Πώς οι Αβορίγινες της Αυστραλίας Είδαν τα Άστρα

Οι Αυτόχθονες της Αυστραλίας είναι ο μακροβιότερος εν ζωή και με συνέχεια πολιτισμός στη Γη, όμως οι σύγχρονοι ερευνητές μόλις τώρα άρχισαν να μελετούν τη σοφία που απορρέει από τα 50.000 χρόνια ζωής τους - κι αυτό αφορά περισσότερο την αστρονομία. Οι πρώτοι Αυστραλοί εντόπισαν και προέβλεψαν διαστρικές κινήσεις με εξαιρετικά περίπλοκους τρόπους, κοιτάζοντας ψηλά στον ουρανό με μια ματιά πολύ διαφορετική από τη δική μας. Για να ακούσω μερικά παραδείγματα για ζητήματα που θα μπορούσαν να μας διδάξουν, συνάντησα τον Δρ. Alan Duffy από το Πανεπιστήμιο Swinburne, ο οποίος ειδικεύεται στην αστρονομία των αυτοχθόνων.

Είναι ένα ασυνήθιστα κύριο καλοκαιρινό απόγευμα στη Μελβούρνη, όταν τελικά συναντάω τον 31 ετών αστροφυσικό. Αρχίζω ρωτώντας τον για τα ευρήματα της αστρονομίας πριν από την έλευση των Ευρωπαίων στην Αυστραλία.

«Υπάρχουν πέτρινα μεγαλιθικά μνημεία σε όλη την Αυστραλία, που ευθυγραμμίζονται με ακρίβεια με τις γνωστές αστρονομικές κατευθύνσεις, που ονομάζονται σημεία του ορίζοντα» λέει ο Duffy. Το πιο ενδιαφέρον είναι η ακρίβεια με την οποία έχουν τοποθετηθεί. Ο Duffy λέει ότι αυτό υποδηλώνει πως οι Πρώτοι Αυστραλοί αναγνώριζαν τους ουράνιους κύκλους επί δεκαετίες και ευθυγράμμιζαν τις πέτρες με έναν εκπληκτικά ακριβή τρόπο. «Σοκαρίστηκα όταν το έμαθα αυτό, επίσης» λέει με ενθουσιασμό. «Και υποτίθεται ότι ξέρω λίγο από αστρονομία. Εννοώ, δεν πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα θα μπορούσαν να δείξουν την ανατολή ή τη δύση. Έχουμε συνηθίσει τόσο να έχουμε GPS και τηλέφωνα».

Φέρνει στην οθόνη του φορητού υπολογιστή του μια άλλη εικόνα και εξηγεί τον τρόπο που οι αυτόχθονες Αυστραλοί φαντάστηκαν τους αστερισμούς τους. Την ώρα που οι Δυτικοί κάνουν σχήματα από αστέρια και φωτεινά σημεία, κάτι σαν το παιχνίδι που ενώνεις τις τελείες για να εμφανιστεί το σχήμα, οι αυτόχθονες Αυστραλοί είδαν εικόνες και στις σκοτεινές περιοχές επίσης. Ο Duffy δείχνει σαν παράδειγμα μια εικόνα στην οθόνη. Είναι ένα θολό καφέ νεφέλωμα με μια γραμμή μαύρη που περνάει από τη μέση. Σε αυτή τη μαύρη γραμμή οι Αβορίγινες είδαν ένα εμού, ενώ στη δυτική αστρονομία οι περισσότεροι από τους σχηματισμούς ονομάζονται σκοτεινά νεφελώματα Coalsack Nebula. «Οπότε καταλήγεις με τον ίδιο ουρανό, ιδωμένο με εντελώς διαφορετικό τρόπο».

Συνεχίζει περιγράφοντας πώς για τους Αβορίγινες, υπήρχε και μια πρακτική πλευρά στους αστερισμούς τους. Το Εμού ήταν ορατό μόνο προς τα τέλη Απριλίου-αρχές Μαΐου, περίοδο που τα εμού γεννούν τα αυγά τους. «Οπότε στην ουσία ήταν ένα ημερολόγιο» λέει «ένας οδηγός για το ότι έφθασε η ώρα του δείπνου, να βγουν έξω και να πάνε να βρουν αυτή την απίστευτα πολύτιμη πρωτεΐνη».

Ίσως το πιο αξιοσημείωτο είναι το ότι οι αυτόχθονες Αυστραλοί κατάφεραν να υφάνουν κοινωνικά μαθήματα στις αστρονομικές ιστορίες τους. Ο Duffy δείχνει προς ένα σύμπλεγμα αστέρων που ονομάζονται τα Νέφη του Μαγγελάνου και είναι ομίχλη κοντινών γαλαξιών. Υπάρχουν αστέρια που βρίσκονται γύρω από μια μαύρη ράβδωση, η οποία δημιουργεί κάτι σαν το σχήμα ενός ποταμού. Στη συνέχεια, μακριά από τη βασική ομάδα αστεριών, υπάρχουν δυο μικρότερα σύνολα άστρων. Οι άνθρωποι στο Arnhem Land βλέπουν αυτό το σχηματισμό ως φωτιές κατά μήκος ενός ποταμού, ενώ τα άστρα που βρίσκονται πιο μακριά είναι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, πολύ αδύναμο για να ολοκληρώσει το ταξίδι.

«Οπότε, στην πραγματικότητα, οι νέοι έρχονται να φροντίσουν τους ηλικιωμένους. Κάθε φορά που κοιτούσες το νυχτερινό ουρανό, θυμόσουν τις υποχρεώσεις σου ως μέλος της κοινωνίας- να φροντίσεις τους ηλικιωμένους» λέει ο Duffy με ένα χαμόγελο.

Έπειτα δείχνει τον αστερισμό του Ωρίωνα στην οθόνη του φορητού υπολογιστή τους. Εξηγεί ότι όταν κανείς τον βλέπει από αυστραλιανό παρατηρητήριο, ο Ωρίωνας είναι ανάποδα, οπότε η φυλή Yolngu από το βορειοανατολικό Arnhem Land είδε τρία αδέλφια και ένα κανό. Το ονόμασαν Djulpan, που αποτελεί έναν πολύ σημαντικό θρύλο των Αβορίγινων.

Μια μέρα, τρία αδέλφια αποφάσισαν να πάνε για ψάρεμα παρά την αντίθετη συμβουλή των μεγαλυτέρων τους. Ήταν εποχή καταιγίδων και πάρα πολύ επικίνδυνο. Τα τρία αδέλφια αγνόησαν την προειδοποίηση και πήγαν έτσι κι αλλιώς. Κατέληξαν να κάθονται σε ένα κανό για ώρα, πιάνοντας μόνο σκουμπρί, που ήταν πρόβλημα καθώς το ψάρι είναι ιερό ζωο για τη φυλή τους. Η κατανάλωσή του θα ισοδυναμούσε με κανιβαλισμό.

Τελικά το ένα από τα αδέρφια σκότωσε και έφαγε ένα, προκαλώντας την οργή της Walu, της θεάς του Ήλιου. Η Walu πήρε τα μαύρα σύννεφα και τα μετέτρεψε σε μια δίνη που σήκωσε τη βάρκα και έφερε τα αδέλφια στον ουρανό όπου παραμένουν σήμερα.

Αυτή η ιστορία είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα των ηθικών μαθημάτων που είναι βαθιά ριζωμένα στην αφήγηση της αστρονομίας. Το δίδαγμα αφορά όχι μόνο το ότι πρέπει να σεβόμαστε τους ιερούς νόμους αλλά και πώς πρέπει να ακούμε τα λόγια των μεγαλυτέρων. Παράλληλα υπάρχει και μια πρακτική εφαρμογή όλων αυτών. Το Djulpan είναι ορατό μόνο από τον Φεβρουάριο έως το Μάρτιο, όταν δηλαδή αρχίζουν οι μουσώνες. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι πλέον ασφαλές να βγεις στα ανοιχτά για ψάρεμα.

Στο τέλος, φέρνοντας στην οθόνη μια φωτογραφία από το σύμπλεγμα των Πλειάδων, ο Duffy μιλάει για το αγαπημένο του εκκεντρικό χαρακτηριστικό της αστρονομίας των αυτοχθόνων. «Σε πολλούς πολιτισμούς αυτό λέγεται Επτά Αδερφές» λέει. «Βρίσκονται ακριβώς κάτω από τον Μέγα Κυνηγό Ωρίωνα, έτσι καθώς ο νυχτερινός ουρανός περιστρέφεται ο επτά αδελφές τρέχουν να φύγουν από τον Ωρίωνα».

Καθώς ολοκληρώνουμε, η συζήτησή μας παίρνει πιο μελαγχολικό τόνο. Το να κοιτάς τα άστρα στον καθαρό νυχτερινό ουρανό είναι μια όμορφη και συγκινητική εμπειρία και φαίνεται ότι ο Duffy μοιράζεται αυτό το συναίσθημα. Το πρόβλημα είναι πως χάνουμε τα αστέρια μας λόγω της φωτορύπανσης κι αυτό σημαίνει πως χάνουμε και μερικές από τις παλιότερες ιστορίες της ανθρωπότητας. Ο Duffy το ξανασκέφτεται μια στιγμή. «Νομίζω ότι εάν όλοι έσβηναν τα φώτα έτσι ώστε να μπορούσαν να δουν τι χάνουν, πιστεύω ότι δεν θα άνοιγαν ξανά τα φώτα. Και εάν το κάναμε, ίσως δεν θα ανάβαμε τόσα πολλά».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.