Η «Μέθοδος της Λάμπας» κι Άλλες Ρατσιστικές Συμπεριφορές στο Ελ. Βενιζέλος

Το απόγευμα του Σαββάτου 19 Μαΐου 2018, ήταν συνηθισμένο για χιλιάδες επιβάτες του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος» της Αθήνας. Όχι, όμως, για δύο νεαρές Γαλλίδες, οι οποίες κλήθηκαν και υπέστησαν προσβλητικούς ελέγχους από υπαλλήλους της εταιρίας security, όπως κατήγγειλαν αργότερα στον Συνήγορο του Πολίτη. Η μία, μουσουλμάνα στο θρήσκευμα, αναγκάστηκε να βγάλει τη μαντήλα της (hijab) σε κοινή θέα για να εξεταστεί το χρώμα των μαλλιών της και η δεύτερη να έχει το πρόσωπό της κάτω από μία λάμπα για να γίνει η ταυτοπροσωπία «επειδή είναι σκουρόχρωμη».

Τα όσα πρωτοφανή περιλαμβάνονται στην καταγγελία για τον έλεγχο που έγινε και παραβιάζει κάθε στοιχείο ιδιωτικότητας, ξεπερνώντας τα όρια προσβολής της προσωπικότητας και της ρατσιστικής συμπεριφοράς, ήδη έχουν προκαλέσει την αντίδραση του Συνηγόρου, ο οποίος ζήτησε σειρά στοιχείων από τους υπευθύνους του διεθνούς αεροδρομίου για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ελέγχονται οι επιβάτες, αλλά και για τις αρμοδιότητες των υπαλλήλων των εταιριών security.

Η Σ. και η Ο. (τα πλήρη στοιχεία τους είναι στη διάθεση του VICE Greece) τον περσινό Μάιο συμμετείχαν σε ένα συνέδριο που έγινε στην Ελλάδα με αντικείμενο τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το απόγευμα της 19ης Μαΐου ήταν στο αεροδρόμιο για να επιβιβαστούν στο αεροσκάφος και να επιστρέψουν στο Παρίσι. Αφού πέρασαν τη μαγνητική πύλη άρχισαν τα προβλήματα, όπως περιέγραψαν στην αναφορά που έκανε στον Συνήγορο του Πολίτη η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, την οποία εκπροσώπησε η δικηγόρος Αγγελική Νικολοπούλου.

Στην πρώτη, που φορούσε μαντήλα και γυαλιά, μία αστυνομικός ακούμπησε τη μαντήλα της, αλλά στη συνέχεια τον έλεγχο ανέλαβε γυναίκα υπάλληλος της εταιρίας security. «Αφού μου ζήτησε να βγάλω ξανά τα γυαλιά μου –όπως κι έπραξα αδιαμαρτύρητα για πολλοστή φορά μέσα σε διάστημα λίγων λεπτών, σχεδόν στον ίδιο χώρο– στη συνέχεια μου είπε να βγάλω δημοσίως τη μαντήλα μου για να δει εάν πράγματι ήμουν το άτομο στη φωτογραφία του διαβατηρίου. Εγώ δέχτηκα, αλλά της ζήτησα ευγενικά να με οδηγήσει σε κάποιο μέρος όπου να εξασφαλίζονται οι απαραίτητες συνθήκες ιδιωτικότητας (δωμάτιο ή κάπου αλλού, έστω στον χώρο των αποχωρητηρίων) και όχι δημόσια, ενώπιον όλων, για ευνόητους λόγους που υπαγορεύονται από τις θρησκευτικές μου πεποιθήσεις».

