο, κλήθηκε ο εισαγγελέας ανηλίκων, ο οποίος διέταξε τον χωρισμό της μητέρας από το βρέφος, μέχρι η πρώτη να εκδώσει έγγραφα – όπως είδαμε, μια σχεδόν αδύνατη αποστολή. Ως αποτέλεσμα, η «ανύπαρκτη μητέρα», εγγονή της κ. Ελισάβετ, έχασε το βρέφος με εισαγγελική απόφαση, το οποίο παραπέμφθηκε σε ίδρυμα ως αγνώστου μητρός και μετά από αρκετούς μήνες δόθηκε σε ανάδοχη οικογένεια. Δηλαδή, το γεγονός και μόνο της έλλειψης εγγράφων, εξαιτίας της ιστορίας που είδαμε παραπάνω, ήταν αρκετό για να χάσει οριστικά μια μητέρα το παιδί της στην Ελλάδα του 2016, με απόφαση της… δικαιοσύνης.

Η ιστορία είναι τραγικά ακραία, αλλά καθόλου μοναδική: και άλλες μητέρες βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια σε παρόμοια θέση, με αποτέλεσμα οι εισαγγελείς ανηλίκων να διατάξουν τη «φιλοξενία» -σύμφωνα με την επίσημη ορολογία- των νεογνών σε ίδρυμα, έως ότου οι μητέρες να εκδώσουν έγγραφα: μια ιδιαίτερα πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία που τις έφερε αντιμέτωπες με ένα σύγχρονο καφκικό κράτος. (Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ακραίο αυτό φαινόμενο των εισαγγελικών παρεμβάσεων και της παραπομπής των βρεφών σε ιδρύματα σε περιπτώσεις γεννήσεων από μητέρες χωρίς έγγραφα, προβλέφθηκε διαδικασία ταυτοποίησης μητέρας χωρίς ταυτότητα με την ψήφιση του νόμου 4554/2018 στο άρθρο 62).

Ο πυρήνας του προβλήματος –το γεγονός της αδυναμίας έκδοσης εγγράφων για χιλιάδες Έλληνες Ρομά- ξεκινά αρκετές δεκαετίες πίσω, όταν το ελληνικό κράτος απέφευγε να τους αναγνωρίσει ως πολίτες και να τους αποδώσει την ιθαγένεια – σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και όταν ήρθαν ως ανταλλαγέντες το 1923. Μόλις το 1955 εκδόθηκε νομοθετικό διάταγμα για την αναγνώριση των Ρομά ως Ελλήνων πολιτών, ενώ έγιναν προσπάθειες καθορισμού της ιθαγένειάς τους, οι οποίες κορυφώθηκαν το 1978-1979 με την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή να προβαίνει σε μαζική απόδοση ιθαγένειας και εγγραφή των αδήλωτων Ρομά στην Ελλάδα. Αρκετοί, όμως, δεδομένης της σχεδόν ανύπαρκτης πρόσβασης των Ρομά στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν εγράφησαν, ενώ ένα άλλο ποσοστό παρέμεινε ως ακαθορίστου ιθαγένειας. Έτσι σήμερα, αρκετοί δεν μπορούν να δημοτολογηθούν οι ίδιοι, τα παιδιά και τα εγγόνια τους, ενώ για άλλους η ιθαγένεια παραμένει «ακαθόριστη». Ο συνδυασμός των δύο προβλημάτων αποτελεί έναν άλυτο μέχρι τώρα διοικητικό γρίφο, με τεράστιες συνέπειες για τη ζωή των ανθρώπων. Ειδικά για όσους επιχειρούν να δημοτολογηθούν και να καταγράψουν διοικητικά τη γέννησή τους, τα εμπόδια είναι αμέτρητα. Η διοίκηση δεν γνωρίζει ούτε το πρόβλημα ούτε τις λύσεις, πολλές φορές μπορεί να απαιτείται δικαστήριο το οποίο έχει μεγάλο κόστος, τα θύματα είναι αναλφάβητα και εντελώς περιθωριοποιημένα, ενώ, όπως είδαμε στην ιστορία μας, ακόμη και αν καταφέρουν να ξεπεράσουν όλα τα εμπόδια, το αποτέλεσμά παραμένει αβέβαιο.

Το πρόβλημα δημιουργεί ανθρώπους-θεσμικά φαντάσματα, οι οποίοι δεν έχουν απολύτως κανένα δικαίωμα, καθώς δεν υπάρχουν: δεν μπορούν να εργαστούν νόμιμα, να ασφαλιστούν, να βγάλουν ΑΜΚΑ ή ΑΦΜ, να λάβουν επιδόματα, σύνταξη, φοβούνται να κυκλοφορήσουν, επειδή στον πρώτο αστυνομικό έλεγχο θα βρεθούν στο αυτόφωρο και με το ενδεχόμενο φυλάκισης (καθώς θεωρείται ότι εξαιτίας σκοπιμότητας δεν εκδίδουν έγγραφα), ενώ σε αρκετές περιπτώσεις -όπως στην περίπτωση της εγγονής της κ. Ελισάβετ- χάθηκε ακόμη και το δικαίωμα στη μητρότητα.

Οι περιπτώσεις των ανθρώπων αυτών δεν απαντώνται μόνο σε απομονωμένα χωριά ή γκετοποιημένους καταυλισμούς. Πολλοί Έλληνες Ρομά χωρίς έγγραφα βρίσκονται στην Αττική ή μέσα σε άλλα αστικά κέντρα. Το γεγονός ότι οι ιστορίες τους παραμένουν εντελώς άγνωστες, τόσο για το θεσμικό οικοδόμημα όσο και για την κοινωνία των πολιτών, παραμένει ενδεικτικό μιας ιστορικά πολυεπίπεδης περιθωριοποίησης.

Το πρόβλημα των χωρίς έγγραφα και των ακαθορίστου ιθαγένειας Ελλήνων Ρομά χρειάζεται άμεσες παρεμβάσεις νομοθετικού -και όχι μόνο- χαρακτήρα. Σε διαφορετική περίπτωση, το ελληνικό κράτος ανέχεται την ύπαρξη ανθρώπων με ιστορική παρουσία στη χώρα, οι οποίοι δεν έχουν κανένα απολύτως δικαίωμα. Δικαιολογίες καθυστέρησης πλέον δεν υπάρχουν.

Περισσότερα από το VICE

Η Ιστορία της Ηθοποιού που «Παλεύει» να Απεξαρτηθεί από τα Ναρκωτικά και το Αλκοόλ

Το Ελληνικό «Casa de Papel»: Το Ανεξιχνίαστο Ριφιφί στην Τράπεζα Εργασίας

Ο Γιάννης Μπούκης Αγαπάει το Kickboxing, τη Hip Hop και τον Πειραιά