Στιγμιότυπα από την Εποχή του Ναζισμού και η Κοινοτοπία του Κακού

Κανένας από τη φυλή Λακότα στη φωτογραφία. Όλες οι φωτογραφίες είναι από την συλλογή του Daniel Lenchner. 

«Γνωρίζετε για τους Ινδιάνους Λακότα;» ρώτησε ο Daniel Lenchner, καθώς  μου έδινε μια ελαφρώς ξεθωριασμένη φωτογραφία από τις αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν μια σχολική φωτογραφία κάποιας τάξης, με τυπωμένη στο κάτω μέρος, την τοποθεσία όπου τραβήχτηκε: Λακότα, Βόρεια Ντακότα.

«Τώρα» με προκάλεσε ο Lenchner «μπορείτε να βρείτε έναν Ινδιάνο στη φωτογραφία;»

Έριξα μια ματιά στις σειρές των μαθητών, οι οποίοι ήταν όλοι λευκοί.

«Δεν πρόκειται να βρείτε» συνέχισε. «Τους ξεφορτωθήκαμε, ξέρετε. Δεν υπάρχουν πλέον Λακότα στη Λακότα. Μοιάζει με σχολική φωτογραφία αλλά μπορείς επίσης να δεις ότι πρόκειται για μια φωτογραφία που αποτυπώνει μια γενοκτονία».

Το θέμα της σιωπηρής απουσίας κυριαρχεί στη φωτογραφική συλλογή του Lenchner. Χτένισε τα παζάρια, πήγε σε δημοπρασίες περιουσιακών στοιχείων και όργωσε το διαδίκτυο. Ο Lenchner κατάφερε να συλλέξει πάνω από 500 φωτογραφίες των Ναζί, που τραβήχτηκαν από Ναζί και καταγράφουν την καθημερινότητα τους: τις οικογένειες τους, τις φιλίες τους και τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες τους.

Ως Εβραίος με προγόνους που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, αυτές οι ιδιαίτερες ματιές στην καθημερινότητα των διωκτών της οικογένειας του, τον φέρνουν πρόσωπο με πρόσωπο με αυτό που η πολιτική φιλόσοφος Hannah Arendt αποκάλεσε «κοινοτοπία του κακού».

Συνάντησα τον 68χρονο Lenchner, τον περασμένο μήνα, στο διαμέρισμα του στη Νέα Υόρκη για να δω τη συλλογή του και να συζητήσουμε τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτή.

VICE: Το εντυπωσιακό με πολλές από αυτές τις φωτογραφίες είναι ότι χωρίς τις στολές, πραγματικά δεν μπορείς να πεις ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι Ναζί. Μπορείτε; 

Daniel Lenchner: Ναι, αυτή είναι στην πραγματικότητα η θέση μου: Αυτοί οι άνθρωποι είναι συνηθισμένοι εμφανισιακά, αλλά η εμφάνιση εξαπατά. Υπάρχει αυτό το σύγχρονο φαινόμενο στις ειδήσεις, των ανθρώπων που τους παίρνουν συνέντευξη στη μέση του δρόμου και αφού έχουν ανακαλύψει ότι ο γείτονας τους είναι κατά συρροή δολοφόνος. Πάντοτε εκφράζουν έκπληξη, ότι δεν το είχαν καταλάβει κι ότι θα έπρεπε να το γνωρίζουν. Η υποβόσκουσα παραδοχή είναι ότι δεν θα μπορούσαν να γνωρίζουν. Αλλά εάν η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζεις, τότε δεν θα έπρεπε να είσαι έκπληκτος.

Κάποτε πήρα συνέντευξη από την εγγονή του αδελφού του Ναζιστή Χέρμαν Γκέρινγκ και τα οικογενειακά άλμπουμ της είναι γεμάτα με φωτογραφίες σαν κι αυτές. Μίλησε για το συναίσθημα της αγάπης που είναι τόσο εμφανές σε πολλές από αυτές τις σκηνές: πατεράδες κρατάνε τα παιδιά τους, σύζυγοι αγκαλιάζονται, φίλοι γελούν. Πως διαχειρίζεστε την παρουσία αυτού του τύπου των συναισθημάτων; 

Ναι, αυτοί οι άνθρωποι πήγαιναν σπίτι, στις συζύγους και τα παιδιά τους και ίσως τους τραγουδούσαν ωραία γερμανικά νανουρίσματα, αλλά έτσι δεν απαλλάσσονται. Ο Χίτλερ αγαπούσε τα σκυλιά και ήταν χορτοφάγος. Υπέροχα. Ωστόσο αυτό είναι άσχετο. Στο τέλος αυτά τα πράγματα συμβιβάζονται. Όχι ακριβώς συμβιβάζονται αλλά συνυπάρχουν. Το κακό και το όχι-κακό συνυπάρχουν σε έναν άνθρωπο. Αλλά στη [δίκη] Νυρεμβέργη, δεν ήρθε στο φως ότι ήταν καλοί με τις συζύγους τους επειδή δεν είχε σημασία.

