Δικαιώματα

Από τους Μετανάστες Μέχρι τον Ζακ, η Ρητορική Μίσους Πρέπει να μας Ανησυχεί

Τα περιστατικά ρητορικής μίσους στη δημόσια σφαίρα δεν είναι λίγα και είναι άκρως ανησυχητικά.
VICE Staff
Κείμενο VICE Staff
Στιγμιότυπο 2020-11-23, 9
Φωτογραφία: Αλέξανδρος Αβραμίδης/VICE

Το VICE Greece δίνει βήμα σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άτομα, με τη δημιουργία της στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε εβδομάδα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα με τα οποία καταπιάνονται και αξίζουν την προσοχή όλων.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει η Γεωργία Σπυροπούλου, δικηγόρος και επιστημονικής συνεργάτιδα της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.


Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση γύρω από τη ρητορική μίσους έχει εντατικοποιηθεί, με τα περισσότερα περιστατικά να σημειώνονται στη διαδικτυακή σφαίρα. Το Διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η online δημοσιογραφία αποτελούν ουσιαστικά τον μεγεθυντικό φακό του φαινομένου. Ο διαδικτυακός χώρος είναι πια μεγάλος και ο διαδικτυακός σχολιασμός ανεξάντλητος. Ειδικότερα εν μέσω πανδημίας, όπου η ψηφιακή μας ζωή έχει εντατικοποιηθεί, η ρητορικής μίσους παγκοσμίως έχει αυξηθεί κατά πολύ, με κίνδυνο αυτή η διαδικτυακή συμπεριφορά να κανονικοποιηθεί. Οι αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news κατακλύζουν το Διαδίκτυο. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες έχουν χαρακτηριστεί σαν πηγή του ιού και οι ευάλωτοι πολίτες παρουσιάζονται ως αναλώσιμοι.

Έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (FRA) για τους Εβραίους, που διεξήχθη το 2018 σε 12 κράτη μέλη της Ε.Ε. κατέδειξε ότι ο αντισημιτισμός εκφράζεται συνήθως ή βιώνεται στο Διαδίκτυο, ειδικά μέσω των social media. Εννέα στους δέκα ερωτηθέντες δήλωσαν ότι οι εκφράσεις αντισημιτισμού στο Διαδίκτυο έχουν αυξηθεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Σύμφωνα με παλαιότερη έκθεση του Οργανισμού σχετικά με τη βία κατά των γυναικών, οι γυναίκες αποτελούν μία ακόμη ομάδα που στοχοποιείται από τη διαδικτυακή ρητορική μίσους, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο και του cyberstalking.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Παράλληλα, στο ενημερωτικό τοπίο υπάρχει καταιγιστική ροή ειδήσεων και ο χρόνος για επεξεργασία είναι σύντομος. Και όλα αυτά σε ένα πλαίσιο έλλειψης ειδικής κατάρτισης των δημοσιογράφων που ασχολούνται με συγκεκριμένα κρίσιμα ζητήματα και αδιαφορίας όσων έχουν την ευθύνη να παρακολουθούν εάν τηρούνται οι κανόνες και εάν χρειάζεται να επιβάλλουν κυρώσεις. Μέσα στο καθημερινό πληροφοριακό χάος, διαβάζουμε αυθαίρετες, διχαστικές και συχνά εξωφρενικές δηλώσεις από ανθρώπους που διαθέτουν δημόσιο βήμα. 

