Άκουσα πρώτη φορά για το «Δίκαιο Εμπόριο» ή «Fair Trade» το 2010, διαβάζοντας ένα κείμενο προετοιμασίας για ένα δίπλωμα γαλλικών. Μου είχε φανεί καλή ιδέα, αν και όχι επαναστατική. Πρόκειται ουσιαστικά για πιστοποίηση εφαρμογής μιας σειράς κριτηρίων που διασφαλίζουν κατά το δυνατό τις αξίες της βιωσιμότητας, της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης, από την παραγωγή των προϊόντων μέχρι και διανομή στον καταναλωτή. Σε ένα συνέδριο που βρέθηκα πριν από ενάμιση χρόνο είχα μάθει πως η ιδέα πάει καλά σε ορισμένες χώρες και πως αν μη τι άλλο είναι μια αξιοπρεπής πρωτοβουλία που, ΟΚ, μπορεί να μην αλλάξει τον κόσμο αύριο αλλά βοηθά αρκετούς ανθρώπους, παραγωγούς και καταναλωτές, να ζουν καλύτερα. Τότε, λοιπόν, αναρωτήθηκα για πρώτη φορά – υπάρχει Fair Trade στην Ελλάδα;

Ιστορικά το Fair Trade ξεκίνησε τις δεκαετίες του '60 και του '70, κυρίως ως κίνηση φιλανθρωπίας από «ευαίσθητους» κατοίκους των αποικιοκρατικών χωρών προς τους φτωχούς παραγωγούς των αποικιών στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Στην πορεία, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει και μικρές «δίκαιες» παραγωγές γίνονται και στον «ανεπτυγμένο» κόσμο, ενώ το κίνημα απέκτησε περισσότερο πολιτικά χαρακτηριστικά. Εξάλλου, τα κριτήρια που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Δίκαιου Εμπορίου (WFTO) για να πιστοποιεί παραγωγούς θίγουν μια σειρά από άκρως πολιτικά ζητήματα, όπως οι συνθήκες εργασίας, η προστασία του περιβάλλοντος, η ισότητα των φύλων, η ανάπτυξη κοινοτήτων και η πληρωμή δίκαιης τιμής στον παραγωγό. Δεδομένου ότι τα στοιχεία αυτά ταιριάζουν με το ύφος πολλών εναλλακτικών πρωτοβουλιών στη χώρα μας, είναι να απορεί κανείς γιατί κατά τη διάρκεια αυτών των επτά ετών της κρίσης το Fair Trade δεν έχει γίνει καλώς εννοούμενη «μόδα» στην Ελλάδα, ενώ συνέχεια ακούμε για νέους που επιστρέφουν στα χωριά τους για να καλλιεργήσουν ή ξεκινούν δικές τους εναλλακτικές επιχειρήσεις.

Προσπαθώντας να λύσω αυτή την απορία, βρέθηκα τη Δευτέρα 21 Νοέμβρη στην εκδήλωση «Το Δίκαιο Εμπόριο στην Αθήνα», που διοργανώθηκε από τη Fair Trade Hellas και φιλοξενήθηκε στον χώρο του Impact Hub στου Ψυρρή. Ομιλητές ήταν ο πρόεδρος του WFTO Rudi Dalvai και δύο Fair Trade παραγωγοί από τη Σρι Λάνκα, ο Tyrell Fernando και ο Bernand Ranaweera. Οι παρουσιάσεις ήταν ενδιαφέρουσες αλλά κάπως εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα. Ειπώθηκαν πολύ εισαγωγικά πράγματα πάνω στο Δίκαιο Εμπόριο ή πολύ συγκεκριμένα πάνω στην εξαιρετική δουλειά που κατά τα φαινόμενα κάνουν αυτοί οι άνθρωποι στη νησιωτική χώρα του Ινδικού Ωκεανού. Για την Ελλάδα, σχεδόν τίποτα. Όταν περάσαμε στη φάση των ερωτήσεων, λίγοι ήταν οι παρευρισκόμενοι που δήλωσαν ενδιαφέρον ως δυνάμει Fair Trade παραγωγοί. Οι περισσότεροι στο κοινό είχαν μάλλον το ίδιο κίνητρο με εμένα: στο πλαίσιο των αναζητήσεών τους ήξεραν πάνω-κάτω περί τίνος πρόκειται και είχαν έρθει να μάθουν περισσότερα.