Φαίνεται ότι ο άνδρας σε αυτή την εικόνα δεν ήταν και τόσο καλός σύζυγος. Το κείμενο στην πίσω πλευρά είναι γράμμα χωρισμού;

Ναι, είναι.

Μπορείτε να περιγράψετε τι βλέπουμε;

Λοιπόν, εδώ έχουμε το ωραίο επαγγελματικό πορτρέτο ενός Γερμανού αξιωματικού και στην πίσω πλευρά υπάρχει μήνυμα από μια γυναίκα, προφανώς την ερωμένη του. Γράφει ότι του επιστρέφει τη φωτογραφία επειδή της έφερε κακή τύχη. Είναι ένας πλέιμποι. Αναφέρεται στις «περιπλανήσεις του στη Βαϊμάρη» και κάνει αναφορά στη σύζυγό του.

Τι σας αρέσει σε αυτή τη φωτογραφία;

Είναι τόσο φυσιολογική, τόσο κοινότοπη. Ένας άνδρας κερατώνει τη σύζυγό του. Τίποτα το τόσο ασυνήθιστο εδώ. Είναι ένα συνηθισμένο παλιοτόμαρο. Αλλά  όταν φοράει τη στολή των Ναζί, ξαφνικά γίνεται ένα ιδιαίτερο είδος παλιοτόμαρου.

Σε αυτή την περίπτωση, η ιστορία βρίσκεται πάνω στην ίδια τη φωτογραφία, αλλά στις περισσότερες από αυτές τις φωτογραφίες υπάρχει πολύ μικρό κείμενο. Πόσα από αυτά που βλέπετε προέρχεται από τις ίδιες τις φωτογραφίες και πόσα από τη δική σας προβολή;
Αυτή η ερώτηση είναι δύσκολο να απαντηθεί. Δεν είναι; Αφήστε με να σας δείξω κάτι που κινείται γύρω από αυτό. Αυτή είναι μια από τις πιο εκπληκτικές φωτογραφίες που έχω ποτέ αγοράσει και δεν υπάρχει απολύτως τίποτα στην πίσω πλευρά της. Ρίξτε μια ματιά και πείτε μου τι βλέπετε.

Βλέπω μια σφαγή.  

Ναι, μια μικρή σφαγή με -αυτό που πιστεύω ότι είναι- βιασμό. Σίγουρα αυτή είναι μια γυναίκα που φοράει τη μπάμπουσκα της (μαντίλι). Είναι ξαπλωμένη πάνω σε αυτό το τραπέζι με τα πόδια ανοιχτά και κάτω από το κεφάλι της έχουν βάλει λίγα άχυρα. Πιστεύω ότι όλοι είναι νεκροί εδώ: σώματα, σώματα, σώματα. Και οι Γερμανοί έχουν τελειώσει τώρα. Κατευθύνονται προς εκείνο το μέρος που μοιάζει με μικρό σιδηροδρομικό σταθμό. Έχουν γυρίσει όλοι τις πλάτες τους [στη σφαγή]. «Κάναμε τη δουλειά μας και τώρα φεύγουμε».

Αυτό που ίσως είναι το πιο ενοχλητικό από όλα είναι αυτή η λεπτομέρεια του άχυρου κάτω από το κεφάλι της γυναίκας. Μοιάζει με προσπάθεια να την κάνουν να νιώθει πιο άνετα καθώς την βιάζουν και την σκοτώνουν. Μοιάζει με αναγνώριση της ανθρώπινης φύσης της.

Επίσης, φαίνεται ότι αυτός εδώ ο νεκρός άνδρας έχει το χέρι του γύρω από αυτό το άτομο, σε μια προστατευτική στάση.

Σαν να μπορούσε να τους προστατεύσει από τις σφαίρες.

Όπως είπα, δεν υπάρχει τίποτα πίσω από αυτή τη φωτογραφία αλλά η ιστορία είναι πολύ ξεκάθαρη.

Και επίσης, είναι πολύ δύσκολο να μην κάνει κάποιος προβολή, δεν είναι; Όλο αυτό δεν διαφέρει και πολύ από το είδος της πολεμικής φωτογραφίας με το οποίο είμαστε όλοι εξοικειωμένοι…

Σωστά, αυτό θα μπορούσε να έχει τραβηχτεί από τον Robert Capa.

Η σύνθεση είναι εξαιρετική και η εστίαση είναι ευκρινής.

Σωστά. Ένα πράγμα που μπορούμε να πούμε για τους Ναζί είναι ότι πήγαν στον πόλεμο με καλές φωτογραφικές μηχανές. Δεν πήγαν με καταραμένες instamatic μηχανές. Πήγαν με Leicas: καλές μηχανές με καλούς φακούς. Μπορείς να δεις τον αριθμό στο τρένο. Μπορείς να δεις τα φύλλα του χορταριού. Μπορείς να δεις τα μάτια του νεκρού άνδρα.

Μοιάζει να είναι του Robert Capa, όπως λέτε, αλλά-και αυτό έχει να κάνει με την προβολή-γνωρίζοντας ποιος έβγαλε αυτή τη φωτογραφία της αποδίδει μια οικειότητα που είναι πέρα από τη φωτοειδησεογραφία. Ο φωτογράφος είναι κομμάτι της φωτογραφίας. Αυτό σχεδόν της δίνει την ποιότητα ενός οικογενειακού στιγμιότυπου, εκτός από το ότι αντί όλοι να στέκονται και να χαμογελούν, είναι νεκροί.