Το «μαρτύριο» της νεαρής μουσουλμάνας δεν σταμάτησε εκεί. Όπως περιγράφει στην αναφορά της που εξασφάλισε το VICE Greece, η γυναίκα υπάλληλος μετά την άρνησή της να βγάλει τη μαντήλα σε κοινή θέα την οδήγησε σε άλλο σημείο της αίθουσας αναμονής των επιβατών, όπου επέμεινε να βγάλει τη μαντήλα, πάλι παρουσία άλλων επιβατών. «Δεδομένης της άρνησής της να με οδηγήσει σε κατάλληλο χώρο για τη διενέργεια του ελέγχου και προκειμένου να λήξει το επεισόδιο, της ζήτησα να καλέσει κι άλλες γυναίκες συναδέλφους της, ώστε να έρθουν όταν θα έβγαζα τη μαντήλα, να με καλύψουν και να μην είμαι ορατή σε τρίτους». Ακόμη και αυτήν την πρόταση όμως, η υπάλληλος δεν την αποδέχτηκε, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι «δεν υπήρχαν τέτοιοι χώροι, ούτε τουαλέτες επιβατών κοντά στην πύλη επιβίβασης (το οποίο πολύ αργότερα κατάλαβα ότι είναι ψευδές) και ότι όλες οι συνάδελφοί της ήταν απασχολημένες εκείνη την ώρα». Συνέπεια ήταν η γυναίκα να αναγκαστεί και να βγάλει μπροστά στους απορημένους επιβάτες τη μαντήλα της, αφού η υπάλληλος την απείλησε ότι αλλιώς δεν μπορούσε να ταξιδέψει, «κουνώντας επιδεικτικά ανά χείρας το διαβατήριό μου», σύμφωνα με την καταγγελία.

Και δεν έφτανε μόνον αυτό, όπως παραστατικά περιγράφεται. Η ίδια υπάλληλος προσέβαλε στον έλεγχο και τη δεύτερη νεαρή. «Αφού ζήτησε το διαβατήριό μου, κοίταξε τη φωτογραφία μου, έκανε έναν περίεργο μορφασμό, υπονοώντας ότι δεν είμαι το ίδιο πρόσωπο, οπότε με σήκωσε όρθια και με έστησε κάτω από το φως της λάμπας, διότι, όπως δήλωσε, «ήμουν σκουρόχρωμη», μπροστά σε όλους τους υπόλοιπους επιβάτες οι οποίο με κοιτούσαν απορημένοι απαξιωτικά», τονίζεται στην αναφορά που έγινε στον Συνήγορο του Πολίτη και στην οποία προστίθεται πως η ίδια μέθοδος -της λάμπας- χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες μελαμψές γυναίκες, από την ίδια υπάλληλο.

VICE Video: «Φυλακισμένη» στην Αθήνα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

«Δεν μπορεί να συμβαίνουν αυτά, πρέπει να διασφαλίζεται ένα μίνιμουμ ιδιωτικότητας, να παρέχεται στον επιβάτη ένα μίνιμουμ σεβασμού. Δεν αρνήθηκε τον έλεγχο, όμως έπρεπε να οδηγηθεί σε ένα μέρος όπου θα μπορεί άνετα και χωρίς να ντρέπεται να βγάλει τη μαντήλα της και ν’ ανταποκριθεί στον έλεγχο», είπε μιλώντας στο VICE Greece η δικηγόρος που υπογράφει την αναφορά Αγγελική Νικολοπούλου, η οποία σημείωσε πως ποτέ δεν έχει συναντήσει παρόμοιο περιστατικό στα αεροδρόμια του εξωτερικού, ενώ αντίθετα «στο αεροδρόμιο της Αθήνας, μου έχει τύχει να κάνουν ερωτήσεις στους επιβάτες ενώπιον των υπολοίπων», όπως ακριβώς είπε. Πάντως παρόμοια καταγγελία έκανε πριν ακριβώς έναν χρόνο η ηθοποιός Λίντσεϊ Λόχαν, όταν προερχόμενη από την Τουρκία για να συνεχίσει το ταξίδι της στις ΗΠΑ υπάλληλος εταιρίας security στο αεροδρόμιο Χίθροου του Λονδίνου ζήτησε να βγάλει τη μαντήλα που φορούσε, πράγμα που η ίδια αναγκάστηκε να κάνει, όπως είχε δηλώσει.

