Η Μέρα που Σταματήσαμε να Βρισκόμαστε (Τυπικά) σε Πόλεμο με την Αλβανία

28 Αυγούστου 1987. Είναι παραμονές της επίσκεψης στην Αθήνα, του τότε Αλβανού Υπουργού Εξωτερικών, Σωκράτη Πλάκα, όταν η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου αίρει το καθεστώς του εμπόλεμου με την Αλβανία με πράξη Υπουργικού Συμβουλίου, μετά από πρόταση του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών, Κάρολου Παπούλια. Μια πράξη που βελτιώνει θεαματικά το κλίμα ανάμεσα στις δυο χώρες, αλλά υψώνει τις εθνικιστικές φωνές και πυροδοτεί αντιδράσεις από πολλές οργανώσεις Βορειοηπειρωτών.

Το πρόβλημα είναι πως αυτή η απόφαση δεν επικυρώθηκε ποτέ από τη Βουλή, αλλά ούτε έχει διευκρινιστεί τι είδους νομική ισχύ μπορεί να έχει.

Οι Ιταλοί μπήκαν στην Αλβανία τον Απρίλιο του 1939, με αποτέλεσμα τάγματα του Βασιλικού Στρατού της χώρας να ενσωματωθούν στον Ιταλικό Στρατό και τη χώρα να γίνεται ιταλική αποικία. Η Αλβανία που μέχρι τότε βρισκόταν υπό καθεστώς μοναρχίας με τον Βασιλιά Ζώγου, ήταν μια περιοχή πλούσια σε χρώμιο και υδρογονάνθρακες, και οι Ιταλοί πίστευαν πως αν την κατακτήσουν θα έχουν τόσο πολιτικά, όσο και οικονομικά οφέλη.

Διαβάστε ακόμα: «Εγώ, ο Λάθρομετανάστης»

Το «εμπόλεμο» είναι ένα καθεστώς που κηρύχθηκε στην Αλβανία το 1939 όταν η κατοχική Βουλή που είχε δημιουργηθεί, αποφάσισε πως όποια χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιταλία θεωρείται εχθρική και για την Αλβανία. Το «εμπόλεμο» της Ελλάδας κηρύχθηκε με βασιλικό διάταγμα της 10ης Νοεμβρίου 1940, όταν η Ιταλία εισέβαλε στην Ελλάδα και μαζί της βρίσκονταν τάγματα του Αλβανικού Στρατού που είχαν ενσωματωθεί στον κατοχικό Ιταλικό Στρατό. Βάσει του αναγκαστικού νόμου «περί δικαιοπραξιών εχθρών και μεσεγγυήσεως εχθρικών περιουσιών», όσο η Αλβανία λειτουργούσε σαν ιταλικό προτεκτοράτο, ήταν εχθρός της Ελλάδας. Το Σεπτέμβριο του 1943, μπήκαν στην Αλβανία οι Ναζί και η χώρα άρχισε να διασπάται σε τρία μέτωπα. Από τη μια, το κίνημα τον βασιλόφρονων που ήθελε την επιστροφή του Βασιλιά Ζώγου. Από την άλλη, οι εθνικιστές του «Balli Kombetar» (που συνεργάστηκαν με τους ναζί), με σύνθημα τους το «Αλβανία για τους Αλβανούς, θάνατος στους προδότες κομμουνιστές» (όχι πολύ διαφορετικό από το σύνθημα αρκετών Αλβανών εθνικιστών σήμερα και με παρόμοια χαρακτηριστικά με συνθήματα των Ελλήνων χρυσαυγιτών). Το τρίτο μέτωπο ήταν αυτό των κομμουνιστών, παρτιζάνων αντιφασιστών, που είχε αρχίσει να δημιουργείται από το 1941 στη χώρα με τη βοήθεια Γιουγκοσλάβων κομμουνιστών. Ανάμεσά τους, μια από τις φυσιογνωμίες που θα κυριαρχούσε αργότερα, αυτή του Ενβέρ Χότζα. Το 1944, με την επικράτηση του κομμουνισμού, ο Ενβέρ Χότζα θέτοντας τις βάσεις του κομμουνιστικού κράτους στο Αντιφασιστικό Συνέδριο της Πρεμέτης ανακοίνωσε την ακύρωση όλων των αποφάσεων που είχαν πάρει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, τόσο αυτές του Βασιλιά Ζώγου, όσο και της Κατοχικής Φασιστικής Κυβέρνησης των Ιταλών και της Αλβανικής Ελίτ που είχε δημιουργηθεί. Συνεπώς, το εμπόλεμο με την Ελλάδα για την Αλβανία είχε λήξει όταν η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου αποφάσισε την άρση του.

