Ο Αρχηγός της Αστυνομίας που Έφτασε να Γίνει Μέχρι και Σύνθημα των Αναρχικών

Συμπεριλαμβάνοντας τον εν ενεργεία ηγέτη της, η Ελληνική Αστυνομία (ΕΛ.ΑΣ.) μετρά 23 αρχηγούς από την ίδρυσή της το 1984. Οι περισσότεροι, ωστόσο, παρέμειναν άγνωστοι στο ευρύ κοινό ή έγιναν περιστασιακά διάσημοι· λ.χ. ο Φώτιος Νασιάκος, επί των ημερών του οποίου ξετυλίχθηκε το νήμα της 17 Νοέμβρη, μετά τη σύλληψη του Σάββα Ξηρού (2002). Μοναδική εξαίρεση, ο Νίκων Αρκουδέας. Ο οποίος παραμένει σημείο αναφοράς παρά τα 15 χρόνια από τον θάνατό του, αν κρίνουμε από τα λεγόμενα του Νίκου Δένδια σε συζήτηση για τα Εξάρχεια στον Σκάι, στην εκπομπή Ρουά Ματ της Νίκης Λυμπεράκη (2019). Είναι άλλωστε ο μόνος αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. που έγινε μέχρι και σύνθημα των Αναρχικών. Και δεν ήταν το μόνο του «ρεκόρ».

Το ιδιαίτερο μικρό όνομα, αλλά και η κατάληξη του επιθέτου, μαρτυρούν την καταγωγή του Αρκουδέα από τη Μάνη. Βέβαια, το 1928 που γεννήθηκε, το χωριό του λεγόταν ακόμα Πολιάνα· μετονομάστηκε σε Άγιος Νίκων το 1929, ενώ το 1938 αποσπάστηκε από τη Λακωνία και εντάχθηκε στον νομό Μεσσηνίας. Μετά το σχολείο, βρέθηκε στην τότε Αστυνομία Πόλεων, ενώ στο επίσημο βιογραφικό γίνεται λόγος και για φοίτηση στην Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (το σημερινό Πάντειο). Όλα έδειχναν προς μια σταθερή μα αθόρυβη σταδιοδρομία –μέχρι που οι εκλογές του 1981 έφεραν στην εξουσία τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Μέχρι στιγμής, όσοι τον έχουν αποτιμήσει θεωρούν δεδομένη την πολιτική του συμπάθεια προς το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Επειδή όμως ανακυκλώνουν τις ίδιες πηγές, αγνοούν τη θητεία του στην Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας (ΥΠΕΑ). Μετά τη Χούντα, βέβαια, η τελευταία ελάφρυνε σε προφίλ συγκριτικά με το διάστημα 1958-1974, όταν αρμοδιότητές της ήταν η καταπολέμηση του Κομμουνισμού, η αρχειοθέτηση των φακέλων της Χωροφυλακής και η «εθνική διαφώτισις». Και πάλι, ωστόσο, λεγόταν ότι δεν πήγαινες εκεί αν δεν σε θεωρούσαν σκληροπυρηνικό Δεξιό. Η ΥΠΕΑ καταργήθηκε το 1984 και ο Αρκουδέας απέφυγε κάθε σχετική αναφορά σε όσα βιογραφικά κυκλοφόρησαν όταν ανέβηκε στην ιεραρχία, σε αντίθεση με άλλες λεπτομέρειες της πορείας του, π.χ. για την υπηρεσία στο Α΄ Αστυνομικό Τμήμα Αθηνών ή στο Β΄ Αστυνομικό Τμήμα Πειραιώς. Όλα αυτά, ασφαλώς, δεν αποδεικνύουν κάτι για τα πιστεύω του. Υποδεικνύουν πάντως ότι χρειάζεται καλύτερη έρευνα, πριν εξαχθούν βεβαιότητες.

VICE Video: Ομοφοβική Σύλληψη Χωρίς Αιτία

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Σε κάθε περίπτωση, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. τον βρίσκει αστυνομικό διευθυντή Αθηνών, να οδεύει προς την πανελλήνια διασημότητα. Σε μεταγενέστερο λ.χ. ρεπορτάζ του Πάνου Σόμπολου για την εφημερίδα Έθνος (23/12/1986), σημειώνεται η εντύπωση που έκανε στην κοινή γνώμη η τακτική του να κατεβαίνει ο ίδιος στους δρόμους για τον συντονισμό των επιχειρήσεων και τις συνεννοήσεις με τους «αντιπάλους». Κάποιοι έσπευσαν μάλιστα να τη χαρακτηρίσουν «πρωτόγνωρη», κάτι που δεν ισχύει, καθώς αντίστοιχα πράγματα έκανε από το ίδιο πόστο και ο Αθανάσιος Ρακιντζής το 1960. Για τους επικριτές, πάντως, αυτό δεν ήταν παρά μια πρόσοψη διαλλακτικότητας, πίσω από την οποία βρισκόταν η γνώριμη εικόνα της βίαιης καταστολής.

