Η Οπιο-Οικονομία του Αφγανιστάν Πάει Καλύτερα Από Ποτέ

Παρά τα δισεκατομμύρια που ξοδεύονται στις προσπάθειες εξάλειψης της, η συγκομιδή οπίου στο Αφγανιστάν αναμένεται να σπάσει όλα τα ρεκόρ φέτος μια και πρόκειται για μία από τις κύριες γεωργικές δραστηριότητες της χώρας και το πιο επικερδές εξαγώγιμο προϊον της, εν μέσω μια αβέβαιης πολιτικής και στρατιωτικής κατάστασης.

Το Αφγανιστάν παρήγαγε περίπου 6.062 τόνους οπίου το 2013, αυξάνοντας την παραγωγή του για τρίτη συνεχόμενη χρονιά και 36% από πέρυσι.

Η αύξηση έρχεται μετά μια βραχύβια πτώση στην παραγωγή, καθώς διεθνείς και Αφγανοί αξιωματούχοι επιχείρησαν να εξαλείψουν την καλλιέργεια του ευαίσθητου φυτού, που παράγει το βασικό συστατικό της ηρωίνης.

Κι ενώ οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις ετοιμάζονται να φύγουν μέχρι το τέλος της χρονιάς, ακολουθούμενες πιθανώς από δισεκατομμύρια δολάρια αναπτυξιακής βοήθειας, η άνθιση του παράνομου εμπορίου του Αφγανιστάν αποτελεί μια αντανάκλαση πολλών μελλοντικών αβεβαιοτήτων. Η χώρα αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα ανεργίας, μια εύθραυστη ασφάλεια και υπάρχει ο φόβος ότι η πρόοδος που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια θα υποχωρήσει.

Η οικονομία που βασίζεται στο όπιο, στο Αφγανιστάν μόνο καλό δεν κάνει στον αυξανόμενο πληθυσμό των τοξικομανών –σύμφωνα με τον ΟΗΕ είναι περίπου 1,5 εκατομμύριο- και όπως κάθε είδους παράνομο εμπόριο, είναι ευάλωτη στη βία και την κατάχρηση.

Όμως αυτό μπορεί να μην είναι και τόσο κακό για την οικονομική και την πολιτική σταθερότητα της χώρας, μια και τα πράγματα στο Αφγανιστάν μπορεί να είναι χειρότερα χωρίς αυτή.

Καταρχάς το όπιο απασχολεί πολλούς ανθρώπους. Και τουλάχιστον μέχρι το τέλος της εποχής συγκομιδής, τους κρατάει απασχολημένους και δεν έχουν χρόνο να αναμειχθούν στην εξέγερση.

«Η εναλλακτική λύση αυτή τη στιγμή, θα ήταν τεράστια πολιτική αστάθεια και τεράστια ανεργία»

«Δεν υπάρχει νόμιμη οικονομία στο Αφγανιστάν που να μπορεί να έχει ανάλογα κέρδη και να απασχολήσει τόσους ανθρώπους όπως αυτή του οπίου» είπε στο VICE News, η Vanda Felbab-Brown, συνεργάτιδα στο Brookings Institute και ειδική στις προσπάθειες που γίνονται στο Αφγανιστάν για τον περιορισμό των ναρκωτικών.

Το όπιο είναι κερδοφόρο και απασχολεί πολύ εργατικό δυναμικό, ένας σημαντικός συνδυασμός σε μια χώρα όπου κάθε χρόνο εισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία 400.000 άνθρωποι. Κι όπως εξήγησε η Felbab-Brown, εάν τα 806 τετραγωνικά μίλια που καλλιέργησαν πέρυσι με όπιο οι Αφγανοί είχαν καλλιεργηθεί με σιτηρά, τότε θα είχε απασχοληθεί περίπου το 20% των ανθρώπων που εργάζονται αυτή τη στιγμή στα χωράφια οπίου.

