Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Από την ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (Ε.Σ.Υ.) τη μακρινή δεκαετία του ΄80 και το «Συμβόλαιο με τον Λαό» των πρώτων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ έως τη σημερινή απαξίωση των δημόσιων νοσοκομείων και την ανθρωπιστική κρίση στον καιρό των μνημονίων, χιλιάδες άνθρωποι στην Ελλάδα βρίσκονται εντελώς αποκλεισμένοι από τη δημόσια δωρεάν ιατρο-φαρμακευτική περίθαλψη.

Ο Κωστής Κεκελιάδης, δημοσιογράφος που κάλυψε επί χρόνια το ιατρικό ρεπορτάζ για την εφημερίδα «Μακεδονία», αποφάσισε να ενώσει τις κουκίδες μιας ιστορίας με ριζοσπαστικό ξεκίνημα και θλιβερό τέλος, ώστε να αφηγηθεί τον λειτουργικό θάνατο του Ε.Σ.Υ.

Ο ίδιος αφιέρωσε προσωπικό χρόνο και χρήματα, ακολούθησε γιατρούς σε εφημερίες, πήρε συνεντεύξεις από υγειονομικούς παράγοντες και στάθηκε στην ουρά μαζί με ασθενείς σε δημόσια νοσοκομεία, προκειμένου να απαντήσει σε βασανιστικά ερωτήματα, όπως «γιατί πληρώνουμε τόσο ακριβά τα φάρμακα στην Ελλάδα».

Στο ντοκιμαντέρ με τον έξυπνο τίτλο «Ε.Σ.Υ. Να με θυμάσαι», η διάλυση του κοινωνικού ιστού και εντέλει η πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας αναπαρίσταται με τη θέα των ενοίκων ανά όροφο σε μια παλιά πενταόροφη πολυκατοικία, από το ρετιρέ ως το δεύτερο υπόγειο.

Το πιο κρίσιμο: σε κανένα σημείο του φιλμ η αφήγηση δεν κινδυνεύει να γίνει «κίτρινη» ούτε και δομείται γύρω από τον ανθρώπινο πόνο και την απόγνωση της κρίσης. Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν παρουσιάζεται η ιστορία μιας άνεργης και ανασφάλιστης ασθενούς, αποκλεισμένης από το Ε.Σ.Υ., που τελικά πεθαίνει.

Ο δημιουργός του, Κωστής Κεκελιάδης, μιλά στο VICE λίγο πριν αυτό προβληθεί για πρώτη φορά στο φετινό 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (13-22 Μαρτίου).

VICE: Ποια είναι η διαφορά του καθημερινού ιατρικού ρεπορτάζ στην εφημερίδα με τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ για τη δημόσια υγεία;
Κωστής Κεκελιάδης: Το ρεπορτάζ στην εφημερίδα είναι η δουλειά του μυρμηγκιού, η μικρή, καθημερινή εικόνα. Προσπαθείς να ξεκαθαρίσεις ένα γεγονός που βρίσκεται σε εξέλιξη, έχοντας τη βεβαιότητα ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Αυτό ισχύει παντού, αλλά το συναντάς πολύ συχνά στο χώρο του ιατρικού ρεπορτάζ. Το ντοκιμαντέρ παρέχει τη δυνατότητα να δεις πανοραμικά τα γεγονότα, να ψάξεις τα νήματα που τα συνδέουν. Να σκεφτείς πάνω στη βασικότερη ερώτηση, που είναι το «γιατί», και να δώσεις τη μεγάλη εικόνα, όπως εσύ την έχεις σχηματίσει.

Πόσο καιρό διήρκεσαν τα γυρίσματα;
Τρεις μήνες, από το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο του 2014. Στο διάστημα αυτό έγιναν οι συνεντεύξεις με υγειονομικούς και ασθενείς, καθώς και τα εξωτερικά πλάνα.

Ποιες πρακτικές δυσκολίες δεν περίμενες να αντιμετωπίσεις;
Είχαμε συμφωνήσει με κάποιον ασθενή για συνέντευξη. Το πρωί της ημέρας που είχαμε το ραντεβού τηλεφωνεί και με ρωτά: Εγώ τι θα κερδίσω από αυτό; Η συνέντευξη ακυρώθηκε εκείνη τη στιγμή.

