Φωτογραφίες: Αλέξανδρος ΑβραμίδηςΑν έχεις καιρό να επισκεφτείς το πρώτο πόδι της Χαλκιδικής, μπορεί να πιαστεί η ψυχή σου. Σε κάθε δεύτερο συγκρότημα εξοχικών κατοικιών, αυτήν την εποχή άνθρωποι κόβουν σε κομμάτια φοίνικες-κουφάρια που έχουν διπλώσει σαν κλειστές ομπρέλες. Στοιβάζουν τα ξεραμένα κλαδιά και τους κορμούς με την ξεκοιλιασμένη ψίχα κι έπειτα τα θάβουν στο χώμα ή τα βάζουν φωτιά. Το «κόκκινο σκαθάρι» που κατατρώει τους φοίνικες -μετά την Κρήτη και τη Νότια Ελλάδα- χτύπησε τα εξωτικά φυτά στη Χαλκιδική κι έπειτα εμφανίστηκε ακόμη και μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ιδιώτες και ιδιοκτήτες ξενοδοχείων προσπαθούν να ανακόψουν το κακό, όμως οι πληθυσμοί του εισαγόμενου και ανθεκτικού εντόμου αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Το κόκκινο σκαθάρι (επιστημονικά «ρυγχωτός κάνθαρος, Rhynchophorus ferrugineus») σκοτώνει τους φοίνικες και μαζί τη νέο-πλουτίστικη αισθητική στον Βορρά.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο Κωνσταντίνος Τερτιβανίδης, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Αλιείας στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, γνωρίζει όσο ελάχιστοι στον κρατικό μηχανισμό το πρόβλημα, καθώς είχε υπηρετήσει τα προηγούμενα χρόνια στη Χαλκιδική, όπου το σκαθάρι εμφανίστηκε το 2011. «Μην έχοντας φυσικούς εχθρούς, το έντομο αναπτύχθηκε και πολλαπλασιάστηκε επιθετικά. Φοίνικες σε αυλές εξοχικών κατοικιών και ξενοδοχεία ξεράθηκαν σε ένα βράδυ. Η καταστροφή είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Στη Θεσσαλονίκη το σκαθάρι έχει εμφανιστεί κυρίως στις παρυφές του Νομού στα όρια με τη Χαλκιδική, αλλά και μέσα στην πόλη. Σύμφωνα πάντως με τα επίσημα κριτήρια των αρμόδιων υπηρεσιών και των γεωπόνων δεν έχει ακόμη εξαπλωθεί επισήμως στη Θεσσαλονίκη», σημειώνει ο κ. Τερτιβανίδης. Τον περασμένο Νοέμβριο συνεργείο του Δήμου Καλαμαριάς στην Ανατολική Θεσσαλονίκη απομάκρυνε δύο κανάριους φοίνικες από τον πεζόδρομο της οδού Ν. Πλαστήρα. Από τον έλεγχο των φυτοϋγειονομικών ελεγκτών της Περιφέρειας διαπιστώθηκε ότι τα δέντρα είχαν προσβληθεί στο επίπεδο 5 (σσ: πλήρως ξεραμένα). Οι αρχές ζήτησαν με ειδική ανακοίνωση από τους πολίτες να αναφέρουν στις αρμόδιες υπηρεσίες αλλαγές της μακροσκοπικής εικόνας των φοινίκων.