«Αυτό που πραγματικά πρέπει να αναρωτηθούμε είναι, εάν είναι τόσο κακό να έχουμε αυτή την παράνομη οικονομία. Πιθανώς είναι κακό, αλλά είναι χειρότερο από την εναλλακτική; Η εναλλακτική λύση αυτή τη στιγμή θα ήταν τεράστια πολιτική αστάθεια και τεράστια ανεργία» είπε. «Οπότε ναι, δεν είναι επιθυμητό το ότι υπάρχει μια σημαντική παράνομη οικονομία που αποτελεί τόσο μεγάλο μέρος του ΑΕΠ της χώρας, αλλά απλώς δεν υπάρχει τρόπος για να ξεφύγουμε από αυτό».

Φωτογραφία μέσω ISAF

Είναι καλύτερη μια παράνομη οικονομία από το να μην υπάρχει καθόλου οικονομία;

Αλλά αν και η οπιο-οικονομία είναι παράνομη και γεμάτη με πιθανότητες για πρόκληση βίας και καταστροφικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, δεν παύει να είναι οικονομία και μάλιστα ακμάζουσα.

Το 2013, το Αφγανιστάν παρήγαγε το 75% της παγκόσμιας ποσότητας ηρωίνης και από ότι φαίνεται φέτος βρίσκεται σε καλό δρόμο για να παράγει το 90%. Επίσης η χώρα είναι ένας από τους κορυφαίους εξαγωγείς κάνναβης-κυρίως χασίς-παγκοσμίως.

«Υπάρχει ένας τομέας, η καλλιέργεια παπαρούνας, που προσφέρει απασχόληση σε περισσότερες από 200.000 οικογένειες στο Αφγανιστάν και αυτό ετησίως αντιστοιχεί σε 73 εκατομμύρια εργατοώρες. Αυτοί οι αριθμοί για τους οποίους μιλάμε είναι πολύ μεγάλοι» είπε στο VICE News η Ashita Mittal, αναπληρώτρια διευθύντρια στο Γραφείο του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα στην Καμπούλ.

«Αυτή τη στιγμή, η καλλιέργεια οπίου παράγει περισσότερο χρήμα από οτιδήποτε άλλο για τους Αφγανούς αγρότες, οπότε θα είναι πολύ δύσκολο να σταματήσει»

Στις αρχές του 2000, το εμπόριο αξίας 18 δις δολαρίων αντιστοιχούσε με το 50% του αφγανικού ΑΕΠ, σημείωσε, και πέρυσι μειώθηκε στο 15%. Αλλά το Αφγανιστάν, το οποίο οι κινδυνολόγοι αποκαλούν ‘ναρκωκράτος’ εδώ και χρόνια, δεν διαθέτει την αποφασιστικότητα να αρνηθεί τέτοιου τύπου κέρδη, παρά τα ογκώδη οικονομικά κίνητρα που δίνονται για να το κάνει, συμπεριλαμβανομένων περίπου 7,5 δις δολαρίων μόνο από τις ΗΠΑ.

«Οι ΗΠΑ έχουν επενδύσει τρεις φορές περισσότερα χρήματα για την καταπολέμηση των ναρκωτικών στο Αφγανιστάν από ότι στην Κολομβία. Ωστόσο αυτό που είναι διαφορετικό στην Κολομβία είναι η πολιτική βούληση που έχει εκφραστεί από τα κυβερνητικά κόμματα» είπε η Mittal. «Δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα, εκτός κι αν υπάρχει ισχυρή δέσμευση από την ηγεσία. Ίσως η νέα κυβέρνηση να αποτελεί και μια ευκαιρία να μπει το θέμα στην πολιτική ατζέντα».

Τα έσοδα από το εμπόριο οπίου, πρόσθεσε, δεν βοηθούν οικονομικά τους πλέον εξαθλιωμένους της χώρας. Αν και υπάρχει διάχυση του πλούτου προς τα κάτω, κατά κάποιο τρόπο, οι φτωχοί αγρότες που αποτελούν την πλειοψηφία εκείνων που μαζεύουν τα λευκά και ροζ άνθη παπαρούνας δεν είναι εκείνοι που καρπώνονται τα έσοδα.