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Μέχρι που το 1992, μετά την ολοκληρωτική πτώση του κομμουνισμού, η κυβέρνηση του Μπερίσα ακύρωσε με τη σειρά της τις αποφάσεις του καθεστώτος του Χότζα και φρόντισε να επαναφέρει αυτές της κυβέρνησης του Βασιλιά Ζώγου. Η άρση του, δεν πέρασε τυπικά ούτε από την ελληνική, ούτε από την αλβανική Βουλή.

Στην ουσία, λοιπόν, αυτό που αποκαλείται «εμπόλεμο» είναι ένα «λαστιχένιο σχοινί» που καταργείται, επαναφέρεται και τραβιέται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Χρησιμοποιείται τόσο ιστορικά όσο και προπαγανδιστικά από τις εθνικιστικές φωνές των δυο χωρών, με τους μεν να το επικαλούνται σαν αφορμή για τη Μεγάλη Αλβανία και τους δε για μια Μεγάλη Ελλάδα. Χρησιμοποιείται μικροπολιτικά με εθνικιστικές ατάκες για κινήσεις εντυπωσιασμού τόσο από Έλληνες πολιτικούς, όσο και από τους Αλβανούς ομολόγους τους, ενώ είναι ένα θέμα που κανείς δεν επιλέγει να ασχοληθεί ώστε να τελειώσει ολοκληρωτικά.

Το να καταργηθεί το εμπόλεμο ήταν μια κίνηση στρατηγικής σημασίας το 1987. Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, προβληματισμένη με το θέμα (ήδη από την εκλογή της το 1981), εκτίμησε πως η άρση του θα εμποδίσει τη μελλοντική ηγεσία της Αλβανίας να στραφεί προς τη Σοβιετική Ένωση, η οποία είχε ήδη εμπλακεί σε αντιπαραθέσεις με το Βελιγράδι για το Κόσοβο. Παράλληλα, εκκρεμούσαν ζητήματα που εγείρονται έως και σήμερα, όπως οι αλβανικές περιουσίες στην Ήπειρο και οι ελληνικές περιουσίες στην Αλβανία, οι οποίες επί κομμουνισμού παρέμεναν εθνικοποιημένες. Τι εγγυήσεις θα δίνονταν γι' αυτές τις περιουσίες τώρα που ο κομμουνισμός κατέρρεε και η πολιτική πραγματικότητα της Αλβανίας γινόταν ρευστή όσο ποτέ άλλοτε;

