Τι στο Καλό Συμβαίνει στο Νότιο Σουδάν;

Στρατιώτες του SPLA στην Juba 

Καθώς έπεφτε το σούρουπο στην Juba την Τρίτη, οι πολίτες της πρωτεύουσας του Νότιου Σουδάν ήλπιζαν ότι ο αέρας δεν θα γεμίσει με πυροβολισμούς για τρίτη νύχτα στη σειρά. Η βία μεταξύ αντίπαλων φατριών του στρατού απειλεί να εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη της νεότερης χώρας του κόσμου.

Μήνες έντασης μέσα στο κυβερνών κόμμα της χώρας -το Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα του Λαού του Σουδάν ή SPLM- εκτονώθηκαν στον εθνικό στρατό αργά το βράδυ της Κυριακής. Οι πυροβολισμοί από μια σοβαρή μάχη ακούγονταν από την κατεύθυνση των βασικών στρατώνωνστην Juba, και περαιτέρω ανταλλαγές πυρών το πρωί της Δευτέρας επιβεβαίωναν ότι αυτό δεν ήταν μια τυχαία έκρηξη πυρομαχικών ή άλλη μια υπόθεση διαπληκτισμών μεταξύ μεθυσμένων στρατιωτών.

Όπως θα περίμενε κανείς, οι φήμες άρχισαν να κυκλοφορούν στην πόλη και ο Πρόεδρος Salva Kiir αποφάσισε να ανταλλάξει το καουμπόικο καπέλο του με πλήρη στρατιωτική στολή για να δώσει μια συνέντευξη Τύπου. Ο Kiir ισχυρίστηκε ότι λιποτάκτες του στρατού προσπαθούσαν να καταλάβουν την εξουσία, ανακοινώνοντας ότι θα υπάρξει μια διάσπαση της προεδρικής φρουράς μεταξύ των πιστών σε αυτόν και εκείνων, των οποίων οι πεποιθήσεις βρίσκονταν πιο κοντά με του πρώην αναπληρωτή του, Riek Machar. Οι κεντρικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο νομό Βor της επαρχίας Jonglei δέχθηκαν επίθεση, τρέποντας τους στρατιώτες  που παρέμεναν πιστοί στον Πρόεδρο και τη νέα κυβέρνησή του, σε φυγή.

Ο Πρόεδρος Kirr σε συνέντευξη τύπου (photo via)

Ένας εργαζόμενος στην ανθρωπιστική βοήθεια, ο οποίος δεν θέλησε να κατονομαστεί, μου είπε με email ότι αν και οι εντάσεις είχαν ηρεμήσει αργά το βράδυ της Δευτέρας, οι μάχες ξέσπασαν και πάλι νωρίς το πρωί της Τρίτης. Με τις τηλεφωνικές γραμμές να λειτουργούν μόνο κατά διαστήματα, όσοι είχαν πρόσβαση στο ίντερνετ στηρίχθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ενημέρωσή τους.

Ο αριθμός των θυμάτων, ακόμα και από κυβερνητικές πηγές, παραμένει ασαφής. Ο Υπουργός Πληροφοριών δήλωσε την Τρίτη ότι 72 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ ο εκπρόσωπος του Kiir ανέφερε ότι οι νεκροί ήταν πάνω από 40, αρνούμενος, πάντως, ότι υπήρξαν θάνατοι αμάχων. Σήμερα, ο αναφερόμενος ως αριθμός των νεκρών αυξήθηκε, με δύο νοσοκομεία να καταμετρούν μεταξύ τετρακοσίων και πεντακοσίων νεκρών, και οκτακοσίων τραυματιών. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από τον ΟΗΕ.

Η κυβέρνηση του Νοτίου Σουδάν ανακοίνωσε από τον λογαριασμό της στο Twitter ότι «δέκα άτομα που σχετίζονται με την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος έχουν συλληφθεί», αλλά ότι ο Machar και άλλοι εξακολουθούν να είναι ελεύθεροι.