Γιατί το Ε.Σ.Υ. δεν έχει σήμερα καμία σχέση με αυτό που ήταν όταν ξεκίνησε, τη δεκαετία του ΄80;
Στην πορεία των χρόνων το ΕΣΥ, αντί να οργανώνεται ως ένα δημόσιο σύστημα με βάση τις διακηρυγμένες αρχές του, εκφυλιζόταν σε προσωπικό φέουδο διευθυντικών στελεχών και συμβούλων με άκρες στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Έγινε σε μεγάλο βαθμό πεδίο άσκησης προσωπικής πολιτικής εξυπηρετήσεων προς ψηφοφόρους από βουλευτικά γραφεία και άλλα μικρά και μεγάλα κέντρα εξουσίας.

Για να περιγράψεις το μέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε η οικονομική κρίση, τοποθετείς τους μισθωτούς και ανέργους σε μία πολυκατοικία. Πώς ακριβώς μεταφράζεται αυτό;
Πρόκειται για μοντέλο ανάλυσης που βρήκα σε έκθεση του γραφείου προϋπολογισμού της Βουλής για το 2014. Οι μισθωτοί και οι άνεργοι τοποθετούνται ανά όροφο σε μία πενταώροφη πολυκατοικία με βάση το εισόδημά τους, που ξεκινά από το μηδέν, δηλαδή από το βαθμό της απόλυτης απόγνωσης. Και σ' αυτό το «ισόγειο» υπάρχουν σήμερα 706.000 άτομα στην Ελλάδα, από τα οποία σχεδόν 100.000 είναι παιδιά, που πεινάνε. Στα χρόνια της κρίσης ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν το ασανσέρ από τους πάνω ορόφους προς το ισόγειο. Είναι το ασανσέρ της πτώσης και το βρήκα σε μία παλιά πολυκατοικία στην Τσιμισκή.

Σε ποιον βαθμό παρέχεται σήμερα στην Ελλάδα δωρεάν δημόσια ιατρο-φαρμακευτική περίθαλψη;
Αν σήμερα κάποιος στην Ελλάδα είναι άνεργος και ανασφάλιστος, χωρίς χρήματα και δίκτυα σχέσεων αλληλεγγύης και έχει την ατυχία να αρρωστήσει σοβαρά, καταλαβαίνει στο πετσί του ότι η έννοια της δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης δεν υπάρχει.

Γιατί πληρώνουμε τόσο ακριβά τα φάρμακα στην Ελλάδα;
Μετά το 2010 και τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν στο χώρο της φαρμακευτικής δαπάνης μειώθηκαν πολύ οι τιμές του φαρμάκου, αλλά αυξήθηκε η συμμετοχή των ασθενών, ώστε να καλυφθεί η περικοπή της κρατικής χρηματοδότησης. Για παράδειγμα, ένα φάρμακο που κόστιζε 25 ευρώ ο ασθενής το αγόραζε πληρώνοντας 7 ευρώ. Μετά τις περικοπές, η τιμή του φαρμάκου μπορεί να έχει πέσει στα 10 ευρώ, αλλά ο ασθενής πληρώνει από την τσέπη του τα 8 ευρώ.

Πώς επηρεάζουν οι φαρμακευτικές εταιρείες τη λειτουργία του δημόσιου συστήματος υγείας;
Με πολλούς τρόπους οι φαρμακευτικές εταιρείες επηρεάζουν την πολιτική της υγείας, με λόμπι που συνδιαμορφώνουν τις αποφάσεις. Ο βασικότερος είναι το ότι εστιάζουν στο φάρμακο ως τη βασική επιλογή θεραπείας, υποβαθμίζοντας την πολιτική της πρόληψης.