Διαβάστε ακόμα: Κάπως Έτσι Ήταν να Μεγαλώνεις σαν Αλβανάκι στην Ελλάδα του 1990

Επιπλέον η Αλβανία, γεωπολιτικά, πλουτοπαραγωγικά και επενδυτικά, είναι χρήσιμη ως σύμμαχος, κάτι που έπαιξε καθοριστικό ρόλο και στην αντιμετώπιση που είχε από τις μετέπειτα ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και από την Τουρκία, η οποία αποσκοπεί στο να αποκτήσει έναν σύμμαχο στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη. Και έχει ποντάρει στην Αλβανία γι' αυτό. Ήδη από την ελληνοαλβανική κρίση του '94, ο Ντεμιρέλ υποστήριζε την αντιπαράθεση του Σαλί Μπερίσα με την Ελλάδα διαβεβαιώνοντάς τον για την υποστήριξή του. Παραδόξως είναι μια χώρα που όλοι τη θέλουν για στρατηγικό εταίρο, αλλά παράλληλα την υποτιμούν και της φέρονται με αλαζονεία. Η επιρροή και η καθοδήγηση της Τουρκίας στη γείτονα χώρα είναι εμφανής σε ορισμένα ζητήματα, όπως η ακύρωση της συμφωνίας Αλβανίας-Ελλάδας για την οριοθέτηση χωρικών υδάτων το 2010. Η Τουρκία γνωρίζει καλά πώς να παίζει το χαρτί της χειραγώγησης των μουσουλμανικών μειονοτήτων, τόσο εδώ όσο και στην Αλβανία. Από την πλευρά της, η Ελλάδα παρά τις ψυχρές διπλωματικές σχέσεις που διατηρεί, υποστήριξε ένθερμα την υποψηφιότητα της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ποντάροντας τυπικά στην πολιτική τής ενσωμάτωσης και όχι αυτήν της απομόνωσης. Άλλωστε και οι δυο χώρες είναι κράτη-μέλη πολλών διεθνών οργανισμών, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και το ΝΑΤΟ. Το μόνο σίγουρο είναι πως σε αυτήν τη φάση, αλλά και στο παρελθόν, κανένας δεν θα ήθελε έναν συμμαχικό άξονα Τουρκίας-Αλβανίας στα Βαλκάνια, πόσο μάλλον η Ελλάδα. Μια κυβέρνηση που θα συνεργαζόταν με τον Ερντογάν, δεν θα μπορούσε να προσφέρει τίποτα καλό, ούτε στον λαό, ούτε στους γείτονές της. Η Αλβανία δε, δεν θα διακινδύνευε την ένταξή της στην Ευρώπη με μια φανερή συμμαχία με την Τουρκία.

Η Ελλάδα και η Αλβανία υπέγραψαν σύμφωνο Φιλίας, Συνεργασίας, Καλής Γειτονίας και Ασφάλειας τον Μάρτιο του 1996. Η αρχική ισχύς του Συμφώνου λήγει το 2018 και θα ανανεωθεί αυτόματα για μια πενταετία εφόσον δεν καταγγελθεί το 2017, είτε από την Ελλάδα είτε από την Αλβανία. Στην πραγματικότητα, όμως, ούτε οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, ούτε της Αλβανίας έχουν καταφέρει τόσα χρόνια να εξαφανίσουν πλήρως τις ανασφάλεια της «κρυφής ατζέντας». Μιας ανασφάλειας που πυροδοτεί εντάσεις ανευ σημασίας, κάθε τρεις και λίγο.

Αυτό δεν έχει εμποδίσει την ισχυρή παρουσία των αλβανικών κοινοτήτων στην Ελλάδα, ούτε και των αντίστοιχων ελληνικών στην Αλβανία. Οι δύο χώρες έχουν πιο πολλά κοινά απ' όσα φαντάζονται και η Αλβανία έχει μια πολύ πλούσια και θεαματική ιστορία που δύσκολα μπορεί να αποδείξει αφού δεν είναι καθόλου καθαρογραμμένη. Δεν είναι μόνο τα κοινά εδάφη που μοιράζονται, ούτε ο συνοριακός σταθμός της Κακαβιάς. Ιστορικά, πέρα από τον οθωμανικό ζυγό, Έλληνες και Αλβανοί έζησαν τις θηριωδίες των φασιστών και των ναζί, πολεμώντας τους με κάθε τρόπο. Η Αλβανία είναι ίσως η μόνη χώρα που δεν έχει επίσημα στατιστικά από τις καταστροφές των SS. Με πρόχειρες μετρήσεις κατά τη διάρκεια των μαχών και της γερμανικής εισβολής, περίπου 30.000 Αλβανοί σκοτώθηκαν, 200 χωριά καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν, ενώ 100.000 άνθρωποι έμειναν άστεγοι. Αυτά τουλάχιστον δίνει ο Οργανισμός Περίθαλψης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών που δημιουργήθηκε τότε.

