Το VICE Greece δίνει βήμα σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άτομα, με τη δημιουργία της στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε εβδομάδα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα με τα οποία καταπιάνονται και αξίζουν την προσοχή όλων.Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου, Δρ. Κοινωνιολογίας, Διδάσκων Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου & Ερευνητής Παντείου Παν/μίου, Αναπληρωματικό. Μέλος ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
«Καθώς γεννηθή το οβριόπουλο, αντίς να το μανθάνουν να προσκυνάη τον Θεόν οι Εβραίοι παρακινούμενοι από τον Διάβολον, ευθύς όπου γεννηθή το μαθαίνουν να βλαστημάη, να παραδίνη και να αναθεματίζη τον Χριστόν μας και την Παναγίαν μας και εξοδιάζουν πενήντα εκατό πουγγιά να εύρουν κανένα χριστιανόπουλο, να το σφάξουν και να πάρουν το αίμα του και μετ’ εκείνο να κοινωνούν» - Κοσμάς ο Αιτωλός, Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Διδαχές.Τα τελευταία χρόνια συζητάμε –και ορθώς– το ζήτημα της ισλαμοφοβίας και των διακρίσεων εις βάρος των μουσουλμάνων. Τείνουμε, όμως, συχνά να παραβλέπουμε μια από τις παλαιότερες μορφές ρατσισμού, τον αντισημιτισμό. Προτού αναρωτηθεί κανείς γιατί συμβαίνει αυτό, προκύπτει το εύλογο ερώτημα: Αν πράγματι υπάρχει αντισημιτισμός στην ελληνική κοινωνία, καθώς πολύ συχνά υποστηρίζεται ότι οι Έλληνες δεν είναι ξενοφοβικοί, δεν είναι ρατσιστές, δεν είναι ισλαμόφοβοι, δεν είναι αντισημίτες. Παρά ταύτα, σε όλες τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα, δυστυχώς, η Ελλάδα καταλαμβάνει από τις πρώτες, αν όχι την πρώτη θέση, στην καταγραφή του αντισημιτισμού. Για παράδειγμα, σε έρευνα της Anti-Defamation League που διεξήχθη το 2013-2014, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα εκτός Μέσης Ανατολής στην αποδοχή αντισημιτικών στερεοτύπων για τους Εβραίους με ποσοστό 69% προσπερνώντας ακόμη και ορισμένες ισλαμικές χώρες.Παρόμοια ευρήματα καταγράφηκαν και σε άλλες έρευνες ειδικά για την Ελλάδα, όπως του γερμανικού ιδρύματος Heinrich Böll το 2017. Τα περισσότερα στερεότυπα εκφράζουν απόψεις όπως ότι οι Εβραίοι ελέγχουν τις επιχειρήσεις και την παγκόσμια οικονομία, άρα και την πολιτική, συνωμοτούν εναντίον των Ελλήνων, αλλά και γενικότερα, μιλούν πάρα πολύ για το Ολοκαύτωμα και πολλά άλλα. Ο αντισημιτισμός, συνεπώς, είναι υπαρκτός και δεν είναι αποκύημα της φαντασίας ορισμένων. Εξάλλου οι όχι και τόσο σπάνιες επιθέσεις σε εβραϊκούς χώρους (συναγωγές, νεκροταφεία) αποτελούν μια επιπλέον απόδειξη.