Ποιο ήταν το μερίδιο ευθύνης των γιατρών και των λοιπών εργαζομένων στην παρακμή του Ε.Σ.Υ.; Δεν ισχύει ούτε εδώ το «μαζί τα φάγαμε», έτσι δεν είναι;
Όλοι έχουν το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί. Τη βασική ευθύνη όμως την έχουν εκείνοι που, αν και ορίστηκαν ως θεματοφύλακες (πολιτικές ηγεσίες, διοικητές, διευθυντές), δίνουν πρώτοι το παράδειγμα της αναξιοπρεπούς συμπεριφοράς ενάντια στις αρχές της επαγγελματικής δεοντολογίας, οδηγώντας τελικά το ΕΣΥ στην απαξίωση και την παρακμή.

Πόσο χειρότερη έγινε η κατάσταση με την οικονομική κρίση τα τελευταία χρόνια;
Το να είναι κανείς άνεργος, ανασφάλιστος και ασθενής συνιστούν προϋποθέσεις μιας τραγωδίας, όπως αυτή της Μαρίας που παρουσιάζουμε στο ντοκιμαντέρ. Η πολιτική του αποκλεισμού υπήρχε και πριν, αλλά εντάθηκε στα χρόνια της κρίσης. Η Μαρία είναι το πρόσωπο των πολλών ανώνυμων που πέθαναν εξαιτίας της πολιτικής του αποκλεισμού. Όμως δεν ξέρουμε πολλά για το πώς βιώνουν την ασθένεια οι μετανάστες, οι χωρίς χαρτιά, οι «άλλοι», αυτοί που ζουν στο «υπόγειο» της πολυκατοικίας που λέγαμε.

Σε ένα ντοκιμαντέρ με αυτό το θέμα, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να «κιτρινίσεις», καθώς θίγονται ευαίσθητα δεδομένα. Δεν το έκανες σε καμία περίπτωση. Πόσο εύκολο ήταν;
Νομίζω ότι ο τρόπος ώστε να αποφύγεις να κιτρινίσεις, είναι να παρουσιάζεις το αποτέλεσμα (έναν θάνατο ανασφάλιστου ασθενούς), χωρίς να το απομονώνεις από τις αιτίες του, από το πολιτικό και ιστορικό πλαίσιό του, χωρίς να περιορίζεσαι σε «προσωπικές τραγωδίες» βγάζοντας από το κάδρο όσους έχουν τις πολιτικές ευθύνες.

Η φράση «Να με θυμάσαι» στον τίτλο παραπέμπει συμβολικά στον θάνατο του Ε.Σ.Υ. ή αυτού που το λέει;
Ο τίτλος είναι μία υπενθύμιση προς όλους μας πως οφείλουμε να θυμόμαστε ότι το Εθνικό Σύστημα Υγείας ξεκίνησε ως μία μεγάλη, ριζοσπαστική μεταρρύθμιση της μεταπολίτευσης. Παραπέμπει στο σημερινό θάνατό του, στη λειτουργική κατάρρευσή του και στην ανάγκη να γεννηθεί κάτι καινούργιο με μοναδικό κριτήριο τους ανθρώπους και τις ανάγκες τους.

Η κατάσταση είναι σήμερα αναστρέψιμη;
Νομίζω ναι και τα ίχνη μιας αντίστροφης κίνησης μπορούμε να τα δούμε στα κοινωνικά ιατρεία, όπως το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης στη Θεσσαλονίκη, όπου γίνονται ενδιαφέρουσες απόπειρες για μία άλλη θεραπευτική προσέγγιση, με ενεργή συμμετοχή του ασθενούς. Χρειάζονται σχέδιο, οργάνωση και κυρίως χρήματα, για να περάσει αυτό το μοντέλο, αυτή η λογική σε ένα δημόσιο σύστημα υγείας.

«Ε.Σ.Υ. Να με θυμάσαι» (ESY Remember Me), Ενότητα: Ελληνικό Πανόραμα
Σενάριο, δημοσιογραφική έρευνα, παραγωγή: Κωστής Κεκελιάδης
Μοντάζ: Νίκος Παπαναστασίου, Διεύθυνση φωτογραφίας: Ζωή Δαλαϊνα, Ηχοληψία: Αλέξανδρος Ιτσοδέλης
Συμπαραγωγή: Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης
Πρώτη προβολή: 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Τρίτη 17/3 στις 22.30 και Κυριακή 22/3 στις 20.00 στην αίθουσα Τώνια Μαρκετάκη στο λιμάνι.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.