Διαβάστε ακόμα: Φωτογραφίες της Σύγχρονης Αλβανίας, μιας Χώρας Όπου τα Όνειρα δεν Γίνονται Πραγματικότητα

Με την πάροδο των χρόνων, το κομμουνιστικό καθεστώς που ξεκίνησε πολλά υποσχόμενο διαμοιράζοντας κοινωνική δικαιοσύνη, μετατράπηκε σε μια καταπιεστική πραγματικότητα που χώριζε την Αλβανία στη νομεκλατούρα και μια κοινωνία φτωχών και ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Ελάχιστα πράγματα διασώθηκαν τα τελευταία χρόνια από τις βασικές αξίες του κομμουνισμού, όπως η δωρεάν παιδεία και η δωρεάν περίθαλψη. Έτσι, μια ολόκληρη γενιά Αλβανών που έζησε μέσα στην καταπίεση, μεγάλωσε με το όνειρο να μεταναστεύσει στην Ελλάδα ή στην Ιταλία. Πολύ πριν ανοίξουν τα σύνορα, είναι άγνωστο το πόσοι πνίγηκαν στην προσπάθειά τους να φύγουν με αυτοσχέδιες σχεδίες ή πόσοι έχασαν τη ζωή τους στα ελληνοαλβανικά βουνά περπατώντας, για να διεκδικήσουν μια καλύτερη ζωή.

Οι Αλβανοί ήταν η πρώτη μεταναστευτική ομάδα που ήρθε μαζικά στην Ελλάδα. Αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία, ρατσισμό και φόβο αλλά και με καλοσύνη και αλληλεγγύη. Σιγά-σιγά αφομοιώθηκαν στη χώρα, έγιναν συμμαθητές, φίλοι, γείτονες και συνάδελφοι των Ελλήνων. Σε πείσμα της δυσπιστίας των κυβερνήσεων, οι νέες γενιές σταμάτησαν να είναι δηλητηριασμένες από τον ρατσισμό, τον φανατισμό και την ξενοφοβία, δημιούργησαν οικογένειες και έδειξαν πως η συνύπαρξη είναι αναπόφευκτη ανάμεσα στους ανθρώπους.

Το πρόβλημα του εμπόλεμου είναι μονάχα θεσμικό και μονάχα των κυβερνήσεων. Όπως τα περισσότερα γραφειοκρατικά τερτίπια, μόνο σύγχυση μπορεί να προκαλέσει. Τυπικά είναι ένα πρόβλημα τόσο λεπτό και μπερδεμένο, που πρέπει να προσπαθήσεις πολύ για να μην πατήσεις κάποια εθνικιστική νάρκη άθελα σου. Το εμπόλεμο που η άρση του που δεν είναι επικυρωμένη από καμιά Βουλή, κατάφερε να αρθεί από τις συνειδήσεις των λαών που συνυπάρχουν και δημιουργούν δεσμούς, φιλίες, αναμνήσεις και ανθρώπινες πατρίδες χωρίς να ενδιαφέρονται για την γραφειοκρατία.

Περισσότερα από το VICE

Η Ικαριώτισσα που Αναγκάστηκε να Ζει στο Ίδιο Χωριό με τον Ρουφιάνο που την Κατέδωσε επί Χούντας

Πώς να Επιβιώσεις την Πρώτη Ώρα μιας Πυρηνικής Επίθεσης

Οι Φασίστες της Αμερικής Μιμούνται τη Χρυσή Αυγή