Γιατί, όμως, εξακολουθεί να υπάρχει ο αντισημιτισμός; Δύσκολο να απαντηθεί το εν λόγω ερώτημα. Αρχικά, η κατασκευή της ελληνορθόδοξης ταυτότητας σταδιακά από την Επανάσταση του 1821 και εξής απέκλεισε άλλες εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες δημιουργώντας μια μοναδική, «ανάδελφη» και συνήθως θεωρούμενη ως διωκόμενη εθνική ταυτότητα. Ήταν, συνεπώς, λίγο-πολύ αναμενόμενο οι Εβραίοι, ο διαχρονικά κατεξοχήν «Άλλος», όχι μόνο στην Ελλάδα, να τεθεί εκτός και μάλιστα να στιγματιστεί ακόμη περισσότερο. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία διαδραμάτισε και η Ορθόδοξη Εκκλησία. Το εισαγωγικό αντι-εβραϊκό παράθεμα από τις Διδαχές του Κοσμά του Αιτωλού, το οποίο είναι αρκετά εκτενέστερο, αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα. Σε μεταγενέστερα χρόνια, το 1980, ο Μητροπολίτης Κορίνθου συνέγραψε ένα μικρής έκτασης βιβλίο, το οποίο μεταφράστηκε και στην αγγλική γλώσσα τέσσερα χρόνια αργότερα, με τίτλο «Εβραίοι και Χριστιανοί», στο οποίο κατηγορούσε τους Εβραίους ότι πολέμησαν μαζί με τους Τούρκους εναντίον των Ελλήνων κατά την Επανάσταση, ότι ελέγχουν όλο τον κόσμο, ότι είναι σαν τους Ναζί, διότι επιδιώκουν την παγκόσμια επέκταση και άλλα ευγενή. Αλλά και προ δεκαετίας περίπου, άλλος μητροπολίτης ισχυρίστηκε δημόσια ότι ο Χίτλερ ήταν όργανο του παγκόσμιου σιωνισμού με αποστολή το Ολοκαύτωμα προκειμένου να δημιουργηθεί το κράτος του Ισραήλ. Αυτού του είδους ο λόγος ουδέποτε καταγγέλθηκε ανοικτά και ουδέποτε στιγματίστηκε ως αντισημιτικός από την ίδια την Εκκλησία ή την πλειονότητα του πολιτικού κόσμου και των ΜΜΕ.
Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι η διαδικασία της μνήμης. Τείνουμε να θυμόμαστε μόνο ορισμένα θετικά παραδείγματα από την ιστορία μας, όπως τη διάσωση των Εβραίων της Ζακύνθου ή ακόμα και πολλών Εβραίων στην Αθήνα. Την ίδια στιγμή, όμως, συντελείται και μια παράλληλη διαδικασία λήθης καθώς λησμονούμε –και δεν διδάσκουμε στο σχολείο– την παράδοση Εβραίων συμπολιτών μας στους Γερμανούς κατά τη γερμανική κατοχή, την εξαφάνιση της πιο ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας, στη Θεσσαλονίκη, την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, η οποία προετοιμάστηκε και ολοκληρώθηκε με τη συμμετοχή μελών της ελληνικής κοινότητας και άλλα. Η προβολή μόνο των θετικών παραδειγμάτων διάσωσης λίγων Εβραίων, όταν το 90% χάθηκε στα στρατόπεδα θανάτου αποτελεί βάναυση διαγραφή της μνήμης. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η περιθωριακή διδασκαλία του Ολοκαυτώματος και της σημασίας του στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να ολοκληρωθεί το κενό μνήμης.
Μια τελευταία πιθανή εξήγηση, απόρροια ενδεχομένως των παραπάνω, είναι η κανονικοποίηση του αντισημιτισμού μέσω της επιβράβευσης ανθρώπων, για παράδειγμα από τον χώρο της πολιτικής. Αν το ένα προβληματικό σημείο είναι η εκλογή στο ελληνικό κοινοβούλιο ανθρώπων που ανέχτηκαν, υπερασπίστηκαν, διαφήμισαν και προώθησαν ή διατύπωσαν οι ίδιοι αντισημιτικές απόψεις, η τοποθέτησή τους σε υψηλότερα αξιώματα αποτελεί ένα δεύτερο προβληματικό σημείο και την επιτομή της κανονικοποίησης του αντισημιτισμού. Μέσω αυτών των επιβραβεύσεων το μήνυμα που δίνεται είναι ότι ο αντισημιτισμός δεν αποτελεί εμπόδιο κοινωνικής και πολιτικής ανόδου και καταξίωσης και ότι τα αξιώματα δεν σχετίζονται με τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται βέβαια και η συγγνώμη, καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι εάν κάποιος ζητήσει συγγνώμη μπορεί να διαγραφεί το παρελθόν ως μια άλλη μορφή λήθης. Παρόλα αυτά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η συγγνώμη προφανώς έχει κάποια αξία και κάποιο νόημα, όταν εκφράζεται σε σχετικά ανύποπτο χρόνο επειδή εκείνος που τη ζητάει κατανόησε το σφάλμα του. Έχει με άλλα λόγια έναν έκτακτο και εξαιρετικό κατά βάση χαρακτήρα. Όταν η συγγνώμη εκφράζεται εκ των υστέρων (και υστερόβουλα) και αφού κάποιος άλλος την έχει περίπου απαιτήσει, τότε έχει απολέσει το βαθύτερο νόημά της. Παραφράζοντας έναν πολύ γνωστό Γερμανό κοινωνιολόγο θα έλεγε κανείς ότι η συγγνώμη με αυτόν τον τρόπο καθημερινοποιείται και εργαλειοποιείται για την επίτευξη ορισμένων σκοπών, συνήθως αποκόμισης οφέλους και όχι ειλικρινούς μεταμέλειας, ιδίως όταν κάνουμε λόγο για μορφές ρατσισμού.