Η συζήτηση για τον έλεγχο του περιεχομένου που περιλαμβάνουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και την αντιμετώπιση του φαινομένου, έχει δύσκολες ισορροπίες. Η πρώτη αφορά το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης και του περιορισμού της. Η ρητορική μίσους στη δημόσια σφαίρα λειτουργεί ως προπομπός της ρατσιστικής βίας, φέρει βαριές συνέπειες στην κοινωνική συνοχή, γι' αυτό και τιμωρείται υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Ωστόσο, η ρητορική μίσους στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν είναι ποινικά κολάσιμη. Η δημοκρατία ανέχεται και επιτρέπει τον ακραίο λόγο όσο απεχθής και αν είναι. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει κρίνει ότι η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί μία από τις βασικές προϋποθέσεις για την πρόοδο των δημοκρατικών κοινωνιών και για την ανάπτυξη κάθε ατόμου. Με πάγια νομολογία του έχει αποφανθεί ότι η ελευθερία της έκφρασης εφαρμόζεται ακόμη και σε εκδηλώσεις που «προσβάλλουν, σοκάρουν ή ενοχλούν» το κράτος ή οποιοδήποτε τμήμα του πληθυσμού. Η δεύτερη αφορά την ελευθερία της πληροφόρησης αλλά και την προστασία των δικαιωμάτων που συνδέονται με την πληροφοριακή ιδιωτικότητα, ιδίως σε ό,τι έχει να κάνει με τον τρόπο που ανιχνεύεται και παρεμποδίζεται η πρόσβαση σε αυτή την πληροφορία. Σε μια προσπάθεια να ανταποκριθεί στον πολλαπλασιασμό ρατσιστικής και ξενοφοβικής ρητορικής μίσους στο Διαδίκτυο, τον Μάιο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον EU Code of Conduct. Μέχρι σήμερα, οκτώ εταιρείες εφαρμόζουν τον Κώδικα (Facebook, YouTube, Twitter, Microsoft, Instagram, Dailymotion, Snapchat και Jeuxvideo.com). Ωστόσο, η αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων αυτών παραμένει πρόκληση και αποτυπώνει την πολυπλοκότητα του φαινομένου. 

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Στα δικά μας, τα περιστατικά ρητορικής μίσους στη δημόσια σφαίρα δεν είναι λίγα και είναι άκρως ανησυχητικά για την ελληνική κοινωνία. Δε χρειάζεται να μιλήσουμε για την περίοδο πριν από το 2013 και την τυφλότητα που επέδειξαν τα ΜΜΕ στην εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής, κανονικοποιώντας την ακροδεξιά ιδεολογία. Ας θυμηθούμε λίγους μήνες πριν, τον Φεβρουάριο του 2020  την κρίση στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο και την έξαρση των εθνικιστικών αντανακλαστικών που επικράτησε στον δημόσιο διάλογο. Τα δημοσιεύματα σε ενημερωτικούς ιστότοπους έκαναν τότε λόγο περί «εισβολής» και «ασύμμετρης απειλής» καταλήγωντας στη στοχοποίηση των ίδιων των προσφύγων. Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εξέδωσε τότε δελτίο Τύπου όπου μεταξύ άλλων κάλεσε τους εκπροσώπους των ΜΜΕ, να απόσχουν από την ξενοφοβική ρητορική που κανονικοποιεί και ενθαρρύνει ξενοφοβικές αντιδράσεις. Το ίδιο συνέβη και με τα πρώτα κρούσματα που εντοπίστηκαν σε δομές φιλοξενίας, όπου οι πρόσφυγες παρουσιάστηκαν ως απειλή για τη δημόσια υγεία, μια απειλή για την υγεία του ελληνικού πληθυσμού.  Πρόσφατα, οι συνθήκες θανάτου του Ζακ Κωστόπουλου αποτέλεσαν εκ νέου αντικείμενο μιντιακού σχολιασμού με αφορμή την έναρξη της δίκης, όπου σημειώθηκαν εκ νέου ψευδής και προσβλητικές κρίσεις στα ΜΜΕ, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των συνηγόρων της οικογένειάς του. Και ο κατάλογος είναι μακρύς.

Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι ο λόγος των ΜΜΕ είτε κατά την παράθεση των γεγονότων είτε στην αναπαραγωγή τους συχνά αναπαράγει στερεότυπα και προκαταλήψεις, στοχοποιεί και διαμορφώνει επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις. Ειδικότερα την περίοδο που διανύουμε, όπου η παραμονή μας στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και στους ενημερωτικούς ιστοτόπους είναι αυξημένη, η ανάγκη ενός υπεύθυνου Τύπου είναι άμεση και οι επαγγελματίες των ΜΜΕ έχουν κρίσιμο ρόλο.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Η νέα πραγματικότητα που έχει επιφέρει η πανδημία Covid-19 και τα περιοριστικά μέτρα, έχουν κάνει τον κόσμο να εξαρτάται πλήρως από διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας, ψυχαγωγίας, εργασίας και εκπαίδευσης. Για τον λόγο αυτό, η επιμόρφωση γύρω από θέματα άρθρωσης δημόσιου λόγου διαδικτυακά πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Είναι κρίσιμο για το δημοσιογραφικό κόσμο να ελέγχει αν αυτά που γράφει ή αναπαράγει είναι ακριβή, διασταυρωμένα και τεκμηριωμένα. Ειδικά στην παρούσα συνθήκη, όπου ο χρόνος δημοσιογραφικής παραγωγής έχει περιοριστεί δραματικά και η ανάγκη για clickbait έχει επισκιάσει την ποιότητα της είδησης. Το πιο ανησυχητικό όλων των παραπάνω και η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η παθητική εξοικείωση και η κανονικοποίηση του ρατσιστικού λόγου. Με δυο λόγια, η αδιαφορία για το αν αυτά που διαβάζουμε αποτελούν προϊόν ρητορικής μίσους. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Η επιμόρφωση, η διαρκής εγρήγορση απέναντι σε περιστατικά μισαλλόδοξου λόγου και η ενεργοποίηση των αρμόδιων θεσμικών φορέων αποτελούν τα μέσα για μία συντονισμένη προσπάθεια για την καταπολέμηση του φαινομένου.

Τον Μάρτιο του 2020, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ξεκίνησε την υλοποίηση του ευρωπαϊκού έργου «SOpHiSM - Μία απάντηση στη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο μέσα από την ενίσχυση της υψηλής ποιότητας επαγγελματικής δημοσιογραφίας και της δημοσιογραφίας των πολιτών» σε συνεργασία με το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου-Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου (ΚΕΣΔ), το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) και το Πανεπιστήμιο. Στόχοι του έργου είναι η επιμόρφωση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων των φοιτητών δημοσιογραφίας, των νέων δημοσιογράφων και των παραγωγών περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις προκλήσεις της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Στο πλαίσιο του έργου έχει ήδη διαμορφωθεί ένας εκπαιδευτικός οδηγός που απευθύνεται σε δημοσιογράφους, προκειμένου να αναγνωρίζουν και να μη χρησιμοποιούν περιεχόμενο ρητορικής μίσους. Το επόμενο διάστημα στο πλαίσιο του προγράμματος πρόκειται να πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά σεμινάρια. Στόχος είναι η επιμόρφωση των συμμετεχόντων τόσο σε νομικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Τα σεμινάρια απευθύνονται σε φοιτήτριες/ές δημοσιογραφίας, νεαρές/ούς δημοσιογράφους και πολίτες δημοσιογράφους/παραγωγούς περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα είναι διήμερα, συνολικής διάρκειας τεσσάρων ωρών και η συμμετοχή σε αυτά είναι δωρεάν. Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις του έργου, εδώ.

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.

Περισσότερα από το VICE

Ένας Δημιουργός Καταγράφει σε Ντοκιμαντέρ την Ανεξιχνίαστη Δολοφονία της Μητέρας του

Η Drag Sabbat Είναι η Πρώτη Κινηματική και Καλλιτεχνική Drag Συλλογικότητα της Ελλάδας

Τι Γνώμη Έχει η Gen Z για τους Αγαπημένους Pop Stars των Millennials

Ακολουθήστε το VICE σε Twitter, Facebook και Instagram.