Έχοντας λ.χ. υπό τις διαταγές του τις διαβόητες μονάδες των ΜΑΤ και ΜΕΑ, φέρεται να επανέφερε μια παλιότερη πρακτική για «επιχειρήσεις Αρετής» (δεν ήταν εμπνευστής τους, όπως συχνά μα λαθεμένα αναφέρεται), με στόχο τα Εξάρχεια: τον Σεπτέμβρη του 1984, δύναμη 200 ανδρών κύκλωσε την πλατεία και συνέλαβε punks, φρικιά και όσους έκριναν «παρεκκλίνοντες». Υπό τη δική του επίσης διοίκηση έπεσε το αλήστου μνήμης ξύλο στο θρυλικό φεστιβάλ Rock in Athens στο Καλλιμάρμαρο, τον Ιούλιο του 1985· ενώ έπαιζαν οι Stranglers, τραυματίστηκαν δεκάδες νεαρών που προσπάθησαν να μπουν δωρεάν, καθώς και 14 αστυνομικοί –από τότε, το σύνθημα «ΜΑΤ και ΜΕΑ για μια Ελλάδα νέα» αντήχησε σε ολόκληρη τη χώρα. Έπειτα, τον Νοέμβριο του 1985, μετά τη δολοφονία του 15άχρονου Μιχάλη Καλτεζά, επέδωσε τελεσίγραφο εκκένωσης στην αναρχική κατάληψη στο Χημείο, πνίγοντας κατόπιν το κέντρο της Αθήνας στα δακρυγόνα, για πρώτη φορά μετά το 1976. Ο αντίλογος, βέβαια, λέει ότι ήταν εν τέλει υποχρεωμένος να υλοποιεί εντολές ανωτέρων και ότι, στον βαθμό που του αναλογούσε, προσπάθησε με ευγένεια και κατανόηση να βρει ισορροπίες συχνά πολύ δύσκολες.

Όπως κι αν είχαν τα πράγματα, ο Αρκουδέας αναμενόταν να τερματίσει την καριέρα του ως αστυνομικός διευθυντής, λόγω 35ετίας· θα έφευγε «μίνι» ταξίαρχος, λαμβάνοντας δηλαδή έναν βαθμό προαγωγής στον οποίον θα έμενε για μικρό διάστημα, ώστε να δικαιούται αντίστοιχη σύνταξη. Εντούτοις τίποτα τέτοιο δεν συνέβη, λόγω νομοθετικής ρύθμισης η οποία επέτρεψε να παραμείνει εν ενεργεία. Στους αστυνομικούς κύκλους άνθισε η παραφιλολογία που ήθελε τη διάταξη «φωτογραφική», να μαρτυρά τις κομματικές σχέσεις που είχε αποκτήσει. Εντούτοις, πρέπει να συνεκτιμηθεί και το κλίμα των καιρών: το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ήθελε μεν να σπάσει την ιστορικά στενή διασύνδεση μεταξύ σωμάτων ασφαλείας και μετεμφυλιοπολεμικού κράτους, δίχως όμως να διαθέτει νέο, σαφές όραμα για τη δημόσια τάξη. Είχε λοιπόν λόγους να στηρίζεται σε άτομα εμπιστοσύνης –και οπωσδήποτε ο Αρκουδέας ήταν πλέον ένα από αυτά. Έκτοτε, άλλωστε, συμπορεύτηκε και ο ίδιος με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ως το τέλος της ζωής του.

Λόγω λοιπόν της κρίσης που δημιούργησε η δολοφονία Καλτεζά, αναρριχήθηκε τότε στη θέση του Γενικού Αστυνομικού Διευθυντή Αττικής. Ο Τύπος τον βάφτισε «Αττικάρχη» (όρος που ακόμα χρησιμοποιείται), ενώ το φωτογραφικό αρχείο της εποχής δείχνει ότι συνέχισε να κατεβαίνει προσωπικά στον δρόμο για τις όποιες ανάγκες. Τον Μάρτιο του 1986, ας πούμε, απαθανατίζεται να συζητά στη Συγγρού με τον νεαρό Νίκο Φίλη –μετέπειτα υπουργό Παιδείας στην κυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α. & Ανεξάρτητων Ελλήνων, τότε γραμματέα της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος– ενόψει οργανωμένης διαμαρτυρίας για την επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών George Shultz. Ως τον Δεκέμβριο του 1986 ο Αρκουδέας ήταν πλέον αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ., παραμένοντας στην ηγεσία της ως την παραίτησή του, τον Απρίλιο του 1988.