Τι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι προκύπτει από τα παραπάνω; Ο αντισημιτισμός υπάρχει και θα εξακολουθήσει να υπάρχει στην ελληνική κοινωνία, διότι δεν αναγνωρίζουμε το πρόβλημα, εθελοτυφλούμε και επιδιώκουμε να λησμονούμε. Η μνήμη άλλωστε στη διαδικασία συγκρότησής της εμπεριέχει και τη λήθη. Λησμονούμε, συνεπώς, ιστορικά γεγονότα, «οικεία κακά», σχετικά με τους Εβραίους της Ελλάδας, αποσιωπούμε γνώσεις για τους Εβραίους σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν προσπαθούμε να διαρρήξουμε τα κυρίαρχα στερεότυπα και η συγγνώμη μας συνήθως είναι επιφανειακή. Με δυο λόγια εθελοτυφλούμε, διότι ο αντισημιτισμός έχει πλέον κανονικοποιηθεί και δεν βρίσκεται στο περιθώριο. Ευτυχώς αυτή η στάση δεν αφορά ούτε το σύνολο της κοινωνίας ούτε το σύνολο των ανθρώπων που έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν και να εκφράζονται στον δημόσιο λόγο. Οφείλουμε να συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε στην κανονικοποίηση του αντισημιτισμού επειδή όπως έγραφε και ο Σαρτρ στους στοχασμούς για το εβραϊκό ζήτημα, «ο αντισημιτισμός δεν είναι εβραϊκό πρόβλημα, είναι δικό μας πρόβλημα. […] Ούτε ένας Γάλλος δεν θα είναι ελεύθερος όσο οι Εβραίοι δεν θα απολαμβάνουν το σύνολο των δικαιωμάτων τους. Ούτε ένας Γάλλος δεν θα είναι ασφαλής όσο ένας Εβραίος στη Γαλλία, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο θα φοβάται για τη ζωή του». Γραμμένοι κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι στοχασμοί αυτοί κάθε άλλο παρά ανεπίκαιροι φαντάζουν. Και θα ήταν ωφέλιμο να μην παραβλέπονται, διότι εν τέλει «το εβραϊκό ζήτημα» συνεχίζει να μας απασχολεί με ποικίλους τρόπους.Περισσότερα από το VICEΗ Covid Free ΔΕΘ Δεν Θύμιζε σε Τίποτα το «Πανηγύρι» Άλλων ΕτώνΌλα τα Sex Toys Eίναι Ξαφνικά Χαριτωμένα και ΠαστέλΗ Εκπαιδευτική Χρονιά Δεν Ξεκινάει για Όλους - Λείπουν οι ΠρόσφυγεςΑκολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Καθώς γεννηθή το οβριόπουλο, αντίς να το μανθάνουν να προσκυνάη τον Θεόν οι Εβραίοι παρακινούμενοι από τον Διάβολον, ευθύς όπου γεννηθή το μαθαίνουν να βλαστημάη, να παραδίνη και να αναθεματίζη τον Χριστόν μας και την Παναγίαν μας και εξοδιάζουν πενήντα εκατό πουγγιά να εύρουν κανένα χριστιανόπουλο, να το σφάξουν και να πάρουν το αίμα του και μετ’ εκείνο να κοινωνούν» - Κοσμάς ο Αιτωλός, Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Διδαχές.Τα τελευταία χρόνια συζητάμε –και ορθώς– το ζήτημα της ισλαμοφοβίας και των διακρίσεων εις βάρος των μουσουλμάνων. Τείνουμε, όμως, συχνά να παραβλέπουμε μια από τις παλαιότερες μορφές ρατσισμού, τον αντισημιτισμό. Προτού αναρωτηθεί κανείς γιατί συμβαίνει αυτό, προκύπτει το εύλογο ερώτημα: Αν πράγματι υπάρχει αντισημιτισμός στην ελληνική κοινωνία, καθώς πολύ συχνά υποστηρίζεται ότι οι Έλληνες δεν είναι ξενοφοβικοί, δεν είναι ρατσιστές, δεν είναι ισλαμόφοβοι, δεν είναι αντισημίτες. Παρά ταύτα, σε όλες τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα, δυστυχώς, η Ελλάδα καταλαμβάνει από τις πρώτες, αν όχι την πρώτη θέση, στην καταγραφή του αντισημιτισμού. Για παράδειγμα, σε έρευνα της Anti-Defamation League που διεξήχθη το 2013-2014, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα εκτός Μέσης Ανατολής στην αποδοχή αντισημιτικών στερεοτύπων για τους Εβραίους με ποσοστό 69% προσπερνώντας ακόμη και ορισμένες ισλαμικές χώρες.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Γιατί, όμως, εξακολουθεί να υπάρχει ο αντισημιτισμός; Δύσκολο να απαντηθεί το εν λόγω ερώτημα. Αρχικά, η κατασκευή της ελληνορθόδοξης ταυτότητας σταδιακά από την Επανάσταση του 1821 και εξής απέκλεισε άλλες εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες δημιουργώντας μια μοναδική, «ανάδελφη» και συνήθως θεωρούμενη ως διωκόμενη εθνική ταυτότητα. Ήταν, συνεπώς, λίγο-πολύ αναμενόμενο οι Εβραίοι, ο διαχρονικά κατεξοχήν «Άλλος», όχι μόνο στην Ελλάδα, να τεθεί εκτός και μάλιστα να στιγματιστεί ακόμη περισσότερο. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία διαδραμάτισε και η Ορθόδοξη Εκκλησία. Το εισαγωγικό αντι-εβραϊκό παράθεμα από τις Διδαχές του Κοσμά του Αιτωλού, το οποίο είναι αρκετά εκτενέστερο, αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα. Σε μεταγενέστερα χρόνια, το 1980, ο Μητροπολίτης Κορίνθου συνέγραψε ένα μικρής έκτασης βιβλίο, το οποίο μεταφράστηκε και στην αγγλική γλώσσα τέσσερα χρόνια αργότερα, με τίτλο «Εβραίοι και Χριστιανοί», στο οποίο κατηγορούσε τους Εβραίους ότι πολέμησαν μαζί με τους Τούρκους εναντίον των Ελλήνων κατά την Επανάσταση, ότι ελέγχουν όλο τον κόσμο, ότι είναι σαν τους Ναζί, διότι επιδιώκουν την παγκόσμια επέκταση και άλλα ευγενή. Αλλά και προ δεκαετίας περίπου, άλλος μητροπολίτης ισχυρίστηκε δημόσια ότι ο Χίτλερ ήταν όργανο του παγκόσμιου σιωνισμού με αποστολή το Ολοκαύτωμα προκειμένου να δημιουργηθεί το κράτος του Ισραήλ. Αυτού του είδους ο λόγος ουδέποτε καταγγέλθηκε ανοικτά και ουδέποτε στιγματίστηκε ως αντισημιτικός από την ίδια την Εκκλησία ή την πλειονότητα του πολιτικού κόσμου και των ΜΜΕ.
Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι η διαδικασία της μνήμης. Τείνουμε να θυμόμαστε μόνο ορισμένα θετικά παραδείγματα από την ιστορία μας, όπως τη διάσωση των Εβραίων της Ζακύνθου ή ακόμα και πολλών Εβραίων στην Αθήνα. Την ίδια στιγμή, όμως, συντελείται και μια παράλληλη διαδικασία λήθης καθώς λησμονούμε –και δεν διδάσκουμε στο σχολείο– την παράδοση Εβραίων συμπολιτών μας στους Γερμανούς κατά τη γερμανική κατοχή, την εξαφάνιση της πιο ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας, στη Θεσσαλονίκη, την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, η οποία προετοιμάστηκε και ολοκληρώθηκε με τη συμμετοχή μελών της ελληνικής κοινότητας και άλλα. Η προβολή μόνο των θετικών παραδειγμάτων διάσωσης λίγων Εβραίων, όταν το 90% χάθηκε στα στρατόπεδα θανάτου αποτελεί βάναυση διαγραφή της μνήμης. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η περιθωριακή διδασκαλία του Ολοκαυτώματος και της σημασίας του στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να ολοκληρωθεί το κενό μνήμης.
Μια τελευταία πιθανή εξήγηση, απόρροια ενδεχομένως των παραπάνω, είναι η κανονικοποίηση του αντισημιτισμού μέσω της επιβράβευσης ανθρώπων, για παράδειγμα από τον χώρο της πολιτικής. Αν το ένα προβληματικό σημείο είναι η εκλογή στο ελληνικό κοινοβούλιο ανθρώπων που ανέχτηκαν, υπερασπίστηκαν, διαφήμισαν και προώθησαν ή διατύπωσαν οι ίδιοι αντισημιτικές απόψεις, η τοποθέτησή τους σε υψηλότερα αξιώματα αποτελεί ένα δεύτερο προβληματικό σημείο και την επιτομή της κανονικοποίησης του αντισημιτισμού. Μέσω αυτών των επιβραβεύσεων το μήνυμα που δίνεται είναι ότι ο αντισημιτισμός δεν αποτελεί εμπόδιο κοινωνικής και πολιτικής ανόδου και καταξίωσης και ότι τα αξιώματα δεν σχετίζονται με τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται βέβαια και η συγγνώμη, καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι εάν κάποιος ζητήσει συγγνώμη μπορεί να διαγραφεί το παρελθόν ως μια άλλη μορφή λήθης. Παρόλα αυτά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η συγγνώμη προφανώς έχει κάποια αξία και κάποιο νόημα, όταν εκφράζεται σε σχετικά ανύποπτο χρόνο επειδή εκείνος που τη ζητάει κατανόησε το σφάλμα του. Έχει με άλλα λόγια έναν έκτακτο και εξαιρετικό κατά βάση χαρακτήρα. Όταν η συγγνώμη εκφράζεται εκ των υστέρων (και υστερόβουλα) και αφού κάποιος άλλος την έχει περίπου απαιτήσει, τότε έχει απολέσει το βαθύτερο νόημά της. Παραφράζοντας έναν πολύ γνωστό Γερμανό κοινωνιολόγο θα έλεγε κανείς ότι η συγγνώμη με αυτόν τον τρόπο καθημερινοποιείται και εργαλειοποιείται για την επίτευξη ορισμένων σκοπών, συνήθως αποκόμισης οφέλους και όχι ειλικρινούς μεταμέλειας, ιδίως όταν κάνουμε λόγο για μορφές ρατσισμού.
Τι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι προκύπτει από τα παραπάνω; Ο αντισημιτισμός υπάρχει και θα εξακολουθήσει να υπάρχει στην ελληνική κοινωνία, διότι δεν αναγνωρίζουμε το πρόβλημα, εθελοτυφλούμε και επιδιώκουμε να λησμονούμε. Η μνήμη άλλωστε στη διαδικασία συγκρότησής της εμπεριέχει και τη λήθη. Λησμονούμε, συνεπώς, ιστορικά γεγονότα, «οικεία κακά», σχετικά με τους Εβραίους της Ελλάδας, αποσιωπούμε γνώσεις για τους Εβραίους σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν προσπαθούμε να διαρρήξουμε τα κυρίαρχα στερεότυπα και η συγγνώμη μας συνήθως είναι επιφανειακή. Με δυο λόγια εθελοτυφλούμε, διότι ο αντισημιτισμός έχει πλέον κανονικοποιηθεί και δεν βρίσκεται στο περιθώριο. Ευτυχώς αυτή η στάση δεν αφορά ούτε το σύνολο της κοινωνίας ούτε το σύνολο των ανθρώπων που έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν και να εκφράζονται στον δημόσιο λόγο. Οφείλουμε να συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε στην κανονικοποίηση του αντισημιτισμού επειδή όπως έγραφε και ο Σαρτρ στους στοχασμούς για το εβραϊκό ζήτημα, «ο αντισημιτισμός δεν είναι εβραϊκό πρόβλημα, είναι δικό μας πρόβλημα. […] Ούτε ένας Γάλλος δεν θα είναι ελεύθερος όσο οι Εβραίοι δεν θα απολαμβάνουν το σύνολο των δικαιωμάτων τους. Ούτε ένας Γάλλος δεν θα είναι ασφαλής όσο ένας Εβραίος στη Γαλλία, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο θα φοβάται για τη ζωή του». Γραμμένοι κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι στοχασμοί αυτοί κάθε άλλο παρά ανεπίκαιροι φαντάζουν. Και θα ήταν ωφέλιμο να μην παραβλέπονται, διότι εν τέλει «το εβραϊκό ζήτημα» συνεχίζει να μας απασχολεί με ποικίλους τρόπους.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