Οι Φεμινιστρίες Απολαμβάνουν το Πορνό;

Δεν θυμάμαι την πρώτη φορά που είδα τσόντα - πρέπει να πήγαινα πάντως δημοτικό. Την πέτυχα ένα βράδυ στη τηλεόραση και ήταν η πρώτη φορά που είδα ανθρώπους να κάνουν σεξ. Μου φάνηκε βίαιο και αποστειρωμένο. Μετά μεγάλωσα, εκανα σεξ και ευτυχώς είδα από πρώτο χέρι ότι ήταν αρκετά διαφορετικό από τις τσόντες. Πού και πού πετύχαινα καμιά τσόντα, ωστόσο δεν μου άρεσε ποτέ ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονταν οι γυναίκες: ξυρισμένες, παθητικές και σε κάθε περίπτωση υποταγμένες. Κι έτσι σταμάτησα να βλέπω mainstream ετεροσεξουαλική πορνογραφία διότι είμαι φεμινίστρια και υποστηρίζω τις αξίες του φεμινισμού και στο μυαλό μου αυτά τα δύο δεν γίνεται να συνυπάρξουν.

Διότι, ενώ ο φεμινισμός έχει πολλές μορφές, το πιο σημαντικό που ίσως μπορούμε να πούμε, όπως μου είπε μία φίλη, είναι ότι αποτελεί πρωτίστως πολιτική στάση: από την φύση του αποσκοπεί στην ανατροπή των ανισοτήτων και των υπαρχουσών σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα. «Ο φεμινισμός είναι άρρηκτα συνυφασμένος με την πολιτική δράση. Δεν σου λέει μόνο ότι το τάδε πρέπει να αλλάξει, σου δίνει προτάσεις για το πώς», μου είπε προχθές στο τηλέφωνο.

Πολλές από τις φίλες μου, που όμως δηλώνουν φεμινίστριες, εξακολουθούν να βλέπουν τσόντες. OΚ, σε αντίθεση με τον περισσότερο κόσμο, σε συζητήσεις καταλαβαίνω ότι εκείνες προβληματίζονται που τις «φτιάχνουν». Θεωρούν ξεκάθαρα ότι η πορνογραφία, η οποία αντιμετωπίζει το γυναικείο σώμα σαν αντικείμενο και την γυναικεία σεξουαλική κακοποίηση σαν κάτι το συναρπαστικό, ενισχύει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τα φύλα. Όσο αντιφατικό κι αν είναι όμως, εκείνες δεν σταματούν να βλέπουν πορνό.

Έχοντας αυτά κατά νου, άρχισα να προβληματίζομαι: είναι δυνατόν να δηλώνεις φεμινίστρια και να σου αρέσει το πορνό, όταν ολόκληρη η βιομηχανία η οποία τις παράγει, προωθεί -τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το mainstream heterosexual porn- τον κυρίαρχο στερεοτυπικό λόγο για τους ρόλους των φύλων;

Για κάποιες φεμινίστριες, η πορνογραφία οδηγεί στην σεξουαλική απελευθέρωση κι αποτελεί μέσο ενδυνάμωσης και όσες γυναίκες δεν το συνειδητοποιούν αυτό, σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, υποφέρουν από έναν ακραίο συντηρητισμό.

Η Κατερίνα Σαρικάκη, καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνιών στο Ινστιτούτο Επικοινωνιακών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Βιέννης, η οποία έχει ασχοληθεί εκτενώς με την σχέση της βιομηχανίας του σεξ, της τεχνολογίας και των μέσων επικοινωνίας, όμως υποστηρίζει ότι η πορνογραφία δεν είναι όσο «αθώα» νομίζουμε και ότι, «το ζήτημα της κατανάλωσης της δεν είναι ούτε απλό, ούτε αγνό».

Η Σαρικάκη μου εξηγεί ότι η πορνογραφία σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τα γούστα μας και την σεξουαλική μας συμπεριφορά -δηλαδή το τι μας άρεσει στο κρεβάτι- κι εκτός από αυτό «μας εκπαιδεύει» στο τι είναι η σεξουαλική έκφραση και πώς γίνεται. «Δεν μας υπαγορεύει το πώς ακριβώς θα σκεφτούμε για το σεξ», μου λέει, «αλλά μας λέει για ποια πράγματα θα σκεφτούμε». Το πιο σημαντικό όμως, λέει η Σαρικάκη, είναι ότι το περιερχόμενο της πορνογραφίας, καθορίζεται από αξίες κέρδους. Όπως οι διαφημίσεις επηρεάζουν τις επιλογές μας και τις επιθυμίες μας, έτσι κι η πορνογραφία είναι ένα πολιτισμικό προϊόν, το οποίο εμπεριέχει μηνύματα» και άρα καταλαβαίνουμε ότι κατά κάποιον τρόπο, όχι μόνο δεν μας απελευθερώνει αλλά αντιθέτως, «περιορίζει το πεδίο των επιλογών μας».

