Το Πρώτο Θύμα της Επισιτιστικής Ανασφάλειας στην Ελλάδα Είναι τα Παιδιά

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο υποσιτισμός αποτελεί μια καταβροχθιστική απειλή παγκοσμίως - κάθε χρόνο έξι εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν από την πείνα, ενώ ένα 45% εξ αυτών δεν προλαβαίνει καν να κλείσει πέντε χρόνια ζωής. Την ίδια στιγμή 165 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο εμφανίζουν προβλήματα στην ανάπτυξή τους εξαιτίας της ελλειπούς σίτισης κατά τη διάρκεια της βρεφική τους ηλικίας. Όπως επισημαίνει μάλιστα έκθεση της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης για τα Ανθρώπινα Διακιώματα, ο αριθμός των παιδιών που τελούν υπό τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια στη Γηραιά Ήπειρο. Βάσει στοιχείων της UNICEF (2014) υπολογίζεται ότι μόνο στην Ελλάδα περίπου 686.000 παιδιά είναι «δέσμια» των δυσμενών οικονομικών συνθηκών, με αποτέλεσμα να βιώνουν καθημερινά μια διαρκή επισιτιστική ανασφάλεια.

Βαδίζω προς τον αριθμό 7 της οδού Φραγκοκλησσιάς στο Μαρούσι - μπροστά μου ορθώνεται ένα επιβλητικό, λευκό κτίριο. Στο ισόγειο στεγάζονται τα γραφεία του Ινστιτούτου Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής «Prolepsis». Στα μέσα του 2012 ο επιστημονικός οργανισμός, με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, έθεσε σε εφαρμογή ένα πρωτοπόρο πρόγραμμα «Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής» σε μαθητές δημοσίων σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της επισιτιστικής ανασφάλειας.

Η Αφροδίτη Βελουδάκη είναι η γενική διευθύντρια της «Prolepsis», αλλά και ο άνθρωπος πίσω από την υλοποίηση του προγράμματος. «Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ξεκίνησε πιλοτικά τον Απρίλιο του '12 σε 34 σχολεία. Σκοπός μας ήταν να χαρτογραφήσουμε το επίπεδο των αναγκών σίτισης, προσφέροντας ένα πλήρες, υγιεινό γεύμα σε παιδιά ευπαθών περιοχών, το οποίο θα κάλυπτε το 25% με 30% των ημερήσιων αναγκών τους σε ενέργεια και το 50% με 60% των αναγκών τους σε πρωτεΐνες. Εν τέλει το πρόγραμα επεκτάθηκε σε 163 σχολεία την επόμενη χρονιά ενώ το 2014 κάλυψε 406 νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια σε όλη τη χώρα. Σήμερα οι αιτήσεις των σχολείων που θέλουν να συμπεριληφθούν στη ΔΙΑΤΡΟΦΗ ξεπερνούν τις χίλιες», μου αποκαλύπτει.

Τη ρωτώ αν το φαινόμενο της επισιτιστικής κρίσης είναι πράγματι τόσο έντονο στα σχολεία. «Όταν πρωτοξεκίνησαμε δεν γνωρίζαμε τι θα συναντήσουμε. Είχαν υποπέσει βέβαια στην αντίληψή μας κάποια δημοσιεύματα στον ελληνικό Τύπο περί υποσιτισμού και λιποθυμιών, όμως δίχως να υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες. Σύντομα γίναμε θεατές μιας βαθιάς ανθρωπιστικής κρίσης με επίκεντρο χιλιάδες παιδιά. Δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στα νούμερα…», μου λέει, αφήνοντας πάνω στο γραφείο ένα φάκελο με τα στατιστικά στοιχεία του προγράμματος –είναι ομολογουμένως ανησυχητικά. Μόνο στις ευπαθείς περιοχές του δήμου Αθηναίων -σε σύνολο 64 σχολείων- προκύπτει ότι μία στις τέσσερις οικογένειες πλήττεται από την πείνα, ενώ έξι στα δέκα παιδιά είναι θύματα επισιτιστικής ανασφάλειας. Την ίδια στιγμή, στα εν λόγω σχολεία, σε ένα ποσοστό 17% των οικογενειών, αμφότεροι οι γονείς είναι άνεργοι, ενώ σε ποσοστό 61% εργάζεται μόνο ο ένας από τους δύο. Παρόμοια η εικόνα και στην υπόλοιπη Ελλάδα όπου -σύμφωνα με τα 42.727 ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν γονείς μαθητών από 23 νομούς της χώρας- το 54% των οικογενειών βιώνει καθημερινά την επισιτιστική ανασφάλεια ενώ ένα 21% αντιμετωπίζει φαινομένα πείνας.