Και στη συνέχεια, η ερώτηση που ποτέ δεν θα απαντήσεις: γιατί τράβηξαν αυτή τη φωτογραφία;

Γιατί νομίζετε;
Μερικές φορές αναρωτιέσαι ‘είναι περήφανοι;’ Ποιος ξέρει. Για αυτό δεν έχω καμία απάντηση.

Λοιπόν, σίγουρα δεν την τράβηξαν προς όφελος σας. Υπάρχει κάτι βαθιά ανατρεπτικό στο ότι αυτό κατέληξε στα χέρια σας. Εννοώ ότι ο φωτογράφος δεν θα μπορούσε ποτέ να είχε φανταστεί την ύπαρξη σας.

Όχι. Αλλά για ποιον προοριζόταν; Τον ανώτερο του αξιωματικό, τους φίλους του, τη σύζυγό του, τα παιδιά του;

Είναι ενοχλητικό να βλέπεις αυτή τη φωτογραφία στην ίδια συλλογή με αυτήν εδώ. Αυτή η φωτογραφία πραγματικά φαίνεται χαρούμενη: ένα πλήθος ανθρώπων που γελούν με κάτι εκτός κάδρου. 

Εκτός…κοιτάξτε εκεί. Βλέπετε τη σβάστικα; Ξαφνικά η φωτογραφία γίνεται μοχθηρή. Με τι γελάνε; Δεν θα μάθουμε ποτέ. Και πραγματικά πεθαίνουν στα γέλια. Είναι υπέροχο. Έχουμε διαφορετικά είδη τρόπου με τον οποίο γελούν αυτοί οι άνθρωποι. Μερικοί καλύπτουν το πρόσωπο τους και κάποιοι λυγίζουν τη μέση, άλλοι κρατάνε το στομάχι τους και εδώ αυτός γέρνει προς τα πίσω, εκείνη καλύπτει το στόμα της και δείχνει κάτι για να τραβήξει την προσοχή του φίλου της.

Θα πρέπει να ήσασταν προετοιμασμένος ότι δείτε τη σβάστικα. Μου πήρε ένα δευτερόλεπτο.

Ναι, αυτό είναι απολύτως αληθινό. Είμαι τόσο ευαίσθητος που περιστασιακά βλέπω σβάστικες εκεί που δεν υπάρχουν.

Τι βλέπετε όταν κοιτάτε τους σύγχρονους Γερμανούς;

Λοιπόν, έζησα στη Γερμανία πέντε χρόνια ως εκπαιδευτής κολλεγίου για τους Αμερικανούς στρατιώτες. Δίδαξα συγκριτική λογοτεχνία. Αυτό έγινε στα μέσα της δεκαετίας του ’70, οπότε πολλοί άνθρωποι που συναντούσα στο δρόμο είχαν ζήσει την εποχή του ναζισμού. Ήταν λίγο περίεργο, το λιγότερο που μπορώ να πω. Μπαίνεις σε ένα γερμανικό τρένο και δεν μπορείς παρά να σκεφθείς τα βαγόνια για ζώα ασφυκτικά γεμάτα με ανθρώπινα όντα. Αλλά επίσης εντυπωσιάζεσαι από όλα τα καλά πράγματα. Ο χώρος είναι καθαρός και τα τρένα λειτουργούν με ακρίβεια και οι άνθρωποι είναι ειλικρινείς.

Με ποιους τρόπους ήταν ειλικρινείς;

Στον αυτοκινητόδρομο, για παράδειγμα, όλες οι τουαλέτες είχαν πιατάκια όπου μπορούσες να αφήσεις φιλοδώρημα για τον άνθρωπο που καθάριζε. Και μπαίνεις στην τουαλέτα και το πιατάκι είναι γεμάτο χρήματα. Κάντο αυτό στο δρόμο ταχείας κυκλοφορίας στο Νιου Τζέρσεϊ και δεν μείνει εκεί πάνω από τρία λεπτά. Θα έκλεβαν τα χρήματα και το πιατάκι επίσης. Αλλά στη Γερμανία όχι μόνο δεν κλέβουν τα χρήματα, αλλά βάζουν και επιπλέον. Το βλέπεις αυτό και σκέφτεσαι ‘Είναι αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι για το Ολοκαύτωμα; Πώς γίνεται αυτό;’. Ακόμα και μερικοί από εκείνους τους ανθρώπους θα πρέπει να ήταν ειλικρινείς. Θα πρέπει να ήταν ειλικρινείς με την εξής στενή έννοια: τοποθετούσαν χρήματα στο πιατάκι πηγαίνοντας να χτίσουν το στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Η οικογένεια Lenchner στο Λοτζ της Πολωνίας το 1935. Μόνο ο πατέρας του Daniel Lenchner (πίσω σειρά, δεύτερος από τα δεξιά) επέζησε από τον πόλεμο.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.