Η Μέρα που Διαπράχθηκε Ένα Από τα Μεγαλύτερα Εγκλήματα των Ναζί στην Ελλάδα

«Την ώρα που μπήκα (σ.σ.: στον χώρο της εκτέλεσης), ήταν ένα πηκτό πράγμα στη μάντρα. Ήταν το αίμα των παιδιών. Μετά, βγαίνει ένας αστυνόμος και λέει: όποιος θέλει να ακούσει τα ονόματα των σκοτωμένων, να έρθει στην αστυνομία. Εκείνη την ώρα φώναξε μερικά ονόματα. Άκουσα Κρεμυδόπουλος, της κυρά-Τασίας ο γιος […] Άκουσα τον δικό μου. Φώναζα τη νύχτα, μοιρολογούσα, έκλαιγα […] Πήγαμε και χτυπούσαμε στο νεκροταφείο. Μέσα έθαβαν τα παιδιά. Άνοιξαν και μπήκαμε μέσα. Βλέπαμε τους τάφους στη σειρά. Κλάμα, κακό. Ήταν να μην κλαίγαμε; Πήραμε από έναν τάφο και βάλαμε ένα όνομα και έναν σταυρό σε κάθε τάφο. Πήρα και εγώ έναν τάφο και έβαλα (το όνομα και το σταυρό) του παιδιού μου. Καθένας έπιασε έναν τάφο, χωρίς να ξέρει αν ήταν το παιδί του. Εγώ έκλεγα άλλο παιδί, το δικό μου το έκλεγε άλλη. Ήταν όλοι τους παιδιά μας. Εγώ ένα λυπάμαι μόνο, που λείπουν οι μάνες που πεθάνανε πεινασμένες και δεν ζούνε να δούνε τώρα αυτήν τη χαρά για τα παιδιά τους, την αναγνώρισή τους».

Το πόσο πονά μία μητέρα που φτάνει στο σημείο να θεωρεί «χαρά» το γεγονός ότι το παιδί της τουλάχιστον δεν έμεινε άθαφτο, μας το διηγείται το Μπλόκο της Κοκκινιάς, ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα, από το οποίο συμπληρώνονται σήμερα 73 χρόνια.

Είναι ξημερώματα της 17ης Αυγούστου του 1944. Η ναζιστική Γερμανία περικυκλώνεται από τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολή και τους Άγγλους και Αμερικάνους στη Δύση, που έχουν ολοκληρώσει με επιτυχία την απόβαση στη Νορμανδία. Στην Ελλάδα πρόκειται να μείνουν ακόμα λίγους μήνες, μέχρι την Απελευθέρωση της 12ης Οκτωβρίου.

Η επερχόμενη ήττα δεν αναστέλλει τη βία και τα εγκλήματα των Ναζί και των Ελλήνων συνεργατών τους. Ένα από τα πιο ειδεχθή θα διαπράξουν αυτήν την ημέρα. Από τις πρώτες πρωινές ώρες, γύρω στις 2:30, η Κοκκινιά αρχίζει να πολιορκείται από γερμανικά στρατεύματα και Γερμανοτσολιάδες, που κλείνουν όλα τα περάσματα της συνοικίας προς τον Πειραιά, το Κερατσίνι, το Δαφνί και το Αιγάλεω, ώστε κανένας κάτοικος να μην μπορεί να ξεφύγει από την επερχόμενη σφαγή. Η επιχείρηση έχει σχεδιαστεί με προσοχή και λεπτομέρεια. Συμμετέχουν περίπου 2.500 Γερμανοί και μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας, καθώς και το μηχανοκίνητο τμήμα της Αστυνομίας Πόλεων, υπό τον περιβόητο αστυνομικό διευθυντή Νίκο Μπουραντά. Ο Νίκος Μπουραντάς, που συνεργάστηκε με τους κατακτητές και πολύ σύντομα έγινε ο φόβος και ο τρόμος των πολιτών, θα δικαστεί ως δοσίλογος μετά την Απελευθέρωση, αλλά θα απαλλαγεί στις 26 Νοεμβρίου 1945. Όλοι οι άνδρες φέρουν βαρύ οπλισμό, όλμους, μυδράλια και αυτόματα.

Πρώτοι συλλαμβάνονται οι εργάτες που από νωρίς πηγαίνουν στη δουλειά. Ακολουθούν οι κάτοικοι της Κοκκινιάς:

«Προσοχή, προσοχή! Σας μιλάνε τα Τάγματα Ασφαλείας. Ολοι οι άνδρες από 14 χρονών και πάνω να πάνε στην πλατεία της Οσίας Ξένης (σ.σ.: σημερινή Πλατεία 17ης Αυγούστου 1944) για έλεγχο ταυτοτήτων. Όσοι πιαστούν στα σπίτια τους θα τουφεκίζονται επί τόπου», φωνάζει με το χωνί ένας συνεργάτης των Ναζί.