«Φτάνει να αναλογιστούμε την εμμονή μας με το brazilian», λέει. «To brazilian αφορά ξεκάθαρα στο πώς οι γυναίκες παρουσιάζουν το ίδιο τους το φύλο. Όταν μία ολόκληρη βιομηχανία ασχολείται με το πώς πρέπει να είσαι, δεν ξέρω κατά πόσον η επιλογή του πώς τελικά είσαι είναι "ελεύθερη". Στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να ξέρουμε με σιγουριά πού ξεκινάει και πού σταματά το βιολογικό μας ένστικτο και πού ξεκινάει και πού σταματά η κοινωνική επιρροή».

«Μπορεί μια φεμινίστρια να απολαμβάνει τέτοιο περιεχόμενο;», τη ρωτώ.

«Εδώ, έρχεται σε αντιπαράθεση η προσωπική ευχαρίστηση -πάνω στην οποία βασίζεται ολόκληρο το σύστημα της πορνογραφικής βιομηχανίας- με το συλλογικό καλό. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε, ότι δεν υπάρχει ατομικός φεμινισμός - ο φεμινισμός αφορά πάντοτε στο σύνολο της κοινωνίας. Για μένα ο φεμινισμός σημαίνει να μπορεί κανείς να ζει ισότιμα, με σεβασμό και χωρίς ηθικούς και πολιτισμικούς περιορισμούς εξαιτίας του φύλου του.

Σήμερα, πολλοί από εμάς έχουμε την τάση να μιλάμε για την πορνογραφία σαν να είναι κάτι που μας απελευθερώνει. Ως, φεμινίστριες, εκτός από το μήνυμα που περνούν αυτά τα βίντεο, πρέπει να μας απασχολούν και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες κατασκευάστηκαν τα εν λόγω βίντεο. Είναι πολύ δύσκολο να ισχυριστείς ότι τα μηνύματα και οι εικόνες που παίρνουμε είναι "ελεύθερες" και ότι "απελευθερώνουν", όταν οι ίδιοι οι συντελεστές, δηλαδή οι άνθρωποι που παίρνουν μέρος στα βίντεο, σε πολλές περιπτώσεις, το κάνουν υπό συνθήκες ανελευθερίας. Δεν πρέπει κανείς να ξεχωρίζει τις συνθήκες παραγωγής από την κατανάλωση των εν λόγω βίντεο».

«Επιπλέον, η πορνογραφία δεν σταματάει στην πορνογραφία», μου λέει κλείνοντας την συζήτησή μας. «Η πορνογραφία, έχει εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας, και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι γυναίκες. Είναι τουλάχιστον αφελές να πούμε ότι, όταν κλείνουμε την ταινία ή το κομπιούτερ, όπου μία γυναίκα παρουσιάζεται τάχα να απολαμβάνει τον πόνο, τον εξευτελισμό ή την ταπείνωση, δεν επηρεάζεται και ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον συνάνθρωπο».

Υπάρχει όμως κι ένα σπάνιο είδος πορνογραφίας, τo λεγόμενo feminist porn, το οποίο προσεγγίζει το πορνό διαφορετικά. Κάποιες φεμινίστριες -δημιουργοί αλλά και πορνοστάρ- θέλοντας να ανατρέψουν την εικόνα με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο μέσος θεατής όταν βλέπει πορνό (δηλαδή το δύπολο θύτης-θύμα) δημιούργησαν ένα διαφορετικό είδος τσόντας το οποίο απεικονίζει πραγματικές γυναίκες, και βλέπει το σεξ μέσα από την ματιά της γυναίκας. Στόχος του φεμινιστικού πορνό «είναι να είναι αυθεντικό», να αναδείξει την γυναικεία σεξουαλικότητα και να προωθήσει την ισότητα σε ό,τι αφορά την ευχαρίστηση στο σεξ, αλλά και να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτό το κάνουν διότι το επέλεξαν ελεύθερα. Ωστόσο, η Σαρικάκη μου εξηγεί ότι το φεμινιστικό πορνό είναι δύσκολα βιώσιμο και δύσκολα προσβάσιμο, και δεν είναι ο κανόνας της πορνογραφίας με τον οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο μέσος θεατής όταν ανοίξει το κανάλι ή ιnternet portal.

Η Λίζα Τσαλίκη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μία από τις βασικές ερευνήτριες του The Greek Porn Project, μου δίνει μία άλλη διάσταση στο θέμα. Εξηγεί ότι πίσω από τον φόβο για τις βλαβερές επιπτώσεις της πορνογραφίας -όπως π.χ. η ανησυχία για τη δημιουργία στερεοτυπικών συμπεριφορών, γυναίκα παθητική, άνδρας ενεργός- κρύβονται ανησυχίες για τη διάβρωση των ηθών, π.χ. ο φόβος για την σεξουαλική αφύπνιση των γυναικών.