Οι ντόπιοι πολέμαρχοι και οι Ταλιμπάν συχνά είναι ανακατεμένοι στο εμπόριο. Όμως εκείνοι που δεν θέλουν σε καμία περίπτωση να δουν την καλλιέργεια οπίου να σταματάει είναι μέλη της πλούσιας ελίτ που έχουν στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση της χώρας.

«Το Αφγανιστάν είναι μια πολύ διεφθαρμένη χώρα. Όλοι το γνωρίζουμε αυτό. Είναι μια ευκαιρία όταν υπάρχει αδύναμη διακυβέρνηση, όταν υπάρχει ανασφάλεια και όπου υπάρχει κουλτούρα ατιμωρησίας» είπε η Mittal. «Η καλλιέργεια αυτού του επιπέδου δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη γνώση διαφόρων παραγόντων, από πάνω προς τα κάτω. Εξάλλου, δεν πρόκειται για αόρατη καλλιέργεια. Μπορείς να δεις που αναπτύσσεται και αυτό ακριβώς δείχνει ότι βρίσκεται υπό τη φροντίδα κάποιου».

Εν τέλει, είναι τόσα πολλά τα χρήματα που μπορούν να αποκομιστούν από το όπιο για να προχωρήσει πραγματικά η υλοποίηση των μέτρων για την εξάλειψη του εμπορίου. Τουλάχιστον μέχρι να υπάρξουν καλύτερες οικονομικές ευκαιρίες, κάτι που μπορεί να πάρει δεκαετίες.

«Είναι απλά θέμα οικονομικό: η καλλιέργεια παπαρούνας  είναι η πιο κερδοφόρα γεωργική δραστηριότητα στη χώρα όπου η βιομηχανία είναι κυρίως γεωργική» είπε στο VICE News ο Graeme Smith, ανώτερος αναλυτής στο International Crisis Group, με έδρα την Καμπούλ. «Αυτή τη στιγμή, η καλλιέργεια οπίου παράγει περισσότερο χρήμα από οτιδήποτε άλλο για τους Αφγανούς αγρότες, οπότε θα είναι πολύ δύσκολο να σταματήσει. Είναι γεγονός ότι το Αφγανιστάν θα συνεχίσει να είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός οπίου, πιθανώς για πολλά χρόνια, και η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να το βοηθήσει εάν πρόκειται να βρεθεί ένας άλλος τρόπος να μπει σκληρό νόμισμα στη χώρα».

Ηλίθιες Πολιτικές

Παρόλο που το όπιο μπορεί να απασχολεί αρκετούς ανθρώπους, η ακμάζουσα οπιο-οικονομία του Αφγανιστάν αποτελεί μαρτυρία για μία από τις αποτυχημένες προσπάθειες της αμερικανικής διοίκησης στην ανοικοδόμηση της χώρας.
Το εμπόριο ναρκωτικών δεν ήταν ποτέ προτεραιότητα, λένε οι επικριτές, και οι προσπάθειες εξάλειψης του οπίου δεν είχαν ενταχθεί στο πλαίσιο των αντιαντάρτικων στρατηγικών, παρά το ότι οι ρίζες του εμπορίου βρίσκονται βαθιά μέσα στην πολιτική κατάσταση της χώρας.

Επίσης ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών, σε πολλές περιπτώσεις, ενίσχυσε τη βία.
«Μερικές από τις καμπάνιες για την καταπολέμηση των ναρκωτικών, όλα αυτά τα χρόνια, δεν ήταν απλώς άχρηστες αλλά πραγματικά επικίνδυνες» είπε ο Smith.