Φοβούμενοι τα χειρότερα, αρκετοί κρύβονται στις σκεπές και τις ταράτσες των σπιτιών, τα υπόγεια και τα πηγάδια. Οι δυνάμεις κατοχής μπαίνουν και καίνε τα σπίτια, χτυπούν γυναικόπαιδα και εκτελούν αρκετούς επί τόπου. Παρόλα αυτά, στις εννέα το πρωί, η πλατεία είναι γεμάτη από κόσμο, κάποιες αναφορές μιλούν για 25.000 άτομα. Οι Γερμανοί δίνουν εντολή στους συγκεντρωμένους να γονατίσουν. Δοσίλογοι αρχίζουν να περπατούν δεξιά και αριστερά και, φορώντας κουκούλες, υποδεικνύουν στους Γερμανούς αντιστασιακούς και στελέχη του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).

Διαβάστε ακόμη: Άρης Βελουχιώτης, ο Αρχηγός των Ατάκτων που Όλοι Αποκήρυξαν

Μία γυναίκα που βρισκόταν στην πλατεία της Οσίας Ξένης εκείνο το πρωί, θα περιγράψει αργότερα την αναγνώριση και κατάδοση του λοχαγού του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), Αποστόλη Χαζτηβασιλείου: «Εκείνη την ώρα, ο προδότης τον γνώρισε και του λέει: "Εσύ δεν είσαι ο λοχαγός του ΕΛΑΣ;". Το παλικάρι αυτό σε εμφάνιση είχε μία λεβεντιά και μια παλικαριά, όμορφος, αγαπούσε τη μουσική. Είχε λεπτά αισθήματα. Όταν έμπαινε σε ένα σπίτι, έλεγε όλες τις γυναίκες "μητέρα". Τον περιποιούσουν και σου έλεγε: "εμένα μία μέρα θα με κρεμάσουν". Ο προδότης τον σήκωσε, τον τράβηξε και του είπε: "τώρα δείξε μας ποιοι είναι οι συνεργάτες σου". Εκείνος απάντησε: "ψηλά τα κεφάλια σας, κανέναν δεν προδίδω"». Ο αντιστασιακός μαρτύρησε λίγο αργότερα.

Όσοι συλλαμβάνονται καθ'υπόδειξη των δοσίλογων, σέρνονται από τους Γερμανούς σε ένα γειτονικό οικόπεδο και στα υπόγεια διπλανών σπιτιών, όπου βασανίζονται φριχτά. Ο τόπος εκτέλεσης είναι κοντά στην πλατεία της Οσίας Ξένης στη μάντρα ενός ταπητουργείου, στη συμβολή των οδών Κιλικίας και Θειρών. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, θα εκτελεστούν 76 στελέχη του ΕΑΜ, ενώ άλλοι 46 άνθρωποι θα τουφεκιστούν στη συνοικία «Αρμένικα». Συνολικά, 30 Κοκκινιώτες θα χάσουν τη ζωή τους σε μεμονωμένα επεισόδια και άλλοι τέσσερις θα καούν ζωντανοί κατά την πυρπόληση 100 και πλέον σπιτιών από τους Γερμανούς. Η μαζική καταστροφή σπιτιών με φωτιές, οδήγησε στο να ονομαστεί η συνοικία του 4ου Καραβά, «Καμένα».

Γύρω στις 11 το πρωί, οι Γερμανοί πληροφορούνται ότι στη Νεάπολη προδόθηκε το κρησφύγετο μιας ομάδας του εφεδρικού ΕΛΑΣ, στην οποία συμμετείχε η Διαμάντω Κουμπάκη, την οποία κατάφεραν να την συλλάβουν. Καθώς τη χτυπούσαν κατευθυνόμενοι προς τη μάντρα, η Διαμάντω τους έβριζε και τους έλεγε: «σαν κι εσάς προδότες, εγώ έφαγα 65». Παρά τον άγριο ξυλοδαρμό της και λίγο πριν την εκτελέσουν, είπε στους μελλοντικούς δολοφόνους της: «Μια ζωή τη χρωστάμε, ας μην την πάρουν οι προδότες. Υπάρχουν χιλιάδες λεβέντες. Θα τους εκδικηθούν».

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Τα θύματα του Μπλόκου της Κοκκινιάς θα φτάσουν τα 315, ενώ άλλοι 6.000 άνδρες θα οδηγηθούν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Από αυτούς, 1.200 θα μεταφερθούν λίγες μέρες αργότερα σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πολλοί δεν θα γυρίσουν ποτέ σπίτι τους, αφού θα εκτελεστούν ή θα πεθάνουν από τις κακουχίες.

Μετά τις εκτελέσεις, οι Γερμανοί δίνουν διαταγή στους κουκουλοφόρους να σκυλέψουν τους νεκρούς, που παίρνουν από τα κουφάρια όποια αντικείμενα αξίας είχαν πάνω τους, όπως ρολόγια, δαχτυλίδια και βέρες. Η τραγική ειρωνία είναι ότι λίγο αργότερα οι Γερμανοί θα σκοτώσουν επί τόπου μερικούς από τους Έλληνες που συνεργάστηκαν μαζί τους.

Τα ναζιστικά μπλόκα ήταν ένα από τα κλασικά μέτρα μαζικής τρομοκρατίας που εφάρμοζαν οι δυνάμεις κατοχής στην Ελλάδα, κυρίως στην πρωτεύουσα και ιδίως την περίοδο που είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την τελική ήττα. Στα μπλόκα, οι Ναζί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους προέβαιναν σε πρωτοφανείς αγριότητες. Περικύκλωναν ολόκληρα τετράγωνα συνοικιών της Αθήνας και συνελάμβαναν άμαχους πολίτες, τους οποίους σκότωναν χωρίς καμία δικαιολογία προς συμμόρφωση και παραδειγματισμό. Παράλληλα, λήστευαν τα καταστήματα και τα σπίτια της περιοχής, πολλά από τα οποία καίγονταν. Όσοι όμηροι δεν εκτελούνταν, μεταφέρονταν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου ή στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία. Όλα αυτά έκαναν τα μπλόκα τον «μόνιμο εφιάλτη» των κατοίκων της Αθήνας, όπως τα αποκάλεσε ο ιστορικός Mark Mazower.

H επιλογή της Κοκκινιάς για ένα από τα πιο αιματηρά μπλόκα στην ιστορία της Κατοχής έγινε με βάση το γεγονός ότι στην περιοχή αναπτύχθηκε μεγάλη αντιστασιακή κινητοποίηση και δράση του ΕΑΜ. Γι' αυτό η Κοκκινά έζησε συνολικά τρία μπλόκα, το πρώτο στις 7 Μαρτίου του 1944, το δεύτερο στις 17 Αυγούστου και το τρίτο στις 24 Σεπτεμβρίου.

«Η Κοκκινιά», γράφει ο M. Mazower, «ήταν ένας λαβύρινθος από βρώμικα δρομάκια και παράγκες που είχαν ξεφυτρώσει στο Μεσοπόλεμο, στα νοτιοδυτικά της πόλης, για να στεγάσουν τους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Με τους ανοιχτούς υπονόμους της, τους σωρούς σκουπιδιών και τις βρώμικες καλύβες, ήταν το τυπικό παράδειγμα προσφυγικής συνοικίας. Οι κάτοικοί της είχαν τραβήξει τα πάνδεινα στον λοιμό του 1941-1942 και είχαν κερδίσει τη φήμη μιας απ' τις "κόκκινες" γειτονιές της πρωτεύουσας». Μάλιστα, η αγωνιστικότητα της Κοκκινιάς έκανε πολλούς να την χαρακτηρίζουν «μικρή Μόσχα».

Το τρίτο μπλόκο, αυτό της 24ης Σεπτεμβρίου, ήρθε την ημέρα της επιμνημόσυνης δέησης για τους νεκρούς του μπλόκου της 17ης Αυγούστου. Άνθρωποι από όλη την Αθήνα, τον Πειραιά και την Κοκκινιά πήγαν να αποτίσουν φόρο τιμής σε όσους έπεσαν πριν από 40 μέρες. Οι Γερμανοί άνοιξαν και πάλι πυρ, με αποτέλεσμα άλλοι εννέα άνθρωποι να σκοτωθούν και 32 να τραυματιστούν.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα Τάγματα Ασφαλείας, οι άνδρες των οποίων έμειναν γνωστοί με τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό «Γερμανοτσολιάδες», έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο Μπλόκο της Κοκκινιάς. Συστάθηκαν από τον κατοχικό πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη το καλοκαίρι του 1943, με τη σύμφωνη γνώμη ή τουλάχιστον την ανοχή σημαντικής μερίδας του αστικού πολιτικού κόσμου, προκειμένου να αναχαιτισθεί η διαρκώς αυξανόμενη δύναμη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Με τις δυνάμεις του Άξονα να έχουν χάσει στο Στάλινγκραντ και τη Βόρεια Αφρική, ο Ράλλης εκτιμούσε -όπως όλος ο πλανήτης- ότι η τελική έκβαση του πολέμου θα έβρισκε νικητές τους Συμμάχους, οπότε έπρεπε άμεσα να αντιμετωπισθεί ο κομουνιστικός κίνδυνος, την ώρα μάλιστα που ο Κόκκινος Στρατός είχε ήδη ξεκινήσει την προέλασή του στην νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο Ιωάννης Πλυτζανόπουλος, ο λεγόμενος «συνταγματάρχης» των Ταγματασφαλιτών, προήχθη μετά την Απελευθέρωση σε υποστράτηγο, ενώ o ανηψιός του, Νικόλαος Πλυτζανόπουλος, διετέλεσε δήμαρχος Νικαίας την περίοδο της Χούντας.

Ακολουθήστε τον Θοδωρή Χονδρόγιαννο στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

Περισσότερα από το VICE

Αυτή Είναι η πιο Όμορφη Φωτογραφία στο Ελληνικό Instagram

Τα Καλοκαιρινά Βιβλία που Λάτρεψα - Προλαβαίνεις να Διαβάσεις Ένα Πριν Τελειώσει ο Αύγουστος

Οι Φασίστες της Αμερικής Μιμούνται τη Χρυσή Αυγή