Ο λόγος που προκλήθηκε η ένταση της Κυριακής, εξακολουθεί να αποτελεί θέμα διαφωνίας. Ο Machar, του οποίου η βάση δέχτηκε επίθεση από το στρατό την Τρίτη, αρνήθηκε κατηγορηματικά οποιαδήποτε συμμετοχή του στο συγκεκριμένο πραξικόπημα, λέγοντας ότι ήταν άλλη μια αντιδημοκρατική προσπάθεια του Kiir να απαλλαγεί από τους πολιτικούς επικριτές του, στο κόμμα και την κυβέρνηση. Δεν υπήρξε πραξικόπημα, ισχυρίζονται οι επικριτές του Kirr, αλλά μια αυθόρμητη μάχη, η οποία ξέσπασε όταν ορισμένοι αξιωματικοί αρνήθηκαν τις διαταγές για τη σύλληψη των πολιτικών αντιπάλων του Προέδρου. Από το βράδυ της Τρίτης, φαινόταν ότι η επιθυμία του Kiir εκπληρώθηκε. Πάνω από δέκα ανώτερα μέλη του SPLM - συμπεριλαμβανομένων έξι πρώην υπουργών και του σε αναστολή Γενικού Γραμματέα του κόμματος -ήταν υπό κράτηση.

Ο εκπρόσωπος τύπου του στρατού του Νοτίου Σουδάν, Philip Aguer επέμεινε την Τρίτη ότι οι «υπηρεσίες ασφαλείας έχουν αποδείξεις» ότι οι μάχες αποτελούσαν πραξικόπημα, προσθέτοντας ότι «η προσπάθεια κατάληψης της έδρας της προεδρικής φρουράς» θα μπορούσε επίσης να ερμηνευθεί ως πραξικόπημα. «Αυτό που συμβαίνει, δεν είναι φυλετικός πόλεμος», μου είπε ως απάντηση στις αναφορές ότι ορισμένες από τις μάχες χωρίζονταν ανάλογα με το αν οι στρατιώτες ήταν μέλη των εθνοτικών ομάδων Dinka του Κiir, ή Nuer του Machar.

Τρομαγμένοι πολίτες τρέπονται σε φυγή

Ωστόσο, περιγράφοντας τον Machar ως “προφήτη της καταστροφής” και επιμένοντας ότι «δεν θα επιτρέψει τα περιστατικά του 1991 να επαναληφθούν», ο Kiir έχει -χωρίς να το θέλει- υπενθυμίσει στους ανθρώπους του Νότιου Σουδάν ίσως το χειρότερο ξέσπασμα βίας μεταξύ των Dinka και των Nuer κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Οκτώ χρόνια μετά την έναρξη της εικοσαετούς σύγκρουσης του SPLA με την κυβέρνηση του Σουδάν, ο Machar αποπειράθηκε να ανατρέψει τον προκάτοχο του Kiir -τον αείμνηστο John Garang. Αλλά η προσπάθεια ένταξης του απέτυχε να γίνει ορμητική και το μόνο που κατάφερε ήταν να πείσει τους ηγέτες των Nuer και κάποιους άλλους να ενταχθούν στη φατρία του. Παρά το γεγονός ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων αρχικά ήταν πολιτικές, η μάχη έλαβε εθνοτική διάσταση κυρίως με το «Bor massacre» του 1991, όπου σε μια επίθεση από ομάδα αποστατών του Machar σκοτώθηκαν άμαχοι Dinka.

Ο Machar επέστρεψε στο SPLA το 2002, μετά από ένα φλερτ με την κυβέρνηση του Χαρτούμ -την κυβέρνηση που εκείνη την εποχή διοικούσε ολόκληρο το Σουδάν- μια κίνηση την οποία λίγοι από τους πολιτικούς του αντιπάλους του έχουν συγχωρήσει. Τον Αύγουστο του 2011, λίγες ημέρες μετά την ανεξαρτησία του Νότιου Σουδάν, ο Machar ζήτησε συγγνώμη για την διαβόητη πλέον επίθεση στο Bor, σε μια ιδιωτική συνάντηση στο σπίτι της Rebecca, χήρας του Garang.

Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, η Rebecca έχει γίνει ένας από τους πιο αυστηρούς επικριτές του Kiir, τοποθετώντας τον εαυτό της δίπλα στον Machar και άλλους δυσαρεστημένους του SPLM, οι οποίοι κατηγορούν τον Kiir ότι στρέφει το έθνος προς λάθος κατεύθυνση. Μέχρι το βράδυ της Τρίτης, ήταν μια από τους λίγους φερόμενους ως αρχηγούς που δεν είχε τεθεί υπό κράτηση, αλλά ήταν ουσιαστικά υπό κατ' οίκον περιορισμό, με το σπίτι της στην Juba να περιβάλλεται από στρατιώτες.