Σε έρευνα που διεξήγαγε μεταξύ των μαχητών Ταλιμπάν, διαπίστωσε ότι «τεράστιος αριθμός τους είχε προσωπική εμπειρία από την καταστροφή της παπαρούνας. Κάποιος που γνώριζαν ή κάποιος από την οικογένεια τους είχε δει τις καλλιέργειες οπίου του να κόβονται ή να καίγονται από τις ειδικές ομάδες. Υπάρχει ισχυρός δεσμός ανάμεσα σε εκείνους των οποίων έχουν καταστραφεί οι καλλιέργειες και στους ανθρώπους που αποφάσισαν να πάρουν τα όπλα και να πολεμήσουν κατά της κυβέρνησης».

Αφγανός αστυνομικός επιθεωρεί μια σακούλα με σπόρους παπαρούνας στην επαρχία Nimruz. Φωτογραφία μέσω ISAF

«Δεν καταφέραμε ποτέ να ενσωματώσουμε το ζήτημα των ναρκωτικών με σοβαρό τρόπο στις κορυφαίες προτεραιότητες του Αφγανιστάν» είπε στο VICE News ο Jean-Luc Lemahieu, διευθυντής πολιτικής ανάλυσης του UNODC.

«Η υποβόσκουσα αιτία είναι η διακυβέρνηση, το πελατειακό σύστημα, η διαφθορά, το γεγονός ότι ρίχνουμε τόνους χρήματος στη χώρα την τελευταία δεκαετία».

«Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ανάπτυξη απαιτεί 10,15, 20 χρόνια και αυτό θα ισχύει και για την ατζέντα που αφορά τα ναρκωτικά. Έχουμε ανάγκη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής» πρόσθεσε.

Μερικές από τις στρατηγικές που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα-συμπεριλαμβανομένης μιας τεράστιας καμπάνιας για την εξάλειψη του οπίου- αφενός απέτυχαν να το κάνουν, αφετέρου έκαναν μεγαλύτερη ζημιά από ότι καλό. Η καταστροφή των καλλιεργειών δεν θα λύσει το ζήτημα, είπε ο Lemahieu

«Η χώρα μπορεί να δείχνει υπέροχη στον παγκόσμιο χάρτη του οπίου, αλλά μπορεί να είναι βιώσιμη και μπορεί να έχει αυξηθεί η φτώχεια και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τρεις ή πέντε φορές» είπε.

«Ο καλύτερος τρόπος για να είναι κανείς έμπορος ναρκωτικών στο Αφγανιστάν είναι να ανήκει στην αφγανική κυβέρνηση ή να είναι στενά συνδεδεμένος μαζί της».

Περίπου το 70% του οπίου που παράγεται στη χώρα παράγεται στις τρεις από τις επαρχίες-στόχους των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων κατά την εξέγερση το 2009. Ωστόσο μόλις τα ξένα στρατεύματα άρχισαν να αποχωρούν από εκείνες τις περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των επαρχιών Χελμάντ και Κανταχάρ, η παραγωγή επέστρεψε στα παλιότερα υψηλά επίπεδα.

Φωτογραφία από την Ursula Donner.

Η εξάλειψη της καλλιέργειας, δηλαδή η καταστροφή των φυτών, πιστεύοντας ότι δεν θα ξαναφυτρώσουν, ήταν μια «ηλίθια πολιτική» συμφώνησε η Felbab-Brown.

