Διαβάστε Ποιος Πολεμάει στο Ιράκ και Γιατί

Την ώρα που η προσοχή του πλανήτη είναι στραμμένη στη Βραζιλία και το Παγκόσμιο Κύπελλο, η Μέση Ανατολή διαμελίζεται. Οι μάχες και η αναταραχή έχουν πλέον εξαπλωθεί σε μια ζώνη σύγκρουσης που εκτείνεται από το βορειότερο σημείο του Περσικού Κόλπου μέχρι τη βορειοανατολική γωνιά της Μεσογείου. Η σύρραξη στο Ιράκ και ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, σήμερα, σίγουρα αποτελούν ένα μεγάλο πόλεμο. Οι πολεμικές συρράξεις συνδέονται πλήρως και σε αυτές εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό οι ίδιες ομάδες μαχητών, όπως κατά κάποιο τρόπο συνέβη στα πολεμικά μέτωπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη και τον Ειρηνικό.

Η πτώση της Μοσούλης, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του Ιράκ, ξάφνιασε τους αναλυτές της Δύσης και πυροδότησε μια μανιασμένη συζήτηση σε πολιτικό-ενημερωτικό επίπεδο όσο αφορά στο ποιος φταίει, ποιος να υποστηριχθεί και ποια θέση να πάρει κανείς. Η εξέλιξη της κατάστασης είναι σίγουρα περίπλοκη, αλλά εδώ σας δίνουμε μερικές βασικές πληροφορίες για το τι συμβαίνει και ποιος πολεμάει εναντίον ποιού στο Ιράκ.

Υπάρχουν μερικά πράγματα που πρέπει να έχετε κατά νου όταν ψάχνετε το θέμα. Πρώτον, όσο κι αν μας αρέσει να επιλέξουμε μια πλευρά για να πορευτούμε, συχνά δεν υπάρχει ‘καλός’ σε αυτό τον πόλεμο. Παραδοσιακά, ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου. Ωστόσο, σε αυτό το είδος της σύρραξης, ο εχθρός του εχθρού μου μπορεί να είναι και εχθρός μου. Ακόμα κι αν πολεμάς στο πλευρό τους σήμερα, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ήσασταν εχθροί στο παρελθόν ή δεν θα είστε ξανά στο μέλλον. Δεύτερο, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι οι ομάδες να ευθυγραμμιστούν ή να γίνουν εχθρικές η μία της άλλης. Η ταυτότητα και οι σχέσεις είναι σύνθετα θέματα στην περιοχή, οπότε αυτό που μπορεί να είναι ένας λογικός τρόπος να εξηγήσουμε τα πράγματα τη μια μέρα μπορεί να είναι γεμάτος περιορισμούς την επομένη, ενώ δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως η μόνη αλήθεια οποιαδήποτε μια και μοναδική εξήγηση.

Ένας συνηθισμένος αλλά όχι απολύτως ακριβής τρόπος για να χαρακτηριστεί η σύγκρουση στο Ιράκ είναι ως ένας πόλεμος ανάμεσα σε Σουνίτες και Σιίτες, δηλαδή ανάμεσα σε δύο αιρέσεις του Ισλάμ. Η διάσπαση Σιιτών-Σουνιτών είναι μια αιώνια ασφαλής εξήγηση που δίνουν οι λαοί της Δύσης για τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, από άποψη όπλων και χρημάτων, η σύρραξη στο Ιράκ και τη Συρία είναι πραγματικά μέρος ενός επί μακρώ συνεχιζόμενου πολέμου ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες περιφερειακές δυνάμεις: της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν.

Παρόλο που στο Ιράν είναι Σιίτες και Σουνίτες στη Σαουδική Αραβία, η σύγκρουση ανάμεσα τους δεν εδράζεται στο ότι είναι φυσικοί εχθροί, αλλά μάλλον φυσικοί αντίπαλοι, μια και η θρησκεία χρησιμεύει ως δείκτης διευκόλυνσης. Και οι δύο χώρες είναι τεράστιες, πλούσιες σε κοιτάσματα πετρελαίου, με κοινή γεωγραφία, οπότε η αντιπαλότητα φαίνεται αναπόφευκτη. Πριν από την  Επανάσταση στο Ιράν, το 1979, η αντιπαλότητα διατηρούνταν σε χαμηλούς τόνους από τις ΗΠΑ, αλλά από τότε η κατάσταση επιδεινώθηκε. Για χάρη της οικειότητας και της ευκολίας, λοιπόν, ας χωρίσουμε τον κόσμο σε Σιίτες και Σουνίτες, επειδή αυτός είναι ευκολότερος τρόπος να ξεκινήσουμε.

Η Ομάδα των Σουνιτών

Το μεγάλο όνομα στην πλευρά των Σουνιτών είναι ο ISIS. Αρχικά η ομάδα των ανταρτών άρχισε να συστήνεται στα μέσα της δεκαετίας του 2000, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, όπου ανέπτυξε στενές σχέσεις και δεσμούς με τις ντόπιους πυρήνες της αλ Κάιντα. Αλλά στην πραγματικότητα ο ISIS βρήκε το ρυθμό του στον Εμφύλιο Πόλεμο της Συρίας, όπου άρχισε να κερδίζει φήμη ως η οργάνωση με μέλη τόσο ψυχωτικά άτομα που ακόμα και η αλ Κάιντα την παράτησε. Δεν είναι απολύτως σαφές εάν η ψυχοπάθεια ήταν πραγματικά ο λόγος για τη διάσπαση ή ήταν η μάχη για τη διοικητική και γραφειοκρατική διοίκηση που η αλ Κάιντα έχασε μέσα από τα χέρια της, αλλά είναι πολύ πιθανό τις επόμενες μέρες να ακουστούν και τα δυο σενάρια.

Άλλη μια παρεξήγηση γύρω από το τι συμβαίνει στο Ιράκ είναι ότι ο ISIS είναι ένας μεγάλος στρατός που τροφοδοτείται από τη Συρία, και σαρώνει τα πάντα στη Βαγδάτη σαν οδοστρωτήρας. Στην πραγματικότητα, ο ISIS είναι μια οργάνωση περίπου 10.000 ατόμων, που αποτελεί την προμετωπίδα μικρότερων σουνίτικων ομάδων ανταρτών οι οποίοι υποκινούν την αναταραχή στο Ιράκ. Όλες μαζί αυτές οι οργανώσεις προκαλούν τεράστια προβλήματα στην κυβέρνηση της Βαγδάτης, που πριν από έξι μήνες έχασε τον έλεγχο του δυτικού μισού τμήματος της χώρας.

Αν και 10.000 στρατιώτες είναι αρκετοί για να δημιουργηθεί ένας αρκετά μεγάλος στρατιωτικός σχηματισμός, είναι σχεδόν απίθανο να λειτουργούν συντονισμένα στη μάχη ως μεγάλη, ενιαία μονάδα ή ταξιαρχία. Σε αυτή τη φάση, οι δυνάμεις του ISIS μοιάζουν πολύ περισσότερο με πολιτοφυλακή και αποτελούν μια αποτελεσματική δύναμη πεζικού, με ελαφρά οχήματα μη τεθωρακισμένα, που πιθανώς λειτουργεί σε ομάδες εκατό ή μερικών εκατοντάδων στρατιωτών και στηρίζεται στους ντόπιους Σουνίτες.

Κι ένα τελευταίο σχόλιο για τον ISIS: Πολλοί από τους μαχητές του είναι στην πραγματικότητα Ιρακινοί. Περίπου το ένα τρίτο είναι αλλοδαποί, συμπεριλαμβανομένων περίπου 1.000 Τσετσένων και περίπου 500 Δυτικών. Ουσιαστικά όμως, ένα μεγάλο μέρος του ISIS έχει παρόμοια σύνθεση με τις ανεξάρτητες ομάδες Σουνιτών που επιχειρούν στο δυτικό Ιράκ.

Η Ομάδα του Ιράκ

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ πραγματικά ‘Ομάδα του Ιράκ’ από την αρχή σε όλο αυτό.
Παρόλο που ο Σαντάμ Χουσεϊν ήταν Σουνίτης και το Ιράκ πολεμούσε το κυριαρχούμενο από τους Σιίτες Ιράν μέχρι τη διαμεσολάβηση της Σαουδικής Αραβίας κατά τον πόλεμο Ιράκ-Ιράν, ο Σαντάμ είχε διαφορετική αποστολή ορμώμενος από την ιδεολογία του Μπάαθ. Ο Μπααθ-ισμός διαθέτει κάποια στοιχεία σοσιαλισμού (ένα είδος αραβικής εκδοχής), εθνικισμού ή τουλάχιστον παν-Αραβικού εθνικισμού. Ανεξάρτητα από το εάν η εθνικοσοσιαλιστική γεύση του Μπααθ-ισμού σημαίνει ότι έχει κάποια σχέση με κάποιες από τις πιο κακόφημες μορφές του Εθνικοσοσιαλισμού, τα δυο σύγχρονα Μπααθ-ιστικά κράτη του Ιράκ και της Συρίας είναι βέβαιο πως έχουν κυβερνήσει υιοθετώντας μια απολυταρχική προσέγγιση.

Το αποτέλεσμα της Μπααθ-ιστικής διακυβέρνησης στο Ιράκ είναι ότι ενώ το καθεστώς του Σαντάμ ισοπέδωσε με μεγάλη ζέση τους Σιίτες καθώς επίσης και διάφορες εθνοτικές μειονότητες και ευνόησε τους Σουνίτες εις βάρος των υπολοίπων, αυτό συνέβαινε στο πλαίσιο της Μπααθιστικής αναζήτησης της πολιτικής εξουσίας. Έτσι ο Σαντάμ δεν ήταν αποδέκτης ακριβώς του ίδιου ποσοστού ή είδους θρησκευτικής πικρίας που θα μπορούσε να προκύψει σε άλλη περίπτωση καταπίεσης με εθνοτικά ή θρησκευτικά χαρακτηριστικά.

Στη διάρκεια του Πολέμου στο Ιράκ και προς το τέλος της άμεσης εμπλοκής των ΗΠΑ σε αυτή τη σύρραξη, στην Αμερική επικράτησε η γενική άποψη ότι το επιθυμητό αποτέλεσμα στην περιοχή είναι ένα σταθερό και ενωμένο Ιράκ. Αυτό θα απαιτούσε πολύ προσεκτική δουλειά μεταξύ των διαφορετικών εθνοτικών ομάδων, να υπογραφούν συμφωνίες για τον καταμερισμό της εξουσίας και δουλειά για να διατηρηθούν οι κρατικοί θεσμοί-ιδιαιτέρως οι ένοπλες δυνάμεις- αληθινά εθνικοί καθώς και να εκπροσωπούν όλους τους Ιρακινούς.

Και για ένα σύντομο διάστημα, φάνηκε ότι όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβούν. Με λίγη πίεση από τις ΗΠΑ, ο Ιρακινός Στρατός (ISF) προώθησε επαγγελματίες, πατριώτες Ιρακινούς και παρέκαμψε τους υπερβολικά προσηλωμένους στη θρησκεία, οι οποίοι δεν βρίσκονταν στις ένοπλες δυνάμεις για να υπηρετήσουν τη χώρα στο σύνολο της.

Όμως με την άνοδο του στην εξουσία ο Νούρι αλ-Μαλίκι εγκαθίδρυσε την κακή διακυβέρνηση, προωθώντας την Ομάδα των Σιιτών και αφήνοντας την Ομάδα του Ιράκ -που ποτέ δεν ήταν και τόσο ισχυρή- σκιά του παλιού εαυτού της.

Η Ομάδα των Σιιτών

Ο Μαλίκι χτυπάει τους Σουνίτες και τους Κούρδους σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που ο Σαντάμ χτυπούσε τους Σιίτες και τους Κούρδους. Διαφέρει όμως σε δυο σημεία. Πρώτον, ο Μαλίκι δεν το πασπαλίζει όλο αυτό με εθνικιστικά πολιτικά και μη θρησκευτικά στοιχεία. Δεύτερο, ενώ ο Σαντάμ ήταν απλώς γνωστό ότι ήταν φιλικά προσκείμενος των Σαουδαράβων και των Κρατιδίων του Περσικού Κόλπου, ο Μαλίκι σχεδόν διαφημίζει τις σχέσεις του με τους ευεργέτες του, τους Ιρανούς και στηρίζεται σε αυτούς για να διατηρηθεί στην εξουσία με τις ψήφους που του παρέχουν.

Από το ζήλο του να βρει κρυμμένους Μπααθιστές που επιδιώκουν να τον ανατρέψουν, ο Μαλίκι έχει γίνει αυταρχικός, χρησιμοποιώντας το στρατό ως σφυρί για να χτυπάει τους διάφορους Σουνίτες, Κούρδους και οποιονδήποτε άλλον. Ο Μαλίκι σταμάτησε να εμπιστεύεται τις ISF καθώς τις βλέπει γεμάτες Σουνίτες, Κούρδους και άλλα μέλη μη-Σιίτες.