Η αρχηγία του, πάντως, δεν ήταν ήσυχη. Αν και ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε η φήμη που ήθελε τον εκρηκτικό υπουργό Δημοσίας Τάξης Αντώνη Δροσογιάννη να τον κυνηγάει γύρω από ένα γραφείο συσκέψεων, συνέπεσε με τη γιγάντωση της κόντρας μεταξύ ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Αναρχικών, οι οποίοι περιποιήθηκαν και τον ίδιο, επινοώντας το διάσημο σύνθημα «Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς τον Αρκουδέα / αυτός δεν είναι μπάτσος, είναι μια ιδέα!». Αποκορύφωμα στάθηκε η λεγόμενη Μάχη της Καλογρέζας (1 Οκτωβρίου 1987), την οποία η κοινή γνώμη παρακολούθησε τηλεοπτικά, βιώνοντας μια πρωτόγνωρη εμπειρία καθώς έβλεπε την ανταλλαγή πυρών μεταξύ της αστυνομίας και του καταζητούμενου Μιχάλη Πρέκα, που λογιζόταν ως στέλεχος της οργάνωσης Αντικρατική Πάλη. Παρότι ο Αρκουδέας έδωσε ρητή εντολή να συλληφθεί ζωντανός, ο Πρέκας κατέληξε νεκρός. Μια δεύτερη δοκιμασία, που επίσης μεταδόθηκε από την ΕΡΤ, ήταν η σύγκρουση με ένα ογκώδες, πανελλαδικό συλλαλητήριο φοιτητών (οδός Σταδίου, 13 Νοεμβρίου 1987), στο οποίο έπεσε αλύπητο ξύλο. Η κατάσταση θα παρέμενε τεταμένη για πολλές ημέρες, δημιουργώντας τις συνθήκες για μία από τις πιο διάσημες φωτογραφίες του Αρκουδέα –όπου συνομιλεί με τον σπουδαστή του Πολυτεχνείου Χρήστο Καραμάνο.

Χρόνια αργότερα, μιλώντας στη Λία Νεσφυγέ για την εφημερίδα Τα Νέα (1998), ο πρώην αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. δήλωσε ότι θεωρούσε το σκορ μεταξύ αστυνομίας και Αναρχικών 0-0, ενώ σχολίασε τα τότε τεκταινόμενα λέγοντας ότι «ακόμα και η πιο άγρια αντιμετώπιση, έκρυβε μέσα της μια παρεξηγημένη τρυφερότητα και από τις δύο πλευρές». Λίγο νωρίτερα, πάντως, ο Βασίλης Λεβέντης είχε χρησιμοποιήσει το όνομά του ως βρισιά σε μία από τις πλέον cult στιγμές της ελληνικής τηλεόρασης (1993), εκπέμποντας για τελευταία φορά από το Κανάλι 67, πριν το κλείσει μια διμοιρία ΜΑΤ: αποκάλεσε «αρκουδέα» τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, κραυγάζοντας στη συνέχεια «Αλητεία! Αλητεία! Αρκουδέηδες!».

Μετά την αποστρατεία του, ο Αρκουδέας δεν εξαφανίστηκε. Αν και απέτυχε να εκλεγεί, κατέβηκε υποψήφιος βουλευτής με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην Α΄ Αθήνας την περίοδο 1989-1990, ενώ διατέλεσε διοικητής του Ολυμπιακού Σταδίου και διευθυντής Ασφαλείας στην Ιονική Τράπεζα. Το 1994 έβαλε επιτυχώς υποψηφιότητα για σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων (πάντα με το ΠΑ.ΣΟ.Κ., υπό τον Θεόδωρο Πάγκαλο), κάτι που επανέλαβε και το 1998, όταν το κόμμα συνεργάστηκε με τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου και πήγε στην αυτοδιοικητική κάλπη με επικεφαλής τη Μαρία Δαμανάκη. Αποσυρόμενος στη συνέχεια από τα πολιτικά, διατέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Πολιανιτών Μάνης· έγινε μάλιστα και εκδότης, βγάζοντας το τριμηνιαίο έντυπο Φωνή του Αγίου Νίκωνα. Πέθανε στον Ευαγγελισμό στις 4 Σεπτεμβρίου του 2005, στα 77 του, ύστερα από μάχη εναντίον του καρκίνου.

Περισσότερα από το VICE

Η Ικαρία Χωρίς τα Πανηγύρια στο Καλοκαίρι του Covid

Ένας Άνδρας στη Βόρεια Ελλάδα Κατασκευάζει Αεροπλάνα "Made in Florina"

Δεν Έχω Χέρια. Να Πώς Κάνω Σεξ

Ακολουθήστε το VICE σε Twitter, Facebook και Instagram.