Το VICE επιχείρησε να ξεμπερδέψει τον γρίφο που λέγεται ελληνικό εκλογικό σύστημα και να ξεδιαλύνει αν είναι αλήθεια ότι τα λευκά ενισχύουν το εκάστοτε πρώτο κόμμα, τον τρόπο υπολογισμού των ποσοστών των κομμάτων, αλλά και του bonus των 50 εδρών.

Αυτή την Κυριακή, οι 9.836.997 πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα καλούνται στις κάλπες για να αναδείξουν την επόμενη κυβέρνηση της χώρας.

Όμως πόσοι από εμάς που θα συμμετέχουμε σε αυτή τη διαδικασία κατανοούμε ακριβώς πώς λειτουργεί το εκλογικό σύστημα; Πώς υπολογίζεται ο αριθμός των βουλευτών που θα εκλέξει ένα κόμμα; Είναι αλήθεια ότι τα λευκά ή άκυρα ενισχύουν το εκάστοτε πρώτο κόμμα; Αλλά και τι είναι το περίφημο bonus των 50 εδρών;

Γενικά, για να βγει κάποιος βουλευτής πρέπει να έχει συγκεντρώσει περισσότερους σταυρούς προτίμησης από τους συνυποψηφίους του. Όμως, στις εκλογές της 20ης Σεπτεμβρίου, που όχι μόνο θεωρούνται πρόωρες, αλλά πραγματοποιούνται και σε λιγότερους από 18 μήνες από τις προηγούμενες, οι βουλευτές δεν εκλέγονται με σταυρό προτίμησης αλλά με τη λεγόμενη λίστα: το κάθε κόμμα, δηλαδή, επιλέγει το ίδιο με ποια σειρά προτεραιότητας επιθυμεί να εκλεγούν οι υποψήφιοί του, αντί να το επιλέξουν αυτό οι ψηφοφόροι.

Ακόμα, από τις 300 έδρες, οι 288 μοιράζονται σε κάθε εκλογική περιφέρεια της χώρας, αντίστοιχα με τον πληθυσμό τους. Οι υπόλοιπες 12 έδρες καλύπτονται από τους λεγόμενους βουλευτές επικρατείας. Οι βουλευτές αυτοί δεν είναι υποψήφιοι σε ένα νομό, αλλά σε όλη την επικράτεια, και τα ονόματά τους βρίσκονται στο «ψηφοδέλτιο επικρατείας», δηλαδή μία λίστα υποψηφίων με σειρά προτίμησης που ορίζει το κάθε κόμμα για τον εαυτό του πριν από τις εκλογές. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό ενός κόμματος σε όλη τη χώρα, τόσο περισσότερες έδρες του αναλογούν από τη δωδεκάδα των βουλευτών επικρατείας.

Το εκλογικό μας σύστημα είναι μία μείξη αναλογικού και πλειοψηφικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι οι 250 από τις βουλευτικές έδρες μοιράζονται στα κόμματα, αναλογικά με τα ποσοστά τους. Οι υπόλοιπες 50 έδρες όμως δίνονται ως «δώρο» ή «bonus» στο κόμμα που έρχεται πρώτο, ακόμα και αν προηγείται με μία ψήφο διαφορά από το δεύτερο.

Το bonus ήταν αρχικά 40 έδρες (καθιερώθηκε το 2004 με τον νόμο Σκανδαλίδη 3231/2004), όμως με μία τροποποίηση που έγινε το 2008 (νόμος Παυλόπουλου 3636/2008) αυξήθηκε στις 50. Οι υποστηρικτές του λένε ότι δίνει τη δυνατότητα στο πρώτο κόμμα να σχηματίσει μία σταθερή κυβέρνηση. Πολλοί όμως καταγγέλλουν ότι το bonus είναι αντισυνταγματικό και ζητούν να καταργηθεί.

Σίγουρα πάντως το bonus δεν είναι δίκαιο. Στην πράξη, οι 50 έδρες καλύπτονται από υποψηφίους του πρώτου κόμματος, κυρίως σε περιφέρειες που έχουν τέσσερις ή πέντε έδρες, μέσω μιας πολύ μπερδεμένης εξίσωσης, που οδηγεί σε διάφορα παράδοξα. Συχνό είναι το φαινόμενο υποψήφιοι που παίρνουν λίγες ψήφους να εκλέγονται «κλέβοντας» την έδρα από κάποιον που έχει πολύ περισσότερες ψήφους αλλά δεν ανήκει στο πρώτο κόμμα.

Για παράδειγμα, στις εκλογές του Μαΐου του 2012, σε μία περιφέρεια με τέσσερις έδρες, ένας από τους υποψηφίους που πήρε 1.811 ψήφους -αλλά το κόμμα του βγήκε πρώτο σε όλη τη χώρα, «έφαγε» την έδρα από έναν άλλο υποψήφιο, ο οποίος αν και πήρε 5.030 ψήφους ανήκε στο κόμμα που βγήκε δεύτερο.

Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες στην Ευρώπη που εφαρμόζει το σύστημα του bonus. Κάτι παρόμοιο συναντάμε επίσης στην Ιταλία και στις αυτοδιοικητικές εκλογές της Γαλλίας.

To «δώρο» των 50 εδρών δεν είναι όμως ο μόνος τρόπος με τον οποίο ενισχύεται το κόμμα που βγαίνει πρώτο.

Πώς κερδίζει ένα κόμμα την αυτοδυναμία και τι συμβαίνει με τις ψήφους στα μικρά κόμματα;

Το ποσοστό που χρειάζεται ένα κόμμα για να κερδίσει αυτοδυναμία, να εκλέξει, δηλαδή, τουλάχιστον έναν παραπάνω από τους μισούς βουλευτές (151), διαμορφώνεται περίπου στο 40%. Θεωρητικά όμως αυτό, γιατί όσο περισσότεροι ψηφοφόροι επιλέξουν κόμματα που θα μείνουν εκτός Βουλής, τόσο μικρότερο είναι και το ποσοστό που απαιτείται για την αυτοδυναμία.

Πώς γίνεται αυτό; Ο αριθμός των εδρών που τελικά παίρνει ένα κόμμα, δεν υπολογίζεται στο 100% των έγκυρων ψήφων, αλλά μόνο στο σύνολο των ψήφων που έλαβαν τα κόμματα που μπαίνουν στη Βουλή. Και για να μπει ένα κόμμα στη Βουλή πρέπει να λάβει πάνω από 3%, όπως ορίζει ο νόμος.

Για παράδειγμα, στις εκλογές του περασμένου Ιανουαρίου, τα κόμματα που έμειναν εκτός Βουλής συγκέντρωσαν συνολικά 8,62%. Το πρώτο κόμμα για να εκλέξει 151 βουλευτές και να κερδίσει την αυτοδυναμία θα έπρεπε να είχε συγκεντρώσει 36,95%. Τελικά, βγήκε με 36,34% εκλέγοντας 149 βουλευτές, συμπεριλαμβανομένου και του bonus των 50 εδρών. Αλλά, αν υπολογίζονταν τα ποσοστά των κομμάτων που έμειναν εκτός Βουλής, το πρώτο κόμμα θα εξέλεγε 140 βουλευτές. Αλλά η σπαζοκεφαλιά δεν σταματάει εδώ…

Ο αστικός μύθος λέει ότι τα «λευκά» ενισχύουν το πρώτο κόμμα, ενώ μάλιστα αν οι λευκές ψήφοι ξεπεράσουν το 50% οι εκλογές θεωρούνται άκυρες και επαναλαμβάνονται. Κανένα από τα δύο δεν ισχύει.

Γενικά, το ποσοστό των κομμάτων υπολογίζεται επί του συνόλου των έγκυρων ψήφων. Σήμερα, τα λευκά ψηφοδέλτια, αν και καταγράφονται ξεχωριστά ως πολιτική στάση, στην πράξη δεν θεωρούνται έγκυρα. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος ψηφίσει λευκό ως συνειδητή επιλογή, είναι σαν να έχει γράψει για παράδειγμα ΠΑΟΚ ή κάτι τέτοιο πάνω στο ψηφοδέλτιο πριν το ρίξει στην κάλπη.

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι συνολικά έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν 10 άτομα. Αν οι 4 επιλέξουν να κάνουν αποχή και από τους υπόλοιπους 6 οι 3 ψηφίσουν ένα συγκεκριμένο κόμμα, το κόμμα αυτό θα βγει με ποσοστό 50%. Σε περίπτωση όμως που οι υπόλοιποι 3 (από τους 6) ψηφίσουν λευκό ή άκυρο, τότε το κόμμα που πριν έπαιρνε 50%, θα βγει τώρα με 100%.

Οι διαφωνίες στο θέμα των λευκών ψηφοδελτίων είναι όμως μεγάλες, γιατί το λευκό, αν και αποτελεί αποδοκιμασία όλων των υποψηφίων, δεν επηρεάζει τελικά το αποτέλεσμα. Μάλιστα, το 2005, μετά από ένσταση μίας επιλαχούσας βουλευτού, το εκλογοδικείο (απόφαση ΑΕΔ 12/2005) είχε κρίνει ότι είναι αντισυνταγματικό να μην υπολογίζονται τα λευκά ως έγκυρα. Η απόφαση αυτή είχε οδηγήσει εκείνη τη χρονιά σε ανακατανομή τριών εδρών.

Η αλλαγή αυτή όμως δεν κατάφερε να ισχύσει και σε επόμενες εκλογές, γιατί λίγο αργότερα, με νόμο του Παυλόπουλου (3434/2006) ορίστηκε ρητά πως τα λευκά δεν μετρούν ως έγκυρα.

Κάπως έτσι, ξεμπερδεύεται λίγο ο γρίφος που λέγεται ελληνικό εκλογικό σύστημα. Όσοι είναι μαθηματικά μυαλά, μπορούν να δουν τους περίπλοκους υπολογισμούς που προβλέπονται στο εκλογικό σύστημα εδώ.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.