Ως αποτέλεσμα αυτής της δυσπιστίας, ο Ιρακινός Στρατός ξανάγινε αυτό που ήταν στο παρελθόν- πλούσιος σε διαφθορά και θρησκευτική ευνοιοκρατία, φτωχός σε επαγγελματισμό και πατριωτικό εθνικισμό (με την έννοια των ανθρώπων που πολεμούν στην υπηρεσία του Ιράκ κι όχι για λογαριασμό μιας συγκεκριμένης υποομάδας). Με την πάροδο του χρόνου και αφού αυτή η παρακμή συνδυάστηκε με τις εκκαθαρίσεις μη Σιιτών αξιωματικών, μειώθηκε σημαντικά η αποτελεσματικότητα του ιρακινού στρατού που μετατράπηκε στη Μεγάλη Προσωπική Πολιτοφυλακή Σιιτών του Μαλίκι. Ωστόσο δεν είχε γίνει ευρέως κατανοητό το πόσο γρήγορα και σε βάθος όλο αυτό είχε υπονομεύσει τον ιρακινό στρατό, μέχρι τη μάχη στη Μοσούλη, όταν περίπου 800 στρατιώτες του ISIS κατάφεραν να διασπάσουν δυο ιρακινές μονάδες (περίπου 30.000 στρατιώτες) και να τις τρέψουν σε φυγή, αποσπώντας τους στολές και εξοπλισμό.

Από τότε, το Ιράν ανακοίνωσε ότι θα αναπτύξει στρατεύματα από τους Φρουρούς της Επανάστασης στο Ιράκ. Ειδικότερα, δυο τάγματα της Quds Force θα ενταχθούν στις ιρανικές δυνάμεις που βρίσκονται ήδη στο Ιράκ. Το αντίστοιχο των Quds Force στον αμερικανικό στρατό είναι τα Πράσινα Μπερέ-μονάδες ειδικών δυνάμεων των οποίων ο πρωταρχικός ρόλος είναι να εκπαιδεύσουν τις ντόπιες δυνάμεις για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα και τη θανατηφόρο δράση τους. Τα ιρανικά στρατεύματα πολεμούν στο Ιράκ, άμεσα και έμμεσα, εδώ και χρόνια. Ωστόσο είναι μάλλον σπάνιο για την ιρανική κυβέρνηση να ανακοινώσει ανοικτά την ανάπτυξη μονάδων ειδικών δυνάμεων.

Οι ακριβείς λεπτομέρειες της ανάπτυξης της Quds Force είναι λίγο ασαφείς. Αλλά είναι περισσότερο από πιθανό ότι θα συνεργάζονται με τους Σιίτες μαχητές, ιδιαιτέρως εκείνους που έχουν δει τις δυνάμεις τους να ενισχύονται από εθελοντές μετά την πτώση της Μοσούλης, οι οποίοι θα δουλεύουν σκληρά για να ενσωματώσουν το νέο, ανεκπαίδευτο προσωπικό.

Πέρα από την πρόσφατη μετακίνηση των στρατευμάτων, ο Μαλίκι ενημερώθηκε από τα ανώτατα επίπεδα της ιρανικής κυβέρνησης ότι η Τεχεράνη προτίθεται να προσφέρει στο Ιράκ οποιαδήποτε βοήθεια χρειάζεται, προσφορά που πιθανώς θα περιλαμβάνει κατασκόπους, δίκτυα πληροφοριών, μεγαλύτερους σχηματισμούς της Επαναστατικής Φρουράς και πιθανώς εναέρια υποστήριξη. Δεν είναι σαφές πόση από αυτή τη βοήθεια θα χρειαστεί ή θα πάρει ο Μαλίκι, αφού αυτού του είδους η προσφορά συχνά γίνεται με όρους.

Η Ομάδα των Κούρδων

Ένας πιθανός νικητής σε όλο αυτό μπορεί να είναι οι Κούρδοι, μια εθνοτική μειονότητα που βρίσκεται στο βόρειο Ιράκ, το βορειοδυτικό Ιράν, τη βορειοανατολική Συρία και το ανατολικότερο τμήμα της Τουρκίας. Χωρίς να έχουν δικό τους κράτος, βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάθε κεντρικής κυβέρνησης σχεδόν σε όλες τις χώρες όπου ζουν. Ωστόσο, μια από τις συνέπειες της αναταραχής στο Ιράκ, τις τελευταίες δεκαετίες είναι η εγκαθίδρυση μιας αρκετά αυτόνομης κουρδικής περιφερειακής κυβέρνησης στο βόρειο Ιράκ. Έπειτα, στη διάρκεια της συνεχιζόμενης σύγκρουσης στη Συρία, οι Κούρδοι της Συρίας άδραξαν την ευκαιρία να χαράξουν τη δική τους επικράτεια, διαχειριζόμενοι αποτελεσματικά ένα Συριακό Κουρδιστάν που μέχρι τώρα έχει καταφέρει να προστατεύσει τα σύνορα του και σε μεγάλο βαθμό να αποφύγει να μπει στο επίκεντρο του πολέμου.

Οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν σχηματίσει τις δικές τους στρατιωτικές μονάδες, τις Πεσμεργκά, που πολέμησαν μαζί με τις αμερικανικές δυνάμεις στον Πόλεμο του Ιράκ και απέδωσαν αρκετά καλά. Στις πρόσφατες προσπάθειες της ιρακινής κυβέρνησης να ανακτήσει τον έλεγχο των χαμένων πόλεων, έγινε φανερό ότι η κεντρική κυβέρνηση θα έχει δυσκολία να ανακαταλάβει την περιοχή στο βόρειο Ιράκ χωρίς βοήθεια από τους Κούρδους.

Παραδοσιακά, όλες οι κυβερνήσεις στην περιοχή αντιτίθενται από κοινού στην ανεξαρτησία οποιασδήποτε κουρδικής ομάδας, φοβούμενες ότι η ανεξαρτησία ενός μέρους των Κούρδων θα πυροδοτήσει αυτονομιστικά κινήματα και στις δικές τους χώρες. Ωστόσο, καθώς το ιρακινό Κουρδιστάν αρχίζει να σχηματοποιείται και στηρίζεται στην τουρκική βοήθεια για να αναπτυχθεί και να μεταφέρει το πετρέλαιο του στη διεθνή αγορά, η κεντρική κυβέρνηση της Τουρκίας εμφανίζεται επιφυλακτικά υποστηρικτική στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν στο Ιράκ.

Η κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ είναι σαφώς ανίκανη να έχει τον έλεγχο των εδαφών της χώρας. Επιπλέον, οι προελάσεις του ISIS έχουν αποκόψει αποτελεσματικά το ιρακινό Κουρδιστάν από τη Βαγδάτη, ενώ οι Κούρδοι δεν δείχνουν και πολύ πρόθυμοι να πολεμήσουν κατά του ISIS και να βοηθήσουν τη Βαγδάτη να ανακαταλάβει τη Μοσούλη. Στο παρελθόν, όταν το Ιράκ ήταν πρότζεκτ προτεραιότητας των ΗΠΑ, οι Κούρδοι πολεμούσαν στο πλευρό των αμερικανικών δυνάμεων, ουσιαστικά για λογαριασμό της ιρακινής κυβέρνησης εθνικής ενότητας και οι ΗΠΑ δούλεψαν για να διατηρηθεί το Κουρδιστάν εντός του Ιράκ.

Όμως καθώς το Ιράκ συνδέεται όλο και πιο στενά με το Ιράν και απομακρύνεται από τις ΗΠΑ, είναι λιγότερο πιθανό οι ΗΠΑ να ασκήσουν μεγάλη επιρροή για να εμποδίσουν τους Κούρδους του Ιράκ να αποσχιστούν. Εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας, σε πρόσφατη συνέντευξη του, είπε ότι «Οι Κούρδοι του Ιράκ μπορούν να αποφασίσουν μόνοι τους για το όνομα και τον τύπο της οντότητας όπου ζουν», ενισχύοντας την άποψη ότι η Τουρκία δεν θα είχε αντίρρηση για ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν.

Και μετά τι;

Η κατάσταση στο Ιράκ είναι απίστευτα ρευστή αυτή τη στιγμή, οπότε είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί. Ωστόσο παρά την πολυπλοκότητα και το χάος, υπάρχει χώρος για μερικές εύλογες εικασίες.

Είναι απίθανο ο ISIS να καταλάβει γρήγορα τη Βαγδάτη, ή τουλάχιστον να πάρει τη Βαγδάτη χωρίς μεγάλη μάχη. Η Βαγδάτη είναι τώρα κατά κύριο λόγο μια Σιίτικη πόλη κι αυτό σημαίνει ότι οι Σιίτες μαχητές θα πολεμήσουν για τα εδάφη τους, αξιοποιώντας τις γνώσεις τους για τον τόπο και την υποστήριξη του πληθυσμού.

Επίσης θα περάσει καιρός μέχρι να κατασταλεί η εξέγερση των Σουνιτών του Ιράκ ή να εκδιωχθεί ο ISIS εντελώς από το Ιράκ.

Αλλά πέρα από αυτές τις γενικότητες, ο πόλεμος στο Ιράκ βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στη φάση «μείνετε συντονισμένοι»: επί τω πλείστον στο δράμα και την αλλαγή και λιγότερο σε συγκεκριμένες πληροφορίες και το αναγκαίο αίσθημα βεβαιότητας.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.