«Ήταν πολύ απλοϊκή η αντίληψη ότι το ζήτημα θα μπορούσε να επιλυθεί γρήγορα με κάποιο τρόπο. Αν και δεν μπορούσες να ξέρεις ακριβώς τις συνέπειες, αυτό που ήταν αναπόφευκτο να συμβεί ήταν η καταστροφή των καλλιεργειών να επηρεάσει τα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας, που στη συνέχεια θα εξαρτώνταν από τη στήριξη των Ταλιμπάν για τη βασική επιβίωση τους. Κατά συνέπεια θα αντιπαθούσαν το κράτος και θα ενίσχυαν τις σχέσεις τους με αντάρτες, όπως οι Ταλιμπάν» είπε. «Η καταστροφή των καλλιεργειών ενδυναμώνει τους αντάρτες. Οι μάχες εντείνονται επειδή ο κόσμος δεν έχει δουλειά».
Όπου εφαρμόστηκαν οι πολιτικές καταστροφής των καλλιεργειών ήταν άνισες και εξαρτώνταν από τις ιδιοτροπίες των διεφθαρμένων μελών της τοπικής ελίτ. «Τις περισσότερες φορές κατέστρεφαν τις καλλιέργειες των πολιτικών αντιπάλων του ή των φτωχών αγροτών που δεν είχαν αρκετά χρήματα για να δωροδοκήσουν της ομάδα καταστροφής» πρόσθεσε η Felbab-Brown.

«Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, και όλοι είναι κακοί, που το Αφγανιστάν είναι τόσο πολύ ευάλωτο στον εθισμό και με αυτό το τεράστιο απόθεμα, συμβαίνει αυτό ακριβώς».

Παρομοίως, η προσπάθεια να εκριζωθούν οι καλλιέργειες οπίου των Ταλιμπάν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των καλλιεργητών ναρκωτικών που ήταν ευνοημένοι από τις αρχές και συνέβαλε στην ανάπτυξη μιας πιο ισχυρής και ολοκληρωμένης βιομηχανίας εγκλήματος. Και «στέλνοντας το μήνυμα ότι ο καλύτερος τρόπος για να είναι κανείς έμπορος ναρκωτικών στο Αφγανιστάν είναι να ανήκει στην αφγανική κυβέρνηση ή να είναι στενά συνδεδεμένος μαζί της. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία όλων των ειδών των κάκιστων χαρακτήρων με πολύ πολιτική και οικονομική δύναμη» σύμφωνα με τον Felbab-Brown.
Τελικά, λένε οι οικονομολόγοι, η παραγωγή οπίου στο Αφγανιστάν θα μειωθεί, λόγω της κορεσμένης αγοράς και της πτώσης των τιμών.

Οι τιμές του ακατέργαστου οπίου έχουν διακυμάνσεις, αναλόγως της πολιτικής κατάστασης της χώρας, από 80$ το κιλό στην αρχή της εξέγερσης, στα 300$ ένα χρόνο αργότερα.

Οπιομανής σε κέντρο αποτοξίνωσης στο Μαζάρ-ι-Σαρίφ. Φωτογραφία μέσω Flickr.

Αλλά μέχρι τότε, οι δαπάνες για τη δημόσια υγεία (περίπου 300 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο) που συνδέονται με το γεγονός ότι η χώρα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός οπίου στον κόσμο, θα εξακολουθήσουν να είναι τεράστιες, γιατί εάν το Αφγανιστάν εξάγει τόνους οπίου, θα καταναλώνει κιόλας τεράστιες ποσότητες.

Ο εθισμός στο όπιο έχει αυξηθεί σε όλες τις κοινωνικές τάξεις στο Αφγανιστάν- πρόκειται για έναν λυπηρό ‘κοινωνικό εξισωτή’ είπε η Mittal- και έχει επηρεάσει ιδιαιτέρως τον μεγάλο αριθμητικά πληθυσμό των προσφύγων που επιστρέφουν στη χώρα, μια χώρα κατεστραμμένη από δεκαετίες πολέμου που δίνει λίγες ευκαιρίες στους πολίτες.

«Η ζήτηση δημιουργεί την προσφορά, αλλά και η προσφορά δημιουργεί τη ζήτηση» είπε ο Lemahieu. «Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, και όλοι είναι κακοί, που το Αφγανιστάν είναι τόσο πολύ ευάλωτο στον εθισμό και με αυτό το τεράστιο απόθεμα, συμβαίνει αυτό ακριβώς. Τα ποσοστά εθισμού αυξάνονται και η κυβέρνηση δεν διαθέτει τους πόρους για να ασχοληθεί με το θέμα. Είναι πολύ τραγικό».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.