Σταμάτα να Λες ότι Κάποιος Έχει «Πρόβλημα με τα Ναρκωτικά»

To άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Tonic.

Ο ξάδερφός μου ήταν ένας άνθρωπος που είχε πολλή πλάκα. Είχε ένα αξιολάτρευτο χαμόγελο και μεγάλα, ολοστρόγγυλα μάγουλα. Είχε μια χαζή, συχνά παιδική αίσθηση του χιούμορ και δεν φαινόταν να παίρνει τίποτα στα σοβαρά. Όταν τον έβλεπα, συνήθως σε οικογενειακά ταξίδια και γιορτές, πάντα γελούσε. Ο Ralph πέθανε πριν από τρία χρόνια, Ήταν 30 ετών. Προτού κρεμαστεί στο σπίτι του, σκόρπισε ολόκληρους σωρούς κοκαΐνης στο δωμάτιο και έτριψε το πρόσωπό του με την άσπρη σκόνη. Μιας και συνήθως τον έβλεπα στις γιορτές, δεν μου φαινόταν ανησυχητικό το γεγονός ότι πάντα κρατούσε ένα ποτό στο χέρι. Στην πραγματικότητα, δεν είχα ιδέα πόσο συχνά έπινε και έπαιρνε ναρκωτικά. Οι άνθρωποι που τον ήξεραν, εξακολουθούν να διστάζουν να πουν ότι ήταν εθισμένος ή ότι έπασχε από κάποια ψυχική ασθένεια. Αντ’ αυτού, λένε ότι «είχε πρόβλημα» ή ακόμη και ότι αυτός ο τρόπος ζωής ήταν «αυτό που ήθελε». Ακούω πολύ συχνά αυτήν τη ρητορική. Πρόσφατα, άκουσα τη συζήτηση δύο ανθρώπων που έκαναν τζόκινγκ μπροστά από εμένα. «Έχει σοβαρό πρόβλημα με το αλκοόλ», είπε η γυναίκα στη φίλη της. Πιθανώς να έχω μιλήσει και εγώ με τον ίδιο τρόπο, ειδικά στο πανεπιστήμιο και στα 20 μου, τότε που μερικές φορές φαινόταν ότι όλοι μας πίναμε πολύ, καπνίζαμε πολύ και παίρναμε μεγάλες ποσότητες από κάτι.

Όμως πρέπει να σταματήσουμε να αποκαλούμε τη σχέση που έχει κάποιος με το αλκοόλ και τα ναρκωτικά «πρόβλημα». Σχεδόν πάντα αναφερόμαστε σε ένα από τα τρία σενάρια: Πρώτον, μπορεί να χρησιμοποιούμε τον όρο «πρόβλημα με το αλκοόλ» ή «πρόβλημα με τα ναρκωτικά», για να αναφερθούμε στον εθισμό κάποιου, πράγμα που σημαίνει ότι υποβαθμίζουμε μια ψυχική ασθένεια. Δεύτερον, μπορεί να περιγράφουμε την ανησυχητική –όμως μη διαγνωσμένη– χρήση ουσιών που κάνει κάποιος, οπότε υποθέτουμε αυτόματα ότι μιλάμε για μια σοβαρή κατάσταση. Τρίτον, μπορεί να αναφερόμαστε στην ψυχαγωγική και περιορισμένη χρήση που κάνει κάποιος, κάτι που δεν είναι καθόλου προβληματικό. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει πιο ακριβής τρόπος για να θίξεις το ζήτημα - και ο τρόπος που μιλάμε για τη χρήση ουσιών, αναπόφευκτα επηρεάζει την αντίδρασή μας σε αυτήν.

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, το εργαλείο ταξινόμησης και διάγνωσης ψυχικών ασθενειών από ψυχιάτρους, αναγνωρίζει μία διάγνωση: διαταραχή χρήσης ουσιών. Δεν μιλούν για εθισμό στα ναρκωτικά, ούτε για κατάχρηση ναρκωτικών και σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιούν τον όρο «πρόβλημα με τα ναρκωτικά». Για να πάσχει κανείς από διαταραχή χρήσης ουσιών, πρέπει να πληροί τουλάχιστον δύο από τα 11 κριτήρια, τα οποία συμπεριλαμβάνουν διάφορα πράγματα, όπως το να προσπαθείς, αλλά να μην καταφέρνεις να ξεκόψεις, να λαχταράς μια συγκεκριμένη ουσία και να αποφεύγεις σημαντικές υποχρεώσεις, εξαιτίας της χρήσης. Αυτές οι διαταραχές εξαρτώνται από το ναρκωτικό της επιλογής του καθενός (διαταραχή χρήσης κοκαΐνης, διαταραχή χρήσης οπιούχων) και τοποθετούνται πάνω σε ένα φάσμα: Όταν κάποιος πληροί δύο με τρία κριτήρια, τότε θεωρείται ότι πάσχει από ήπια διαταραχή, όταν πληροί τέσσερα με πέντε, η διαταραχή χαρακτηρίζεται ως μέτριας έντασης, ενώ όταν συντρέχουν έξι ή παραπάνω κριτήρια, η διαταραχή χαρακτηρίζεται σοβαρή.

[VICE Video] Μπήκαμε με την Κάμερα του VICE στην Πιάτσα Όπου Διακινείται η πιο Επικίνδυνη Ηρωίνη στην Αθήνα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για τον εθισμό έχει επιπτώσεις στη θεραπεία. Ακόμη και η άποψη των επαγγελματιών στον χώρο της υγείας πάνω σε αυτήν την ψυχική διαταραχή φαίνεται να επηρεάζεται από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε: Οι γιατροί αντιδρούν πιο αρνητικά και ενοχοποιούν περισσότερο κάποιον που «κάνει κατάχρηση ουσιών» σε σχέση με κάποιον που πάσχει από «διαταραχή χρήσης ουσιών», σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Drug Policy.

Το πρόβλημα εδώ είναι η προκατειλημμένη φρασεολογία, όμως τουλάχιστον η ασθένεια είναι μέρος της συζήτησης. «Ο στιγματισμός μας αποτρέπει από το να μιλάμε ανοιχτά για αυτό», λέει η Larissa Mooney, ψυχίατρος που ειδικεύεται στον εθισμό, με έδρα την Καλιφόρνια. «Υπάρχει όφελος, όταν κάνουμε έναν ειλικρινή και ανοιχτό διάλογο, καθώς πολλές από αυτές τις διαταραχές θεραπεύονται». Η αντιμετώπιση των διαταραχών χρήσης ουσιών ως ταμπού –ή η αποφυγή της συζήτησης για το θέμα– μπορεί να οδηγήσει σε παραπλανητικούς στερεοτυπικούς χαρακτηρισμούς, ενώ η χρήση ακριβούς γλώσσας χωρίς περιστροφές μπορεί να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να αναζητήσουν βοήθεια και να σώσει ζωές.

Στην περίπτωση μιας πραγματικής διάγνωσης, δεν πρέπει να λες ότι κάποιος κάνει κατάχρηση ουσιών και έχει πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Η διαταραχή χρήσης ουσιών είναι μια ψυχική ασθένεια, δεν είναι μια κακή συμπεριφορά που μπορούμε να κατακρίνουμε. «Είναι ένας σημαντικός διαχωρισμός, καθώς υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την κατανόηση γύρω από τη νευροβιολογία του εθισμού, ενώ ταυτόχρονα παίρνει το βάρος της ευθύνης από τον χρήστη, από τη στιγμή που αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα ως διαταραχή του εγκεφάλου, όπως συμβαίνει με όλες τις ψυχικές ασθένειες», λέει η Mooney. Είναι καλύτερα να λέμε «Ο/η τάδε πάσχει από διαταραχή χρήσης κοκαΐνης/οπιούχων/καπνού», αν και η ίδια λέει ότι στις καθημερινές συζητήσεις είναι επίσης αποδεκτό να λέμε «Ο/η τάδε έχει εθιστεί στην κοκαΐνη/τα οπιούχα/τον καπνό». Αν κάποιος βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη και δεν γνωρίζεις επακριβώς ποια είναι η χρήση που κάνει, όμως παρόλα αυτά ανησυχείς, δεν πρέπει να ασκήσεις κριτική λέγοντας ότι έχει «πρόβλημα». Έχεις παρατηρήσει κάποια σημάδια; Ανησυχείς; Τότε, πες το. «Μπορείς απλώς να πεις, “Ανησυχώ για το αλκοόλ που καταναλώνεις,” ή “Ανησυχώ για τη χρήση ναρκωτικών που κάνεις”», λέει η Mooney, τονίζοντας ότι ο ρόλος σου ως μέλος της οικογένειας ή ως φίλος είναι να παρέχεις στήριξη, όχι να κάνεις διάγνωση για κάποια διαταραχή. «Αν αισθάνεσαι ότι υπάρχει λόγος ανησυχίας για τη χρήση που κάνει κάποιος ή θεωρείς ότι έχει αλλάξει η συμπεριφορά του και ότι επηρεάζεται η διάθεση και η απόδοσή του, τότε πρέπει να τον ενθαρρύνεις να αναζητήσει τη γνώμη κάποιου που έχει τα κατάλληλα προσόντα, για να αξιολογήσει την κατάσταση».