«Η κυρίαρχη άποψη για την πορνογραφία προέρχεται από την λεγόμενη "Σχολή των Επιδράσεων" η οποία χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα. Η σχολή αυτή υποστηρίζει ότι τα μέσα/τεχνολογία -και το περιεχόμενο τους- δρουν σχεδόν πάντοτε με αρνητικό και βλαβερό τρόπο στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Πίσω από την εν λόγω προσέγγιση όμως, κρύβεται μία σειρά (ελιτίστικών) ανησυχιών, σχετικά με τις επιπτώσεις της εύκολης πρόσβασης 'ευάλωτων' κοινωνικών ομάδων, σε κάποιο 'κακό/ακατάλληλο' (για αυτές) υλικό, το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν μη προσβάσιμο».

«Να εξηγήσω: Σε μια εποχή που η αποδεκτή σεξουαλικότητα ήταν η ετεροκανονιστική, η πορνογραφία έρχεται να προκαλέσει ερωτική και σεξουαλική διέγερση και πόθο», τονίζει η Λίζα Τσαλίκη. «Σκεφτείτε ότι "πορνογραφικό" θεωρούνταν εκείνη την εποχή ακόμα και το ρομαντικό μυθιστόρημα που κατανάλωναν γυναίκες, διότι θα τους "έβαζε ιδέες" στο μυαλό και θα τους προκαλούσε ερωτική διέγερση. Και ποιος δεχόταν τότε ότι υπήρχε σεξουαλική ευχαρίστηση για τις γυναίκες, όταν ακόμα και οι επιστήμονες αποφαίνονταν ότι οι γυναίκες δεν είχαν ανάγκη να νιώθουν ευχαρίστηση, και ότι ήταν στο ίδιο επίπεδο με τους "άγριους", τους "νέγρους", και τα παιδια; Η πορνογραφία λοιπόν, θα τις εξωθούσε σε εξωσυζυγικές σχέσεις, στο να αναζητήσουν αντισύλληψη και ίσως και στο διαζύγιο, και τότε αμάν, αμάν πάει η κοινωνία, διαλύθηκε….»

«Δυστυχώς, ακόμα και οι πιο ριζοσπαστικές φεμινιστικές προσεγγίσεις συμπλέουν με τη σχολή των επιδράσεων», υποστηρίζει η Τσαλίκη, «και με αυτόν τον τρόπο "χανουν" την μεγαλύτερη εικόνα και επιμένουν να βλέπουν την πορνογραφία ως κάτι ανήθικο, διαβρωτικό και επιβλαβές. Από τη δουλειά μας στο "The Greek Porn Project", (με την Δέσποινα Χρονάκη και τον Σταμάτη Πουλακιδάκο)», μου λέει κλείνοντας, «προκύπτει εμφανώς ότι τα ακροατήρια της πορνογραφίας κατανοούν με σαφήνεια τις συμβάσεις της mainstream ετεροφυλοφυλικής πορνογραφίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υιοθετούν και την οποιαδήποτε συμπεριφορά άκριτα. Δηλαδή, είναι άλλο να βλέπεις κάτι (την αναπαράσταση) κι άλλο να έχεις μια φαντασίωση, την οποία "επιτελείς" μέσα π.χ. από ένα παιχνίδι ρόλων. Αυτό δε σημαίνει ότι τα ακροατήρια της πορνογραφίας υιοθετούν και τις, κατεξοχήν, στερεοτυπικές εμφανισεις και συμπεριφορές που βλέπουμε στη mainstream πορνογραφία».

Τελικά οι τσόντες απεικονίζουν έναν φαντασιακό, sexual paradise; Ή μας παγιδεύουν σε πρότυπα στερεοτυπικών σεξουαλικών συμπεριφορών, ενώ εμείς νομίζουμε ότι μας απελευθερώνουν;

Δεν είμαι σίγουρη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο κόσμος θα συνεχίσει να βλέπει και να καταναλώνει πορνό και ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν θα μπούμε ποτέ στην διαδικασία να αναρωτηθούμε από πού προέρχεται και κάτω από ποιες συνθήκες κατασκεύαστηκε -όπως δεν μπαίνουμε στην διαδικασία να αγοράσουμε fair trade coffee ή να αναρωτηθούμε ποιοι έπλεξαν τα πουλόβερ μας.

Αν είμαι ό,τι καναλώνω όμως, προσωπικά προτιμώ να καταναλώνω feminist πορνό -όχι για ηθικούς λόγους, αλλά διότι θεωρώ ότι η mainstream heterosexual πορνογραφία πλέον δεν έχει να μου προσφέρει τίποτε. Αντιθέτως υποβαθμίζει την σεξουαλική εμπειρία, μετατρέποντάς τη σε μία βαρετή, μονοδιάστη, μηχανική, κουτή συναλλαγή, σκοτώνοντας την φαντασία και τον πλουραλισμό.

Σε κάθε περίπτωση, σίγουρα έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δώσουμε σημασία στο ανθρώπινο σώμα που ξαπλώνει δίπλα μας, παρά στην οθόνη που αναβοσβήνει απέναντί μας.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.