Η μουσουλμανική μαντήλα έχει αποτελέσει αντικείμενο αντιπαράθεσης στην Ευρώπη, ειδικά για αυτές που κρύβουν όλο το πρόσωπο των γυναικών, που είναι η μπούργκα και η νικάμπ. Με νόμους, η Γαλλία, η Δανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και περιορισμένα η Γερμανία, αποφάσισαν να μη φοριέται η μαντήλα που καλύπτει όλο το πρόσωπο σε δημόσιους χώρους. Στους νόμους αυτούς δεν περιλαμβάνονται απαγορεύσεις για τη μαντήλα που καλύπτει τον λαιμό και τα μαλλιά, όμως ήδη άρχισαν να γίνονται συζητήσεις στη Γαλλία, καθώς διάφορες πλευρές ζητούν την απαγόρευση στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024. Το ίδιο συνέβαινε και στο μπάσκετ γυναικών, μέχρι που η μπασκετμπολίστρια Μπλίκις Αμπντούλ–Καντίρ, γνωστή ως «Qisi» στο κολλεγιακό πρωτάθλημα των ΗΠΑ ξεκίνησε την καμπάνια #FIBAAllowHijab και τελικά επιτράπηκε.

Στην περίπτωση του αεροδρομίου της Αθήνας, η νεαρή φορούσε χιτζάμπ και ο Συνήγορος του Πολίτη αντέδρασε άμεσα στην αναφορά των δύο γυναικών. Με έγγραφο που απευθύνεται στον επικεφαλής του αεροδρομίου και στον επικεφαλής της αστυνομίας του «Ελ.Βενιζέλος», ζήτησε να απαντηθούν συγκεκριμένα ερωτήματα που αφορούν τον έλεγχο των επιβατών. «Να μας γνωρίσετε εάν απαιτείται ή όχι κατά τον έλεγχο επιβατών η αφαίρεση της μαντήλας των γυναικών (ακόμη και στις περιπτώσεις που η μαντήλα δεν αποκρύπτει μέρος του προσώπου) και να προβλέπεται η τήρηση συγκεκριμένων διαδικαστικών προϋποθέσεων ή διευκολύνσεων για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας ή την αποφυγή πιθανής προσβολής της προσωπικότητας του ελεγχόμενου», είναι το πρώτο ερώτημα που απευθύνεται στους υπευθύνους του αεροδρομίου και συμπληρώνεται με ένα ακόμη σχετικά με την ύπαρξη ειδικών χώρων ελέγχου. Ο Συνήγορος του Πολίτη ζήτησε να ενημερωθεί για τις αρμοδιότητες των εταιριών ασφαλείας και εάν έχουν δικαιοδοσία ελέγχου ταυτοπροσωπίας, όπως έκανε η υπάλληλος στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ειδικά ρωτήθηκε εάν η… «μέθοδος της λάμπας» προβλέπεται για τον έλεγχο των έγχρωμων επιβατών.

Παρόμοια καταγγελία, από τον πρώτο έλεγχο στο γραφείο του Συνηγόρου του Πολίτη δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει την Αρχή, ειδικά για περιστατικό με προσβολή γυναίκας με την αφαίρεση μαντήλας. Άλλωστε, ο συγκεκριμένος έλεγχος που έχει καταγγελθεί δεν προβλέπεται να γίνεται με αυτόν τον τρόπο, όπως επιβεβαιώθηκε από το Γραφείο Τύπου του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος». Συγκεκριμένα, στο σχετικό ερώτημα για τις διαδικασίες που πρέπει να τηρούνται, οι εκπρόσωποι του αεροδρομίου απάντησαν πως «σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό, οι υπεύθυνοι ασφαλείας είναι υποχρεωμένοι να κάνουν έλεγχο. Στην περίπτωση καλυμμάτων κεφαλιών, όπως είναι η μαντήλα, το καπέλο, το σαρίκι, πρέπει να γίνεται έλεγχος. Εάν ο επιβάτης ζητήσει ιδιαίτερο χώρο, θα οδηγηθεί εκεί. Υπάρχουν ειδικά booth γι’ αυτόν τον σκοπό. Εάν ο επιβάτης αρνηθεί τον έλεγχο ασφαλείας, τότε ο υπεύθυνος ασφαλείας δεν μπορεί να του επιτρέψει την αναχώρηση». Επίσης, υπογραμμίστηκε πως «τον έλεγχο ταυτοπροσωπίας κάνουν μόνον οι υπεύθυνοι των αεροπορικών εταιριών και η Αστυνομία», ενώ διευκρινίστηκε πως, πλέον, ο συγκεκριμένος έλεγχος γίνεται μόνον στην πύλη εξόδου προς το αεροσκάφος.