Μην ξεχνάς ότι η κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών που κάνει κάποιος δεν χρήζει πάντα εξωτερικής επέμβασης. «Δεν είναι εθισμένοι όλοι όσοι χρησιμοποιούν ουσίες», λέει η Mooney. «Μπορεί κάποιος να κάνει χρήση κοκαΐνης για ψυχαγωγικούς λόγους ή ακόμη και να πέφτει με τα μούτρα στο αλκοόλ περιστασιακά, όμως πού τοποθετείται ένα τέτοιο άτομο πάνω στο φάσμα;». Ωστόσο, αν δεν πληροί τουλάχιστον δύο από τα κριτήρια που ορίζει το DSM-5, τότε δεν εμπίπτει καν στο φάσμα. «Αν κάποιος έχει υψηλή αρτηριακή πίεση, όχι όμως σε σταθερή βάση, δεν τον κατηγοριοποιούμε», λέει η Indra Cidambi, ψυχίατρος που ειδικεύεται στον εθισμό, με έδρα το Νιου Τζέρσεϊ. «Αυτοί που χρειάζεται να εξεταστούν από γιατρό είναι αυτοί που έχουν σταθερά υψηλή πίεση». Με τον ίδιο τρόπο, αν ένα άτομο κάνει χρήση ναρκωτικών ή πίνει έξι τζιν-τόνικ το βράδυ της Παρασκευής, όμως δεν πληροί τα απαραίτητα κριτήρια, για να θεωρηθεί ότι πάσχει από διαταραχή χρήσης ουσιών, δεν πρέπει να λέμε ότι έχει κάποιο πρόβλημα, καθώς είναι πολύ πιθανό να μη συμβαίνει κάτι τέτοιο. «Αν δεν πληροί τα κριτήρια που οδηγούν σε ολοκληρωμένη διάγνωση, τότε δεν πρέπει να του βάζουμε καμία ταμπέλα», λέει η Cidambi. Η διαταραχή χρήσης ουσιών είναι μία από τις πολλές ψυχικές ασθένειες που μπορούν να αντιμετωπιστούν με θεραπεία, όμως αυτό συμβαίνει μόνο όταν αναγνωρίζεται ως τέτοια. «Πρέπει να αποδεχτούμε ότι πρόκειται για μια χρόνια νόσο», λέει η Cidambi. «Δεν πρέπει να περιθωριοποιούμε τους ανθρώπους που κάνουν χρήση».

Αναρωτιέμαι αν ο Ralph θα ήταν ακόμα ζωντανός σήμερα, εφόσον ο ίδιος και οι κοντινοί του άνθρωποι μιλούσαν για τον εθισμό και την ψυχική ασθένεια πιο ανοιχτά. Ίσως αυτός ο διάλογος να τον είχε βοηθήσει να αναγνωρίσει τη σοβαρότητα της κατάστασής του και να τον είχε κάνει να αναζητήσει βοήθεια. Αν θέλουμε να κάνουμε μια πραγματική προσπάθεια να βάλουμε τέλος στον στιγματισμό των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας και εθισμού, πρέπει να ξεκινήσουμε να κάνουμε ωμές και μερικές φορές άβολες συζητήσεις.

«Η επιστημονική και η ιατρική κοινότητα έχει ξεκινήσει να βλέπει τον εθισμό ως μια εγκεφαλική νόσο και ταυτόχρονα ως μια χρόνια ασθένεια που απαιτεί μακροχρόνια θεραπεία, ακόμη και αν οι ανάγκες για αυτήν τη θεραπεία αλλάξουν με τον καιρό», λέει η Mooney. «Αν τα μέλη της οικογένειας και τα αγαπημένα πρόσωπα γνωρίζουν τον βαθμό στον οποίο η χρήση ουσιών είναι σοβαρή και συστηματική, τότε θα καταφέρουμε να ανοίξουμε έναν διάλογο και να είμαστε πιο ειλικρινείς ως προς τη ρίζα του προβλήματος που ώθησε κάποιον σε συγκεκριμένες συμπεριφορές ή που, στην πιο τραγική περίπτωση, τον έκανε να αφαιρέσει την ίδια του τη ζωή».

Περισσότερα από το VICE

Ο Δημήτρης Είναι ο Πρώτος Έλληνας Σεξουαλικός Βοηθός για Άτομα με Αναπηρία

Αμπελόκηποι Είναι η Λεωφόρος Αλεξάνδρας, ο ΠΑΟ, τα Προσφυγικά και η ΓΑΔΑ

Αναζητάμε Αυτόν τον Λιλιπούτειο Πολιτικό από μια 90s Κατάληψη σε Γυμνάσιο της Αττικής