Απηχώντας τα αισθήματα της μητέρας του, ο Mabior Garang επικεντρώθηκε στο facebook για να εναντιωθεί στη «εσωτερική δουλειά» του Kiir, η οποία, όπως είπε «σχεδιάστηκε για να υποδαυλίσει τις φυλετικές διαιρέσεις». Οι πολιτικοί κρατούμενοι είναι «ανώτερα μέλη του SPLM που εκπροσωπούν όλες τις περιοχές της Δημοκρατίας του Νοτίου Σουδάν. Δεν είναι Nuer πολιτικοί, όπως προσπαθεί να τους απεικονίσει η προπαγάνδα του Salva Kiir», έγραψε.

Ο Πρόεδρος Kiir με πολιτικά ρούχα, σε συνάντηση με κάποιον αξιωματούχο (photo via)

Η Σουδανή εμπειρογνώμονας, Sara Pantuliano, με διαβεβαίωσε ότι η υποκίνηση από τον Machar της τρέχουσας κρίσης θα ήταν «πολύ ασυνήθιστη για τον τρόπο που λειτουργεί», ειδικά δεδομένου ότι έχει εστιάσει τις προσπάθειες του στην απόκτηση της προεδρίας του SPLM, με την ελπίδα ότι μπορεί να είναι ο προτιμώμενος υποψήφιος του κόμματος για τις εκλογές του 2015. «Ο Salva Kiir επωφελείται της κατάστασης, αποκαλώντας την πραξικόπημα, αλλά, στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με αυθόρμητη αψιμαχία στο εσωτερικό της προεδρικής φρουράς, που δεν είχε τεθεί υπό έλεγχο και στη συνέχεια κλιμακώθηκε», δήλωσε ο Pantuliano. Κάθε είδος ανταγωνισμού εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας θα προκαλέσει απογοήτευση στους κατοίκους του Νότιου Σουδάν που ήλπιζαν ότι ο Kiir θα μπορούσε να συμφιλιώσει τις πολιτικές και εθνοτικές ομάδες. Η Pantuliano σημειώνει ότι ο Kiir έχει γίνει «ένας πολύ διαφορετικός πολιτικός ηγέτης» κατά το τελευταίο έτος, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτό θα μπορούσε συμβαίνει επειδή οι σύμβουλοί του τον έχουν «απομόνωσει από την πραγματικότητα της χώρας».

Ενώ ο Kiir βρισκόταν στη Νότια Αφρική για την κηδεία του Νέλσον Μαντέλα, πριν λίγο καιρό, οι υπηρεσίες ασφαλείας προχώρησαν στην κατάσχεση αντιγράφων μιας επικριτικής εφημερίδας και συνέλαβαν τον αρχισυντάκτη της. Πέρα από επιθέσεις στον Τύπο, οι αντίπαλοι του Kiir υποστηρίζουν ότι έχει αποτύχει στην αντιμετώπιση της διαφθοράς, της ανασφάλειας, των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε άλλα ζητήματα που ταλαιπωρούν το λαό.

Το ανθρώπινο κόστος αυτής της κρίσης είναι ήδη υψηλό, με 16.000 ανθρώπους να αναζητούν καταφύγιο στις ενώσεις των Ηνωμένων Εθνών στην Juba. H Pantuliano, η οποία ηγείται της Ανθρωπιστικής Ομάδας Πολιτικής του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Ινστιτούτου, μου είπε ότι η ίδια ανησυχούσε ιδιαίτερα πως η κατάσταση θα μπορούσε να επιδεινωθεί περαιτέρω. Οι χώρες με μακροχρόνια εμπλοκή στο Νότιο Σουδάν πρέπει τώρα να βοηθήσουν να ξεκινήσει ένας διάλογος, υποστήριξε, δεδομένου ότι είναι ασαφές αν οι εθνικές δυνάμεις είναι σε θέση να το πράξουν. Έχει επίσης θέσει το ερώτημα γιατί -λαμβάνοντας υπόψη το ισχυρό κεφάλαιο VII του διατάγματος του ΟΗΕ για την προστασία των αμάχων στο Νότιο Σουδάν- δεν είχαν αναπτυχθεί κυανόκρανοι στους δρόμους της Juba, ώστε να διατηρήσουν την τάξη. H επικεφαλής της αποστολής του ΟΗΕ, Hilde Johnson, απηύθυνε έκκληση για αυτοσυγκράτηση και ζήτησε από όλα τα μέρη της διαμάχης να εργαστούν για την ενότητα.