«Υπάρχουν παιδιά που τρώνε μόνο ένα γεύμα ολόκληρη την ημέρα -αυτό που τους προσφέρει το πρόγραμμα! Μας το λένε συχνά οι ίδιοι οι γονείς, όταν έρχοται να μας ευχαριστήσουν για το έργο μας. Είναι συγκλονιστικό…», μου λέει η Αφροδίτη. «Η κοινωνικοοικονομική κρίση αφήνει δυστυχώς έντονα τα σημάδια της και στην πιο ευαίσθητη πληθυσμιακή ομάδα, που είναι τα παιδιά. Μέσα από το πρόγραμμα ευελπιστούμε να καλύψουμε τα υπαρκτά προβλήματα της επισιτιστικής ανασφάλειας και της πείνας», προσθέτει η καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ινστιτούτου «Prolepsis», Αθηνά Λινού.

Από το 2012 έως σήμερα το πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ έχει προσφέρει περισσότερα από 9.500.000 γεύματα σε εκατοντάδες δημόσια σχολεία όλης της χώρας. Μόνο την περσινή σχολική χρονιά σιτίζονταν καθημερινά 61.876 μαθητές, 406 σχολείων, ενώ φέτος έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα 150 σχολεία και 15.520 μαθητές, αριθμός που αντιστοιχεί μόλις στο 10% των υποβαλλομένων αιτήσεων.

Ο Θανάσης Πετραλιάς είναι ο διευθυντής έρευνας της «Prolepsis» –συναντιόμαστε στο γραφείο του και συζητάμε για τα αποτελέσματα του προγράμματος. «Είναι καλά…», μου εξηγεί. «Μέσα σε τρία χρόνια μειώθηκε το ποσοστό παιδιών με επισιτιστική ανασφάλεια και προβλήματα πείνας, ενώ ένα 48% των παιδιών που ήταν ελλιποβαρή απέκτησαν κανονικό βάρος. Παράλληλα όπως αναφέρουν εκπαιδευτικοί και γονείς μειώθηκε η σχολική διαρροή, βελτιώθηκε το κλίμα και η ψυχολογία των παιδιών, ενώ ενισχύθηκε το παιδαγωγικό έργο του σχολείου». Ρωτώ τον Θανάση ποιες πόλεις, βάσει των στοιχείων του προγράμματος, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο πρόβλημα επισιτιστικής ανασφάλειας. «Υπάρχουν περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης όπου η επισιτιστική ανασφάλεια φτάνει έως και το 80%! Ουσιαστικά μιλάμε για τριτοκοσμικά ποσοστά. Συγκεκριμένα τόσο υψηλά νούμερα παρατηρούνται σε διαπολιτισμικά σχολεία στη Μενεμένη, στη Θεσσαλονίκη, στην Ξάνθη, στην Κομοτηνή, στη Βέροια, αλλά και σε κάποια σχολεία στην Αττική, στο Ζεφύρι, στα Άνω Λιόσια, στις Αχαρνές, στο Πέραμα, στο Κερατσίνι, επίσης στον Ασπρόπυργο, στο κέντρο της Αθήνας, σε περιοχές όπως στην πλατεία Βικτωρίας, στον Άγιο Παντελεήμονα, στα Σεπόλια, στα Εξάρχεια, στους Αμπελόκηπους, στα Πατήσια, στο Γκάζι, στον Κεραμεικό, στον Κολωνό, στην Κυψέλη, στην πλατεία Βάθης».

O Λοΐζος Κωστόπουλος είναι διευθυντής στο 6ο δημοτικό σχολείο Αγίας Βαρβάρας. Όπως μου λέει στο τηλέφωνο «… η περιοχή εδώ έχει πληγεί ποικιλοτρόπως από την οικονομική κρίση». Τον ρωτώ αν το πρόγραμμα σίτισης έχει λειτουργήσει υποστηρικτικά προς τα παιδιά και τους γονείς τους. «Αναμφίβολα…», μου λέει. «Είναι μια σημαντική ανάσα. Υπάρχουν περίπου 200 παιδιά στο σχολείο, που σημαίνει 200 οικογένειες. Απ' αυτές τουλάχιστον οι 30 αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλα οικονομικά προβλήματα, ενώ και οι υπόλοιπες είναι ασφυκτικά πιεσμένες. Αυτή η πίεση έχει συχνά θύμα τα ίδια τα παιδιά. Γι' αυτό και εμείς τα προηγούμενα χρόνια δημιουργήσαμε ένα χώρο εντός σχολείου, το 'μαγαζάκι' όπως το λέμε, για να συγκεντρώνουμε τρόφιμα, ρούχα και παπούτσια από δωρεές και να τα προσφέρουμε σε όσους έχουν ανάγκη. Ό,τι μπορούσε έδινε ο καθένας -βλέπεις υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που πραγματικά ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Το καλό με το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι πως ξέρουμε ότι τουλάχιστον κάτι θα φάνε τα παιδιά μέσα στη μέρα».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.