«Κάνουμε συστηματικούς ελέγχους, σύμφωνα με τα μέσα που διαθέτουμε. Αν βρεθεί ένα μολυσμένο φυτό, πρέπει αμέσως να καταστραφεί και να καλυφθεί με έξοδα που βαραίνουν τον ιδιοκτήτη», εξηγεί ο κ. Τερτιβανίδης. Η θεραπεία είναι πολύ κοστοβόρα. Εκτός από λίγα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα στη Χαλκιδική και ιδιώτες με χρήματα, οι περισσότεροι ιδιοκτήτες αναγκάζονται να κόψουν τους νεκρωμένους φοίνικες πριν καταρρεύσουν. «Το συναισθηματικό βάρος είναι επίσης μεγάλο. Άνθρωποι τηλεφωνούν σχεδόν κλαίγοντας στις υπηρεσίες της Περιφέρειας για ένα δέντρο που είχαν 30 χρόνια στην αυλή τους και το είδαν μέσα σε λίγες μέρες να ξεραίνεται και να διπλώνει σαν ομπρέλα», λέει ο προϊστάμενος της Περιφέρειας. Το θηλυκό σκαθάρι γεννά ως και 500 αβγά και ο πληθυσμός αυξάνεται γεωμετρικά εφόσον το έντομο δεν έχει κανέναν φυσικό εχθρό. Ακόμη και όταν ένας νεκρός φοίνικας κοπεί, τα ανθεκτικά έντομα πετούν σε ακτίνα 500 μέτρων και αρχίζουν να τρώνε τους ιστούς των γειτονικών φοινίκων – έχει δε αναφερθεί ότι το «κόκκινο σκαθάρι» μπορεί να πετάξει έως και σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο Παύλος Σκεντερίδης, γεωπόνος με ειδίκευση στην εντομολογία, πιάνει το νήμα από την αρχή. «Το "κόκκινο σκαθάρι" εκτιμάται ότι εισήχθη στην Ευρώπη την περίοδο 1990-91, κατά τη διάρκεια των έργων ανάπλασης και αστικού σχεδιασμού στη Βαρκελώνη για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Εκείνη την περίοδο μεταφέρθηκαν με πλοία από την Αίγυπτο χιλιάδες φοίνικες» σημειώνει. «Όταν οι Ισπανοί αντιλήφθηκαν το πρόβλημα, το έντομο είχε ήδη αναπτυχθεί και καταστρέψει πολλά φυτά. Ωστόσο, ενημέρωσαν αμέσως τις ευρωπαϊκές Αρχές και απέκλεισαν φορτία από τα αιγυπτιακά λιμάνια. Επίσης, ξεκίνησαν ένα τεράστιο πρόγραμμα ενημέρωσης των πολιτών και θεραπείας των φοινίκων, με αποτέλεσμα ενδεικτικά σήμερα ο Δήμος Βαλένθιας σε έναν πληθυσμό 10.000 δέντρων να χάνει κάθε χρόνο μόλις πέντε ή δέκα δέντρα», λέει ο κ. Σκεντερίδης.
Οι Αρχές στην Ελλάδα είχαν φυσικά ενημερωθεί για την επέλαση του «κόκκινου σκαθαριού» ήδη από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης. Ωστόσο οι πάντες αδιαφόρησαν. Για τους Αγώνες της Αθήνας το 2004 μεταφέρθηκε στην Ελλάδα όλο το αιγυπτιακό στοκ των μολυσμένων φοινίκων, με τα σημερινά γνωστά αποτελέσματα. Ιστορικά φοινικοδάση όπως του Βάι και της Πρέβελης στην Κρήτη κινδύνευσαν με αφανισμό και φαίνεται ότι σώθηκαν χάρη σε έναν ισχυρό μηχανισμό άμυνας στο «κόκκινο σκαθάρι» που ανέπτυξε το ενδημικό είδος φοίνικα.
Δεν συνέβη το ίδιο με τα εισαγόμενα είδη φοινικόδεντρων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Γεωπόνοι και ιδιοκτήτες φυτωρίων σε όλη τη χώρα αδιαφόρησαν πουλώντας μολυσμένα φυτά – εκμεταλλευόμενοι και την ανάγκη για επίδειξη τα χρόνια πριν την κρίση. Πηγές της αγοράς εξηγούν ότι ένας φοίνικας μπορεί να εισαχθεί προς 20 ευρώ και να πουληθεί έως και 5.000 ευρώ. Η τιμή του εξαρτάται από τα εκατοστά του ύψους του. (Σημ. Οι πρώτοι φοίνικες στη Θεσσαλονίκη είχαν φυτευτεί στη ντισκοτέκ Amnesia τη δεκαετία του ΄80, κοστίζοντας 1,3 εκατ. δραχμές ο καθένας, την εποχή που το ποτό κόστιζε 100 δραχμές). Όλα αυτά τα χρόνια, οι γεωπονικές υπηρεσίες δεν έκαναν καμία καμπάνια ενημέρωσης. Ο νεοπλουτισμός είχε εξαπλωθεί σαν επιδημία, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα με το «κόκκινο σκαθάρι».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Εκτός από την καταστροφή των ίδιων των φυτών, υπάρχουν επιπτώσεις οικονομικές και στον τουρισμό» λέει ο εντομολόγος ερευνητής κ. Σκεντερίδης. «Λύση υπάρχει και τον δρόμο τον δείχνει η Ισπανία, με τη διαχείριση που έκανε μετά το πρώτο πλήγμα» προσθέτει. Ο ίδιος προκρίνει τη βιολογική αντιμετώπιση των εντόμων, χωρίς τη χρήση χημικών φαρμάκων, αλλά με τη μεταφορά μικροοργανισμών (εντομοπαθογόνων νηματωδών) στον φοίνικα που έχει προσβληθεί. Έντομα εναντίον εντόμων. Μπορεί να ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, όμως οι συγκεκριμένοι μικροοργανισμοί εισέρχονται στο σώμα του σκαθαριού από τα φυσικά ανοίγματα (στόμα, έδρα, αναπνευστικές οπές), πολλαπλασιάζονται μέσα του και προκαλούν τον θάνατό του.