Μην έχοντας λύσει την απορία μου, μίλησα πρώτα με την υπεύθυνη Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων της Fair Trade Hellas, Κέλλυ Γαρυφαλλή, και η αλήθεια είναι πως με βοήθησε. «Όπως θα ξέρεις, το κίνημα του Δίκαιου Εμπορίου αφορά κυρίως προϊόντα που φύονται και παρασκευάζονται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Τα τελευταία μόνο χρόνια έχει αρχίσει στην Ευρώπη η συζήτηση περί εγχώριου Fair Trade, ειδικά στις χώρες του νότου, λόγω κρίσης. Ωστόσο, μόνο στην Ιταλία το έχουν προχωρήσει αρκετά. Εκεί υπάρχει φορέας πιστοποίησης που δίνει σε παραγωγούς που πληρούν τα κριτήρια το σηματάκι Fair Trade και βρίσκεται σε συνεχή επαφή μαζί τους. Για τη χώρα μας, αυτό είναι το επόμενο μεγάλο project για τη Fair Trade Hellas».

Τη ρώτησα αν υπάρχει ενδιαφέρον από Έλληνες παραγωγούς να πιστοποιηθούν. «Ναι, αρκετοί παραγωγοί που έχουν ακούσει για το Δίκαιο Εμπόριο και τη Fair Trade Hellas έχουν επικοινωνήσει μαζί μας κι έχουν δείξει ενδιαφέρον. Κάποιοι λένε πως θέλουν να ακολουθήσουν τις αρχές του Fair Trade, άλλοι λένε πως τις ακολουθούν ήδη και χρειάζονται περαιτέρω υποστήριξη σε συμβουλευτικό επίπεδο», μου απάντησε.

Για να υπάρχει όμως προσφορά, δηλαδή Fair Trade παραγωγοί και προϊόντα, πρέπει να υπάρχει και ζήτηση. Θα ενδιαφέρονταν οι Έλληνες καταναλωτές να αγοράσουν προϊόντα που έχουν παραχθεί και διανεμηθεί με δίκαιο τρόπο; «Παρά την κρίση, όλο και περισσότερο ο Έλληνας καταναλωτής ζητεί πλέον περισσότερο να μάθει πώς έχει παρασκευαστεί το προϊόν που αγοράζει, τσεκάρει ετικέτες, ψάχνεται», μου είπε η Κέλλυ.

Θα μπορούσαμε βέβαια να το πάρουμε αντίστροφα και να σκεφτούμε πως αν υπήρχε προσφορά, ίσως δημιουργούνταν και ζήτηση, έστω για εισαγόμενα Fair Trade προϊόντα από χώρες της Αφρικής και της Ασίας εφόσον δεν υπάρχει ακόμα πιστοποίηση για ελληνικά. Τι γίνεται με αυτό; «Fair Trade προϊόντα υπάρχουν σε κάποια μικρά εναλλακτικά καταστήματα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς, κατάστημα που να έχει αποκλειστικά Fair Trade προϊόντα δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Εμείς σε λίγες ημέρες εγκαινιάζουμε το e-shop μας και δουλεύουμε ώστε να αυξηθούν τα stands με προϊόντα Δίκαιου Εμπορίου στα σούπερ μάρκετ, εκεί όπου καλώς ή κακώς οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν τα ψώνια τους», εξήγησε η Κέλλυ.

Η κουβέντα πήγε φυσικά και στο θέμα των τιμών, μιας και στις περισσότερες περιπτώσεις τα Fair Trade προϊόντα είναι λίγο ακριβότερα από τα άλλα, ειδικά αυτά των πολυεθνικών. «Δυστυχώς, δεν έχουν όλοι οι Έλληνες τη δυνατότητα να αγοράζουν Fair Trade προϊόντα, αν και δεν είναι όλα ακριβότερα από τα συμβατικά. Ωστόσο η κρίση είναι καλή ευκαιρία να ξεφύγουμε από την παγίδα της υπερκατανάλωσης. Εκεί που αγόραζα από τις μεγάλες αλυσίδες τρία φθηνά μπλουζάκια που δεν χρειαζόμουν, ας αγοράσω ένα μπλουζάκι που όμως δεν εμπεριέχει παιδική εργασία. Αντί να αγοράσω στο παιδί μου ένα πακέτο με τέσσερις σοκολάτες, ας του αγοράσω μία, για την οποία όμως δεν έχουν δουλέψει παιδιά», είπε με νόημα η Κέλλυ.

Μετά την κουβέντα με την Κέλλυ Γαρυφαλλή από τη Fair Trade Hellas, συνάντησα τον πρόεδρο του WFTO, Rudi Dalvai. Τον ρώτησα αν είναι αισιόδοξος για το μέλλον του Fair Trade και του μετασχηματισμού της οικονομίας προς το δικαιότερο. «Ναι, φυσικά είμαι αισιόδοξος», είπε χαμογελαστός. «Στο Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί κάποιος να βρει πολύ μεγάλη ποικιλία Fair Trade προϊόντων σε όλα τα σούπερ μάρκετ: τσάι, καφέ, σοκολάτες. Στην Ιταλία δύσκολα θα βρεις σούπερ μάρκετ χωρίς Fair Trade προϊόντα, ίσως όχι 300 διαφορετικά, αλλά υπάρχουν. Αλλά και σε επίπεδο τιμής, αρκετά προϊόντα, όπως οι μπανάνες και ο καφές, δεν είναι ακριβότερα από τα συμβατικά. Ωστόσο, ο στόχος δεν είναι να καλυφθεί όλη η αγορά από Fair Trade προϊόντα. Ο στόχος είναι όλες οι εταιρείες να ξεκινήσουν να κάνουν Fair Trade. Κι αυτή είναι μια μακρά διαδικασία. Ο κόσμος έχει αρχίσει να σκέφτεται από πού έρχεται ένα προϊόν κι όχι μόνο ποιο είναι το φθηνότερο. Γι' αυτό λοιπόν είμαι αισιόδοξος», είπε ο πρόεδρος του WFTO.

Όντας Ιταλός, ο Rudi Dalvai έχει συμμετάσχει πολύ ενεργά στην ανάπτυξη του εγχώριου Fair Trade στη γείτονα καθώς και στην εξάπλωση των Fair Trade προϊόντων σε mainstream αγορές. «Υπάρχει τεράστια ανάγκη στην Ελλάδα να στηριχθούν οι ντόπιοι παραγωγοί. Ωστόσο χρειάζεται καλή οργάνωση», μου είπε, υπονοώντας ίσως πως κάτι λείπει στη χώρα μας για να πετύχει το εγχείρημα. Του ζήτησα να εξηγήσει. «Το Fair Trade ξεκίνησε στην Ελλάδα μερικά χρόνια πριν, αλλά… είναι μια εμπορική δραστηριότητα. Πρέπει να μπορείς να υπολογίζεις νούμερα, να έχεις αποθήκες, να τρέχεις έναν οργανισμό αποτελεσματικά. Αν δεν τα έχεις αυτά, δεν μπορείς να κάνεις Fair Trade. Σου μένει μόνο η ιδεολογία, που μια χαρά είναι, αλλά δεν αρκεί. Η καλή θέληση από μόνη της δεν αρκεί».

Είναι όντως έτσι; Υπάρχουν Έλληνες παραγωγοί ή ελληνικοί συνεταιρισμοί που έχουν την καλή θέληση αλλά δυσκολεύονται στο επιχειρηματικό κομμάτι; Ή μήπως κάποιοι αρνούνται από ιδεολογία να γίνουν έμποροι; Σε επίπεδο ζήτησης, μπορεί να σκεφτεί κάποιος ότι αρκετοί Έλληνες των πόλεων έχουν πρόσβαση σε ποιοτικά προϊόντα από το χωριό τους χωρίς να μεσολαβεί κάποια εμπορική διαδικασία και γι' αυτό δεν τα ψάχνουν στην αγορά. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια, αυτά της κρίσης, έχουν ανοίξει αρκετά μαγαζάκια με βότανα, βιολογικά τοπικά προϊόντα και χειροποίητα. Δεν θα μπορούσαν αρκετά από αυτά να έχουν το σηματάκι Fair Trade, ώστε και να επωφεληθούν από την τεχνογνωσία των θεσμών όπως η Fair Trade Hellas και να βοηθηθούν σε επίπεδο δικτύωσης και εξωστρέφειας; Μίλησα λοιπόν με δύο παραγωγούς που έχουν δείξει ενδιαφέρον να πιστοποιηθούν όταν έρθει και στην Ελλάδα επίσημα το εγχώριο Fair Trade.

Άκουσα για το Δίκαιο Εμπόριο πριν από δύο χρόνια, όταν συμμετείχαμε σε ένα εγχείρημα κοινωνικού συνεταιρισμού και έκτοτε προσπαθώ να ενημερώνομαι. Νομίζω πως η οικογενειακή μας επιχείρηση ταιριάζει αρκετά με το μοντέλο του Δίκαιου Εμπορίου. Νιώθουμε μεγάλη ευθύνη που κατά κάποιο τρόπο ταΐζουμε τον κόσμο και για τον λόγο αυτό καλλιεργούμε μόνο βιολογικά, με τις δυσκολίες που έχει αυτό σε μια χώρα όπου δεν καλλιεργούν όλοι βιολογικά και που, όπως καταλαβαίνεις, πρέπει να εξασφαλίζεται και ένα οικονομικό αποτέλεσμα. Έχουμε ακόμα αναπτύξει μια σειρά κοινωνικών δράσεων όπως διοργάνωση εκθέσεων και σεμιναρίων, έχουμε το εργαστήριό μας ανοιχτό για το κοινό, ενώ πρόσφατα εγκαινιάσαμε και βοτανολόγιο με φυτά της φύσης μας. Αν λοιπόν αυτή μας η στάση πιστοποιηθεί και βάλουμε το σηματάκι Fair Trade στα προϊόντα μας, θα γίνουμε μέρος ενός δικτύου παραγωγών ανά τον κόσμο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να ανταλλάσσουμε διαφορετικές απόψεις πάνω στην καλλιέργεια και να μαθαίνουμε ποιες είναι οι ανάγκες της κάθε χώρας. Προς το παρόν εξάγουμε σε δύο ευρωπαϊκές χώρες και μάλιστα από τη μία ζητούν το προϊόν μας στην ατόφια του μορφή, πράγμα που δείχνει πως υπάρχει ζήτηση για πραγματικά παραδοσιακά προϊόντα.

Στο πλαίσιο της κοινωνικής συνεταιριστικής μας επιχείρησης καλύπτουμε όλες τις φάσεις της παραγωγής, από το χωράφι στη μεταποίηση κι από εκεί στις πωλήσεις, άρα δεν τίθεται θέμα μεσαζόντων. Θεωρούμε ότι ο καταναλωτής πρέπει να έχει άμεση σχέση με τον παραγωγό. Όλα μας τα προϊόντα είναι οικολογικά, αποκλείουμε τη χημική επεξεργασία και θέλουμε μέσα στο 2017 να αποκτήσουμε βιολογική πιστοποίηση. Είμαστε έξι μέλη, τέσσερις άντρες και δύο γυναίκες, που είμαστε ταυτόχρονα και εργαζόμενοι. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται αμεσοδημοκρατικά στην εβδομαδιαία μας συνέλευση. Συμμετέχουμε επίσης σε μια σειρά εγχειρημάτων και συλλογικοτήτων της περιοχής που ενστερνίζονται τις ίδιες αξίες. Για τους λόγους αυτούς, θεωρούμε πως είμαστε κοντά στο πνεύμα και τις αρχές του Fair Trade και θα μας ενδιέφερε η πιστοποίηση. Θα μας βοηθήσει σίγουρα στο κομμάτι της δικτύωσης με άλλες αγορές μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού. Αυτό που μένει να δούμε είναι πώς ο φορέας πιστοποίησης, που μάλλον θα είναι η Fair Trade Hellas, θα μας βοηθήσει να βελτιώσουμε την παραγωγή μας. Αυτό το σημείο πρέπει να το δούμε περισσότερο.

Περισσότερα από το VICE

Ο Long3 Συστήνεται Λίγο Πριν Κατέβει στην Πρωτεύουσα

Οι Οικοσεξουαλικοί Πιστεύουν ότι το να Κάνεις Σεξ με τη Γη θα Μπορούσε να τη Σώσει

Ένας Οδηγός Επιβίωσης για την Κρίση των 25 και Κάτι