Την ίδια άποψη έχει και αξιωματικός της ΕΛ.ΑΣ., ο οποίος επί χρόνια υπηρέτησε στην ασφάλεια αεροδρομίων. «Για να γίνει έλεγχος με αφαίρεση της μαντήλας, πρέπει η επιβάτισσα, η οποία προφανώς είναι μουσουλμάνα, να οδηγηθεί σε κλειστό χώρο για να μην προσβληθεί και να γίνει κανονικά έλεγχος από γυναίκα υπάλληλο», ενώ πρόσθεσε πως οι υπάλληλοι εταιριών security δεν έχουν κανένα δικαίωμα ελέγχου ταυτοπροσωπίας, ούτε να ελέγξουν τα ταξιδιωτικά έγγραφα των επιβατών. «Εάν έχουν οποιαδήποτε υποψία, καλούν την αστυνομία του αεροδρομίου», ανέφερε υπογραμμίζοντας πως αυτές οι διαδικασίες προβλέπονται και αναφέρονται σε οδηγό που έχουν οι εταιρίες ασφάλειας των αεροδρομίων, το γνωστό ANNEX. Το VICE Greece επικοινώνησε με το media center της εταιρίας security που καταγγέλθηκε. Η υπάλληλος μάς παρέπεμψε σε τηλεφωνικό αριθμό του αεροδρομίου, που όμως δεν απάντησε παρά τις συνεχείς κλήσεις μας.

«Το ζήτημα είναι ερευνητέο και από την πλευρά της ίσης μεταχείρισης λόγω εθνικής καταγωγής, καθώς μπορεί να θεωρήθηκε ότι κατάγεται από κάποια μουσουλμανική χώρα, γι’ αυτό να της συμπεριφέρθηκαν με αυτόν τον τρόπο», σημείωσε η κυρία Νικολοπούλου, η οποία ζήτησε να συνταχθεί κώδικας δεοντολογίας για τους συγκεκριμένους ελέγχους. «Όλα τα επαγγέλματα έχουν και μέσα εκεί πρέπει να ενσωματωθούν ειδικότερες κατευθύνσεις με τις απαιτήσεις που απορρέουν από τα δικαιώματα των επιβατών. Να ξέρει κάποιος υπάλληλος πώς να κάνει τον έλεγχο και με την απόλυτη συναίνεση του άλλου».

Πάντως, η ελληνική νομοθεσία έχει περιλάβει έστω και γενικότερα διατάξεις για την προστασία των ελεγχομένων. Στο άρθρο 4 του νόμου 2518 του 2017, περιλαμβάνονται οι προϋποθέσεις του προσωπικού που εργάζονται σε επιχειρήσεις ασφάλειας. Στην Παράγραφο 1στ αναφέρονται υποχρεώσεις των υπαλλήλων και συγκεκριμένα «να μην θίγουν, κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους, τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα των πολιτών».

Περισσότερα από το VICE

Ένα Οδοιπορικό στα Δίγλωσσα Χωριά στα Σύνορα Ελλάδας-ΠΓΔΜ

Μια Λίστα με Όσα Απαγορεύεται να Κάνουμε Επειδή Είμαστε Γυναίκες

Η Ζωή Ενός Tattoo Artist των Ελληνικών Φυλακών