Ο Μιχάλης Ματθαιάκης είναι γεωπόνος και αρχιτέκτονας τοπίου στην Πυλαία της Θεσσαλονίκης. Ξεκίνησε να σχεδιάζει κήπους σπιτιών και μεγάλων ξενοδοχείων το 1988 και είδε από πρώτο χέρι την άνοδο και την πτώση της ελληνικής ματαιοδοξίας. «Επαγγελματίες του κλάδου πουλούσαν και πρότειναν φυτά από τις Άνδεις, τη Βιρμανία και την Αυστραλία, τα οποία έδιναν μεν ένα εξωτικό χαρακτήρα, αλλά δεν ήταν δυνατόν να επιβιώσουν στην ελληνική κλιματολογική ζώνη. Τη μία είναι το σκαθάρι την άλλη η παγωνιά που σκοτώνει τα ακατάλληλα φυτά. Η φύση μάς βγάζει δύο φορές κίτρινη κάρτα, όμως δεν παίρνουμε το μάθημα», εξηγεί. «Οι φοίνικες ήταν το χαρακτηριστικό δείγμα νεοπλουτισμού, μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ακόμη και σήμερα, οι Ρώσοι που έρχονται στα ξενοδοχεία της Χαλκιδικής, ξοδεύουν χρήματα και θέλουν να κάθονται κάτω από φοίνικες, για να αισθάνονται ότι βρίσκονται στην Καραϊβική», λέει ο κ. Ματθαιάκης.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Οι αυλές των παλιών μονοκατοικιών ήταν ο ορισμός της εξωστρέφειας. Οι άνθρωποι κάθονταν έξω, γλεντούσαν, αντάλλασσαν λουλούδια και φυτά. Με την εμφάνιση της μεζονέτας, περιχαρακώθηκαν σε μικρές αυλές, σηκώνοντας τείχη από φυτά για να μην έχουν επαφή με τον γείτονα. Φυτεύουν λέιλαντ σε τοσοδά αυλές, όταν στην Ιρλανδία υπάρχει κανονισμός για το συγκεκριμένο φυτό να επιλέγεται μόνο σε εκτάσεις άνω των τεσσάρων στρεμμάτων, καθώς μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 30 μέτρα και σε πλάτος τα 10 μέτρα. Εμείς όμως, φτιάχνουμε πράσινα τείχη στις αυλές με λέιλαντ» σημειώνει κ. Ματθαιάκης.
Όλα αυτά τα χρόνια, ο ίδιος εργάζεται στην αρχιτεκτονική κήπων ανά την Ελλάδα επιλέγοντας φυτά αρμονικά με το μικροκλίμα της κάθε περιοχής. Φυτεύει ημεροκαλλίδες, τριανταφυλλιές, οξαλίδες, πικροδάφνες, ελιές και πολλά ακόμη είδη από τη μεσογειακή ζώνη σε ολόκληρο τον κόσμο, που πολλές φορές ψάχνει και δεν βρίσκει να αγοράσει. «Η μοναδική περίπτωση για την οποία βάζω νερό στο κρασί μου είναι ο χαμαίρωπας, ένα κινέζικο φοινικοειδές που ταυτίστηκε με τις αυλές των αρχοντικών στη Θεσσαλονίκη και το αρχιτεκτονικό ρεύμα του ελιτισμού», σημειώνει. «Είναι μια αναφορά στο θυμικό».Δείτε μερικές ακόμη φωτογραφίες:
